بررسی سند دعای عرفه
در رابطه با سند دعای عرفه که پسران غالب اسدی راوی آن هستند، آیا روایت این دو شخصیت کفایت از اعتبار آن می‌کند؟ آیا امامان بعد از امام حسین(ع) این دعا را تأیید کرده‌اند؟ آیا خدشه‌ای در سند این دعا وارد نیست؟
دعای عرفه از لحاظ سندی منسوب به بشر و بشیر بن غالب الاسدی کوفی است. از نظر سندی این دو برادر به شکل مجهول در منابع روایی ذکر شده‌اند اما با توجه به بحث دلالت حدیث در میان بزرگان روایت، این دعا مورد وثوق بوده و با بحث عرضه به قرآن نیز مورد تایید است.
بررسی سندی دعا
در کتاب‌های رجالی، پسران غالب بن بشر اسدی که ابن اثیر او را از صحابه دانسته است،[۱] بشر و بشیر هستند که دعای عرفه را از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند.
بشر بن غالب الاسدی الکوفی؛ در کتاب‌های رجالی نام او آمده است. برخی در مورد او چیزی نگفته و عده‌ای او را مجهول دانسته‌اند. در تنقیح‌المقال آمده است که شیخ (ره) او را از اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) دانسته و به دنبال آن آورده: ظاهر این است که بشر بن غالب الاسدی الکوفی امامی است، اما حال او مجهول است.[۲] در اصول کافی هم از او روایت نقل شده است. برخی او را از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) دانسته است[۳] و در مورد وثاقت یا عدم وثاقت او ساکت مانده است.
بشیر بن غالب الاسدی الکوفی؛ در مورد شخصیت وی کتاب‌های رجالی به‌طور صریح و محکم سخن نگفته‌اند. در موسوعه رجالیه آمده است: بشیر مشترک است بین رجال حدیث؛ ولی هیچ‌کدام توثیق نشده‌اند. از او روایتی از امام حسین(ع) در کتاب کافی روایت شده است. او کسی است که دعای عرفه را از امام حسین(ع) روایت کرده است.[۴] برخی بشیر بن غالب الاسدی کوفی مجهول دانسته‌اند.[۵]
برسی دلالت‌شناسی دعا
علامه محمد تقی جعفری در مقدمه تفسیر دعای عرفه از مفاتیح الجنان نقل کرده است که بشر و بشیر فرزندان غالب اسدی روایت کرده‌اند که در آخرین ساعات روز عرفه در عرفات، امام حسین(ع) با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمد و با نهایت خضوع و خشوع در طرف چپ جبل الرحمه ایستاد و روی مبارک را به طرف کعبه گردانیده و دست را مقابل صورت خود آورد و دعای بلند عرفه را خواند. گاهی مفهوم و دلالت و محتوای حدیث به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن وجود ندارد. بدیهی است که نظیر مضامین این نیایش در عالی‌ترین درجه را جز پیامبران الهی(ع) و ائمه معصومین(ع) نمی‌توانند بیان نمایند.[۶]
آیت‌الله جوادی آملی درباره منشور و بخشنامه‌ای که از امام صادق(ع) روایت شده،[۷] اما از نظر سند، حدیث مرسله است، می‌گوید: اشکالی ندارد که از مضامین و معنای بلند آن در عرصه‌های اجتماعی و اخلاقی استفاده ببریم[۸] و طبق اصل «دلالته تغنی عن السند؛ محتوای حدیث از بررسی سند بی‌نیاز می‌کند.» از آن بهره ببریم. درست است که برخی از محدثین بزرگوار و رجالیون یقین بر سند این نیایش ندارند و بر راوی آن اشکال می‌کنند، اما دلالت آن‌طوری است که می‌توان آن را به معصوم(ع) نسبت می‌دهد. اگر متن دعای عرفه بر قرآن هم عرضه شود، به یقین با روح قرآن هم‌خوانی و هماهنگ است. هر چند متنی از معصوم(ع) درباره تأیید دعای عرفه در دست نباشد، اما طبق قاعده اخبار عرض، عقل برهانی و اصل «دلالته تغنی عن السند» این دعا هم به‌طور مستقیم و غیر مستقیم مورد تأیید ائمه معصومین(ع) است و ضعف سندی آن موجب خدشه در دلالت آن نمی‌گردد و می‌توان از مضامین آن بهره‌های بزرگ برد.[۸]
منابع
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال فی علم‌الرجال، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۵.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال فی علم‌الرجال، بی‌جا، بی‌تا، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۰.
- ↑ ترابی، علی‌اکبر، الموسوعه الرجالیه المیسره، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق، ص۶۲.
- ↑ جواهری، محمد، المفید من معجم الرجال الحدیث، قم، محلاتی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ص۸۶–۸۸.
- ↑ جعفری، محمد تقی، نیایش امام حسین(ع) صحرای عرفات، تهران، مؤسسه نشر آثار علامه، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش، ص۲۹.
- ↑ حر عاملی، محمد، وسایل الشیعه، ج۱۲، باب ۴۹ و ج۱، ص۱۵۰–۱۵۵.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ جوادی آملی، عبدالله، خارج فقه ـ مکاسب محرمه، تاریخ ۱۰/۸/۱۳۸۰.