آزادی و آزادگی در مکتب امام حسین(ع)
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
به چه دلیل امام حسین(ع) را سرور آزادگان جهان می‌خوانند؟
آزادی و آزادگی در مکتب امام حسین(ع) از اصول بنیادی و از علل اساسی قیام عاشورا قلمداد شده است. برخی معتقدند مفهوم آزادی و آزادگی با نام امام حسین(ع) و قیام عاشورا گره خورده است. امام حسین(ع) اگرچه در متون تاریخی و روایی با کنیه «اباعبدالله» نام برده شده، در متون ادبی و قصاید حماسی بیشتر با کنیه «ابوالاحرار» و «سرور آزادگان» شناخته شده است.
برخی محققان آزادی را در مقابل بردگی، اصطلاحی حقوقی و اجتماعی دانسته‌اند که به‌معنای رهایی تن از اسارت و نیز خلاصی از تنگناهای زندگی و انتخاب آگاهانه مسیر حیات است. آنان آزادگی را برتر از آزادی دانسته‌اند و آن را نوعی رهایی انسان از قید و بندهای ذلت‌آور حیات به‌شمار برده‌اند.
در سخنان امام حسین(ع) تأکید بر آزادی و آزادگی، به‌خصوص از آغاز قیام عاشورا در رجب سال۶۰ق، دیده میشود. جمله «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید» از امام حسین(ع) از مشهورترین سخنان او درباره آزادی و آزادگی قلمداد شده و آن را «منشور جهانی آزادی و آزادگی»، «منشور آزادی» و «حدیث حریت» خوانده‌اند. در سخنان سایر شهیدان قیام کربلا نیز جملاتی درباره آزادی و آزادگی دیده میشود.
جایگاه و مفهوم‌شناسی
از نظر برخی محققان، مفهوم آزادی و آزادگی با نام امام حسین(ع) و قیام عاشورا گره خورده است.[۱] امام حسین(ع) اگرچه در متون تاریخی و روایی با کنیه «اباعبدالله» نام برده شده، در متون ادبی و قصاید حماسی بیشتر با کنیه «ابوالاحرار» و «سرور آزادگان» شناخته شده است.[۲]
برخی محققان آزادی را در مقابل بردگی، اصطلاحی حقوقی و اجتماعی دانسته‌اند که به‌معنای رهایی تن از اسارت و نیز خلاصی از تنگناهای زندگی و انتخاب آگاهانه مسیر حیات است. آنان آزادگی را برتر از آزادی دانسته‌اند و آن را نوعی رهایی انسان از قید و بندهای ذلت‌آور حیات به شمار برده‌اند. همچنین، آزادگی را به‌معنای رهایی عقل و جان آدمی از زندان نفس و شهوت و گام‌برداشتن در وادی عشق و حیرت دانسته‌اند.[۳]
بعضی محققان معتقدند از آنجا که پای‌بندی‌های انسان به مظاهر دنیایی چون ثروت، اقوام، مقام، فرزند و... در مسیر آزادی روح او مانع ایجاد می‌کند و اسارت در برابر خواست نفسانی خود نشانه ضعف اراده بشری و نوعی بندگی است، آزادگی (آزادی درونی) خود از مهم‌ترین مراحل آزادی انسان است. این آزادی درونی، پله اول نردبان کمال و مقدمه‌ای برای رسیدن به درجات بالای آزادی، یعنی آزادگی نفس، است. آزادگی در اوج ارزش‌های انسانی قرار دارد و آدمی را از خوی پست حیوانی به معرفت و معنویت می‌رساند.[۴]
آزادی و آزادگی در سخنان امام حسین(ع)
در سخنان امام حسین(ع) تأکید بر آزادی و آزادگی، به‌خصوص از آغاز قیام عاشورا در رجب سال۶۰ق، دیده میشود؛ از جمله:
- امام حسین(ع) زمانی که به پیش‌باز حر بن یزید ریاحی، پس از بیدار شدن او و جدا شدنش از لشکر کوفه، رفت، به او گفت: «انْتَ حُرٌّ كَما سَمَّتْكَ امُّكَ، وَ انْتَ حرٌّ فِى الدُّنْيا وَ انتَ حُرٌّ فِى الْآخَرة؛ تو آزادمردی چنان که مادرت تو را با همین نام نامید و تو نه‌تنها در این دنیا که در آخرت نیز آزادمردی».[۵]
- در قسمتی از خطبه اول امام حسین(ع) در روز عاشورا، قیس بن اشعث، از امام حسین(ع) پرسید که چرا با پسرعمویت، یزید بن معاویه، بیعت نمی‌کنی تا این اختلافات حل شود و کار به جنگ نکشد. امام(ع) در پاسخ گفت: «لَا وَ اللهِ لَا أُعْطِيكُمْ بِيَدِي إِعْطَاءَ الذَّلِيلِ وَ لَا أَفِرُّ فِرَارَ الْعَبِيدِ؛ نه به خدا، نه دست خواری به شما خواهم داد و نه مانند بندگان غیرآزاد فرار خواهم نمود».[۶]
