حجاب زنان در صدر اسلام

نسخهٔ تاریخ ‏۱ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۸ توسط Rezvani (بحث | مشارکت‌ها) (ویرایش نهایی)
سؤال

آیا در صدر اسلام حجاب اجباری بوده است؟ پیامبر و ائمه چه توصیه‌هایی در این خصوص داشته‌اند؟ حجاب زنان سالخوردگان چگونه بود؟


زنان تا قبل از اسلام به حجاب خود توجه خاصی نداشتند، گزارشاتی که به استفاده زنان عرب از لباس‌های نازک و بدن نما و عدم پوشش سر و گردن تصریح دارند بیانگر نوع پوشش آن منطقه می‌باشد. با ورود اسلام به سرزمین عربستان، حجاب زنان و مردان متحول شد و در این‌باره آیات و روایات متعددی جهت اصلاح فرهنگ حجاب صادر شد. پس از آن به تدریج زنان مسلمان تلاش نمودند، پوشش خود را بر اساس دستور الهی حفظ کنند هرچند برای زنان سالمند در این مورد سختگیری نشده‌است.

توصیه به حجاب در آیات قرآن

آیه ۵۹ سوره احزاب از جمله آیاتی است که مردم را به حجاب توصیه می‌کند، خداوند در این آیه می‌فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ ۗ اى پيامبر، به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو كه چادر خود را بر خود فرو پوشند. اين مناسب‌تر است، تا شناخته شوند و مورد آزار واقع نگردند.[۱]

نزول آیات حجاب در سوره نور پس از آن و در سالهای میانی حیات پیامبر در مدینه، جدی‌ترین اقدام در این خصوص بود چرا که تا قبل از آن گرچه توصیه‌هایی بر اصلاح پوشش از سوی پیامبر(ص) می‌شد اما حجاب به نحویکه در سوره نور آمده واجب نشده بود. پس از آن بود که زنان مسلمان تلاش نمودند تا در پوشش خود بر اساس دستور خداوند تغییراتی اساسی ایجاد نمایند. عایشه و به نقلی ام سلمه همواره زنان انصار را به سبب رعایت حجاب و استفاده از پوشش مشکی مورد ستایش قرار می‌دادند.[۲]

در آیه۳۰ سوره نور آمده است:

﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ... و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان‌]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و همگی بسوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید!

درشان نزول این آیه اکثر مفسران مانند طبرسی، علامه طباطبائی، مکارم شیرازی و … می‌گویند چون زنان عرب معمولاً پیراهنهائی می‌پوشیدند که گریبان‌هایشان باز بود و روسری‌های خود را بنحوی می‌گذاشتند که دور گردن و سینه را نمی‌پوشانید و قهراً گوش‌ها و جلوی سینه‌ها نمایان می‌شد این آیه نازل شد و دستور داد که باید روسری‌ها را طوری ببندید که قسمتهای یاد شده پوشیده گردد و زنان مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشانند.[۳]

در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث آمده است «زنان مأمور شده‌اند که روسریهای خود را برروی سینه خود بیفکنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره‌ها پوشیده شود.»[۴]

سیره اهل بیت در حفظ حجاب

روایات و شواهدی از تاریخ صدر اسلام موجود است که نشانگر رعایت حجاب توسط زنان می‌باشد و در کنار آیاتی که وجوب حجاب و محدوده آن را مشخص کرد، پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) نیز در صدد تبیین حجاب برآمدند:

  • نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا(س) وقتی می‌خواستند به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم(ص) بروند از پوششهای خاصی مثل چادر و روپوش صورت استفاده می‌کردند. در جریان غصب فدک، حضرت زهرا با شکل خاصی از حجاب و پوشش، برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمدند. راوی داستان شکل خاص حجاب حضرت را اینگونه توصیف نموده است: آن حضرت هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم برسر بستند و جلباب و چادر را به گونه ای که تمام بدن آن حضرت را می‌پوشاند و گوشه‌های آن به زمین می‌رسید، به تن کردند و به همراه گروهی به مسجد حرکت نمودند».[۵]
  • مردی از امام صادق(ع) چنین می‌پرسد که چه مقدار از بدن زن را یک مرد نامحرم می‌تواند ببیند. امام می‌فرماید: صورت، دو دست و دو روی پا.[۶]
  • در صدر اسلام، کوتاهی و بلندی یا نازکی و بدن نما بودن لباس هم مورد توجه بود؛ چنانچه حضرت علی(ع) در دستوری خطاب زنان می‌فرماید: بر شما باد که لباس ضخیم بپوشید چه هر که لباسش نازک باشد دینش هم نازک است.[۷]
  • پیامبر اکرم(ص) نیز چنین دستوری به مردی می‌دهد آنجا که پارچه نازکی را به آن حضرت هدیه می‌آورند، ایشان مقداری از آن را به یکی از صحابه اعطا نمود و فرمودند: آن را دو شقه کن، با یکی پیراهنی (یا عبا) برای خود بدوز و دیگری را به همسرت بده تا سرش را با آن بپوشاند. چون مرد خواست برود باز پیامبر فرمود: اما به زنت دستور بده از زیر آن لباسی بپوشد تا بدنش را نشان ندهد.[۸]
  • در موارد احتمال ایجاد زمینه گناه؛ روزی مردی خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: ای رسول خدا خواهرم در نزد من موهایش را بازمی‌دارد حضرت می‌فرماید: نه سزاوار نیست. مرد می‌پرسد: چرا؟ فرمود: می‌ترسم بر تو از اینکه چون زیبائی‌هایش را بر تو نشان دهد، شیطان سراغ تو آید. در جایی دیگر چنین دستور داده‌اند: هر زنی که روسری خود را در خانه ای غیر از خانه شوهرش بردارد همانا حجاب خود را هتک کرده است.

حجاب زنان سالخورده

قرآن زنان سالخورده را از قاعده حجاب مستثنی می‌کند. ﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ ۖ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ ۗ…خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند ؛و زنان سالخورده که (از ولادت و عادت) باز نشسته‌اند و امید ازدواج و نکاح ندارند بر آنان باکی نیست در صورتی که اظهار تجملات و زینت خود نکنند که جامه‌های خود (یعنی لباسهای رو مانند عبا و چادر و روپوش و امثال آن) را نزد نامحرمان برگیرند، و باز هم عفت و تقوا گزینی (و بر نگرفتن جامه) بر آنان (در دین و دنیا) بهتر است.


مطالعه بیشتر

  • مسئله حجاب، نویسنده: شهید مطهری.
  • حجاب‌شناسی، نویسنده: حسین مهدوی زاده.
  • حجاب از دیگاه قرآن و سنت، نویسنده: فتحیه فتاحی زاده.


منابع

  1. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۷ ص۴۲۵
  2. زمخشری، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی، ج۳، ص۲۳۱ / ذیل آیه ۳۱نور؛ ابوداوود، السنن، تحقیق محیی الدین عبدالحمید، بیروت، مکتبه العصریه، ج۴، ص۶۱.
  3. طبرسی، مجمع البیان، کتاب فروشی اسلامی، ج۵، ص۱۳۸ ذیل آیه ۳۱ سوره نور – مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، ج۱۴ ص۴۴۰ –طباطبائی، المیزان، دارالکتب اسلامیه، ج۱۵ ص۱۲۶.
  4. طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۱۳۸.
  5. طبرسی، الاحتجاج، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج۱، ص۹۸
  6. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، ج۱۴، ص۱۴۶.
  7. مجلسی، بحارالانوار، تهران، مکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۶، ج۸۳، ص۱۸۴.
  8. ابوداوود، السنن، ج۴، ص۶۵.