روح در آیه «تنزل الملائکة و الروح»

سؤال

مقصود از روح در آیه ۴ سوره قدر چیست؟

روح در آیه تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ، را بیشتر مفسران جبرئیل می‌دانند که به دلیل اهمیت و بزرگی جایگاه او، نام جبرئیل را پس از نام فرشتگان دوباره ذکر کرده است. برخی مفسران با توجه به آیه ۸۵ سوره اسراء که روح را از امر پروردگار می‌داند، گفته‌اند روح امری است خارج از طبیعت که از جانب خداوند می‌آید و فرشته نیست و جنس دیگری است. بعضی گفته‌اند موجودی است بالاتر از فرشتگان.

متن و ترجمه آیه

﴿ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ

فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می‌شوند.

قدر:۴

﴾

معنا و مقصود روح در قرآن

کلمه «روح» در قرآن در چند معنا به کار رفته است.

1. روحی در کالبد انسان: ﴿فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ﴾(حجر:۲۹) آیات دیگری نیز بدین معنا آمده است.
2. رحمت و قوه الهی: ﴿وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ؛ و آنها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است.﴾(مجادله:۲۲) در آیات دیگری نیز روح به رحمت معنا شده است.
3. وحی: ﴿وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا؛ همان گونه بر تو نيز روحى را بفرمان خود وحى كرديم﴾(شورى:۵۲) روح در این آیه به وحی تفسیر شده است. در آیات دیگر نیز به این معنا آمده است؛ مانند: سوره نحل، آیه۲. سوره غافر، آیه ۱۵.
4. قرآن: ﴿وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا؛ و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم.﴾(شوری:۵۲) روح در این آیه به قرآن تفسیر شده است.
5. جبرئیل با تعبیر:

• روح القدس: ﴿وَ آتَيْنا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ؛ و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم؛ و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.﴾(بقره:۸۷) در آیات دیگری نیز به این معنا آمده است. مفسران روح القدس را جبرئیل می‌دانند.
• روح الامین: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ؛ روح الامين آن را نازل كرده است.﴾(شعراء:۱۹۳) مفسران روح الامین را جبرئیل می‌دانند.
• روح الهی: ﴿فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا؛ پس روح خود را به سوى او فرستاديم تا به [شكل‏] بشرى خوش‏اندام بر او نمايان شد.﴾(مريم:۱۷)

روح در آیه ۴ سوره قدر

1. جبرئیل: بیشتر مفسران معنای روح در آیه ۴ سوره قدر را جبرئیل می‌دانند. ‏ این معنا مطابق با دیگر آیاتی است که به جبرئیل معنا شده است.
2. گروهی از فرشتگان: بعضی گفته‌اند اکثر مفسران، روح را جبرئیل می‌دانند اما قولی هم هست که روح گروهی از فرشتگانند.
3. روح امری از سوی پروردگار: علامه طباطبایی در تفسیر خود ذیل آیه ۴ سوره قدر اعتقاد دارد مراد از روح در این آیه، همان ﴿روح از امر پروردگارم می‌باشد.﴾ که در سوره اسراء، آیه ۸۵ آمده است. شهید مطهری اعتقاد دارد که روح از جنس عالم طبیعت نیست، یا این روح فرشته خاصی است که همان جبرئیل است و به اعتبار اینکه شأن و منصب او این است که حامل علوم و الهام بخش است جداگانه ذکر شده است، یا مقصود موجود دیگری است که از سنخ ملائکه نیست.
4. مخلوق فوق فرشتگان: برخی هم گفته‌اند روح مخلوق عظیمی است ما فوق فرشتگان‏؛ چنان‌که از امام صادق(ع) از روح سؤال کردند آیا روح همان جبرئیل نیست؛ امام صادق(ع) فرمود روح فرشته‌ای است که از جبرئیل بزرگ‌تر است.