- وقتی در آخرین ساعات کارزار عاشورا امام حسین(ع) تعدادی زیادی از سپاه کوفه را به هلاکت رساند، دشمن تلاش کرد تا از خستگی امام(ع) استفاده کند و با فاصله‌انداختن میان او و خیمه‌های حرمْ او را از نظر روحی تضعیف کند.[۷] حرکت سپاه کوفه به سمت حرم موجب شد تا امام حسین(ع) با صدایی رسا آنان را چنین مخاطب قرار دهد: «وَيحَكُم يا شيعَةَ آلِ أبي سُفيانَ ! إن لَم يَكُن [لَكُم] دينٌ و كُنتُم لا تَخافونَ المَعادَ فَكونوا أحراراً في دُنياكُم هذِهِ؛ واى بر شما اى پيروانِ خاندان ابوسفيان! اگر دين نداريد و از [روز] معاد نمى‌هراسيد، پس در اين دنيايتان آزاده باشيد»[۸] این سخن امام حسین(ع) از مشهورترین سخنان او درباره آزادی و آزادگی قلمداد شده و آن را «منشور جهانی آزادی و آزادگی»، «منشور آزادی» و «حدیث حریت» خوانده‌اند.[۹]
آزادی و آزادگی در سخنان یاران امام حسین(ع)
در سخنان بازمانده از یاران امام حسین(ع) معارفی درباره آزادی و آزادگی دیده میشود که از نظر محققان به‌روشنی تحت تأثیر مکتب امام حسین(ع) است.[۱۰] از جمله:
- مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(ع) در کوفه، در روز شهادت خود چنین رجز می‌خواند: «أقسَمتُ لا اُقتَلُ إلّا حُرّاً/ و قَد وَجَدتُ المَوتَ شَيئاً مُرّاً؛ سوگند خورده‌ام كه جز به آزادگى كشته نشوم، گرچه مرگ را تلخ يافته‌ام».[۱۱] در منابع آمده که یکی از فرزندان شهید مسلم بن عقیل در کربلا همین رجز پدر درباره آزادی و آزادگی را پیش از شهادت در روز عاشورا می‌خوانده است.[۱۲]
- در برخی روایت‌ها آمده که امام سجاد(ع) در مرثیه‌ای که برای حر بن یزید ریاحی سروده او را آزاده خوانده است: «فَنِعْمَ الْحُرُّ حُرُّ بَني رِياحِ/ وَ حُرٌّ عِنْدَ مُخْتَلَفِ الرِّماحِ. وَ نِعْمَ الْحُرُّ إِذْ نادى حُسَيْناً/ فَجادَ بِنَفْسِهِ عِنْدَ الصِّباحِ؛ حر رياحى چه نيكو آزاده‌ای بود! او هنگام فرودآمدن نيزه‌هاى دشمن آزاده بود. چه نيكو حرى بود كه براى يارى حسين(ع) اعلام آمادگى كرد و صبح‌گاهان جانش را فداى حسين(ع) كرد».[۱۳]
منابع
- ↑ صحتی سردرودی، محمد، عاشوراپژوهی (با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین علیه السلام)، قم، انتشارات خادم‌الرضا(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۶.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ص۳۵۶.
- ↑ محدثی، جواد، پیام‌های عاشورا، قم، انتشارات پیک جلال، ۱۳۷۹ش، ص۵۵.
- ↑ محدثی، پیام‌های عاشورا، ص۵۵-۵۶.
- ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسين عليه السلام، بی‌جا، انتشارات انوار الهدی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۴.
- ↑ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، المؤتمر العالمی لألفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۸.
- ↑ نجمی، محمدصادق، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش، ص۳۲۸.
- ↑ ابن‌اعثم کوفی، محمد بن علی، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۷.
- ↑ نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ص۳۲۸؛ نیز: صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ص۳۵۶.
- ↑ صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ص۳۵۷.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، منشورات دارالهجرة، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۸.
- ↑ صدوق، محمد بن علی، الامالی، قم، مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۵.
- ↑ قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، قم، دارالأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۴۴۴.