فضیلت زیارت اربعین

سؤال

در منابع اسلامی، در خصوص زیارت اربعین چه فضایلی بیان شده است؟

درگاه‌ها

زیارت اربعین از زمان امامان معصوم (ع) در بین شیعیان رایج بوده و به عنوان یک سنت پایدار شناخته می‌شود. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در آثار خود به سابقه این زیارت اشاره کرده و آن را از زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز معتبر دانسته است. در دوره شیخ انصاری، پیاده‌روی به کربلا رواج بیشتری پیدا کرد که بعداً به فراموشی سپرده شد، اما با تلاش محدث نوری در اوایل قرن ۱۴ هجری دوباره احیا شد. این سنت به مرور زمان به حضور میلیونی زائران در کربلا انجامیده و در کتب روایی نیز بر اهمیت آن تأکید شده است.

فضیلت زیارت اربعین به وضوح در احادیث معصومین (ع) ذکر شده است. امام حسن عسکری (ع) زیارت اربعین را یکی از نشانه‌های مؤمن می‌داند و امام صادق علیه السلام تأکید می‌کند که حتی در شرایط ناامن، مردم باید به زیارت بروند. در روایات آمده است که هر قدمی که زائر به سمت کربلا برمی‌دارد، برای او حسنه نوشته می‌شود و گناهانش محو می‌گردد. این زیارت نه تنها به پاسداشت مقام سیدالشهدا (ع) کمک می‌کند، بلکه به عنوان یک عمل عبادی با فضیلت و ارزشمند در نظر گرفته شده است.

پیشینه مختصر زیارت اربعین

به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.گفته شده سنت پیاده‌روی در دوره شیخ انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) رایج بود و بسیاری از علما با پای پیاده به کربلا می‌رفتند؛ اما این سنت در زمان میرزا حسین نوری فراموش شده بود و او آن را احیا کرد. محدث نوری مسیر نجف تا کربلا را با شاگردان و همراهان خود در طول سه روز طی می‌کردند.در برخی منابع، از گونه‌ای‌ پیاده‌روی زیارتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه‌ این آیین حدودا به میانه‌ قرن ۱۳ برمی‌گردد و مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۸۱ ق) - از علمای بزرگ شیعه معاصر قاجار از مبدعان اصلی آن بوده است.پس از وی برای مدتی این آیین کم رونق شد تا اینکه مجددا در اوایل قرن ۱۴ به کوشش برخی از علمای شیعه از جمله محدث نوری احیا شد و از آن پس تا امروز، با افت و خیزهایی استمرار یافته است. نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند. ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است.

فضیلت زیارت اربعین

در احادیث فراوانی از امامان معصوم (علیه‌السّلام) به زیارت اربعین سفارش شده است؛ به طوری که امام حسن عکسری علیه السلام در مناسبت‌های گوناگون به آن ترغیب و در حدیثی، یکی از نشانه‌های مؤمن را زیارت اربعین شمرده شده است.

قال رسول الله (ص): حُسَيْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْناً . الارشاد، شیخ مفید، ج ۲، ص ۱۲۷

این سفارش‌های مؤکد ازآن‌روست که پیش از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) به هیچ وجه برای هیچ یک از معصومین اربعین جلوه‌ای نداشته و اهل بیت (علیه‌السّلام) خواسته‌اند به بهانه‌های گوناگون، ازجمله با تاکید بر زیارت اربعین، نام و یاد آن حضرت زنده نگه داشته شود. زیارت اربعین به قدری در پاسداشت مقام سیدالشهدا (علیه‌السّلام) تاثیر داشته که زیارت اربعین که ابتدا به چند ده نفر محدود می‌شد، امروزه به حضور میلیونی زائران حسینی در کربلا تبدیل شده است. بارها بر اهمیت و فضیلت زیارت اربعین امام حسین (علیه‌السّلام) در کتب روایی تاکید شده است چنانکه در جلد ۱۴ وسائل الشیعه بابی با این عنوان وجود دارد: «باب تاکّد استحباب زیارت الحسین (علیه‌السّلام) یوم الاربعین من مقتله و هو یوم العشرین من صفر».

برخی از روایات شیعی که دلالت بر فضیلت و ارزش زیارت اربعین و دارد به شرح زیر است:

در اهمیت زیارت اربعین همین بس که در زمان امام صادق (علیه‌السّلام) با وجود بیم و ترس از حکومت جائر، مردم از امام سؤال می‌کردند که با وجود ترس از خبرچینان و عوامل حکومت، آیا به زیارت حضرت سیدالشهدا برویم؟ و حضرت می‌فرمودند که بروید.

این در حالی است که فقهای شیعه در مسئله حج، یکی از شرایط استطاعت را «تخلیه سرب» بیان فرموده‌اند؛ یعنی باید امنیت باشد و اگر امنیت نباشد، استطاعت محقق نیست؛ اما در مورد زیارت سیدالشهدا (علیه‌السّلام) حتی با نبود امنیت نیز مردم را ترغیب به زیارت می‌کردند.فضیلت زیارت اربعین از قدیم در کتاب‌های روایی مطرح بوده است چنانکه شیخ مفید در کتاب المزار، «فضل زیارت الاربعین» دارد که این را بعد از «فضل زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) در روز عاشورا» قرار داده است و به حدیث امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) تمسک می‌کند.

شیخ طوسی نیز در کتاب «تهذیب الاحکام» به همین روایت تمسک می‌کند و در ضمن فضایل زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) همین روایت را می‌آورد.

از امام صادق (ع) درباره ثواب زیارت امام حسین (ع) در کربلا آمده است:

کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمی دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‏ فرماید و یک درجه مرتبه‏ اش را بالا مى‏ برد، وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مى‏‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مى‏‌گویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد.

حسین ابن ثویر ابن أبی فاخته می گوید، امام صادق(ع) فرمودند:

ای حسین! کسی که از خانه اش خارج شود و قصدش زیارت قبر حسین ابن علی(ع) باشد، چنانچه پیاده برود، پروردگار به ازای هر قدمی که بر می دارد یک حسنه برای او می نویسد و یک گناه از او محو می کند تا زمانی که به حائر برسد و بعد از رسیدن به آن مکان شریف، خداوند او را از رستگاران قرار می دهد؛ تا زمانی که اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام، او را جزء فائزین محسوب می فرماید تا هنگامی که اراده مراجعت کند. در این زمان، فرشته ای نزد او آمده و می گوید: “حضرت محمد(ص) سلام رساند و به تو می فرماید: “از ابتدا عمل را آغاز کن؛ زیرا تمام گناهان گذشته ات آمرزیده شد.

و همچین روایات بسیار زیادی در باب فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام در کتب مختلف شیعه و مخصوصا در کتاب شریف کامل الزیارات برای مرحوم ابن قولویه بیان شده است که میتوان به آن نیز مراجعه کرد.

روایت مربوط به زیارت اربعین

درباره زیارت اربعین، دو روایت مهم در دست است: یکی تعلیم زیارت اربعین بـه صفوان بن مهران جمال توسـط‌ امام صادق (علیه‌السّلام)و دیگری روایـت‌ امام عسکری (علیه‌السّلام)است که زیارت اربعین را، یکی از نشانه‌های مؤمن بیان می‌کند.

در حدیث امام حسن عسکری (علیه‌السلام) زیارت اربعین به عنوان یکی از نشانه‌های مومن شمرده شده است:

﴿«عَنْ اَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ (علیه‌السّلام) اَنَّهُ قَالَ عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْاِحْدَی وَالْخَمْسِینَ وَزِیَارَةُ الْاَرْبَعِینَ وَالتَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَتَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَالْجَهْرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»﴾؛؛ «از ابی‌محمد، حسن بن علی عسکری (علیهماالسلام) روایت است که فرمودند: علامت مؤمن پنج چیز است: پنجاه و یک رکعت نماز خواندن، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، نهادن پیشانی بر خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم».﴾

روایت فوق در سه کتاب شریف و معتبر شیعی(مصباح المتهجد- تهذیب الاحکام -المزار ؛) بیان شده است.

زیارت اربعین که از طریق صفوان جمال از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده چنین است:

﴿«عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: قَالَ لِی مَوْلَایَ الصَّادِقُ (سلام‌الله‌علیه) فِی زِیَارَةِ الْاَرْبَعِینَ تَزُورُ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ وَتَقُولُ: السَّلَامُ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَحَبِیبِهِ السَّلَامُ عَلَی ی خَلِیلِ اللَّهِ وَنَجِیبِهِ. السَّلَامُ عَلَی صَفِیِّ اللَّهِ وَابْنِ صَفِیِّه‌... »؛ ؛«مولایم امام صادق (سلام‌الله‌علیه) پیرامون زیارت اربعین چنین فرموند: هنگامی که وسط روز شد، بگو: سلام بر حبیب و ولی خدا، سلام بر دوست و برگزیده خدا، سلام بر منتخب خدا و فرزند منتخب».﴾

این حدیث را سید بن طاووس با سند خویش از صفوان روایت می‌کند. متن زیارت، در « اقبال الاعمال» سید بن طاووس، « المزار الکبیر» محمد بن جعفر مشهدی، « المصباح» کفعمی و « مصباح المتهجد» شیخ طوسی آمده است. علامه مجلسی هم در بحارالانوار، به نقل از تهذیب شیخ طوسی آن را نقل کرده است. گرچه در بعضی کلمات، تفاوت‌های جزئی میان نقل‌ها دیده می‌شود، ولی کلیت آن ثابت و یکسان و معتبر می‌باشد.

امام صادق (سلام‌الله‌علیه) همچنین در روایت فرمودند:

﴿«کان الامام جعفر بن محمّد الصادق (علیه‌السّلام) جالساً... فقام الیه ابو نصیر وصفوان الجمّال، فقالا: جعلنا الله فداک، دلّنا علی شیعتکم. فقال (علیه‌السّلام): «یعرف شیعتنا بخصال شتّی». فقلت: جعلت فداک، بماذا یُعرفون؟ قال: «بالسخاء... وزیارة الاربعین...»»؛ ؛ «مفضل بن عمر می‌گوید: امام صادق (سلام‌الله‌علیه) نشسته بودند... ابونصیر و صفوان جمال به نزد ایشان آمدند و عرضه داشتند: فدایت شویم، ما را به (نشانه) شیعیانتان راهنمائی بفرما. آن حضرت پاسخ دادند: شیعیان ما نشانه‌های مختلفی دارند. به حضرت عرضه کرد: فدایت شوم به چه نشانه‌ای شناخته‌ای می‌شوند؟ (حضرت ضمن شمردن چند نشانه) فرمودند: به سخاوت... و زیارت اربعین».﴾زیارت دیگر آن است که جابر بن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت بعنوان زیارت‌نامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلامُ عَلَیکم یا آلَ الله... » شروع می‌شود.