آزادی و آزادگی در مکتب امام حسین(ع)

سؤال

به چه دلیل امام حسین(ع) را سرور آزادگان جهان می‌خوانند؟

درگاه‌ها

آزادی و آزادگی در مکتب امام حسین(ع) از اصول بنیادی و از علل اساسی قیام عاشورا قلمداد شده است.

جایگاه و مفهوم‌شناسی

از نظر برخی محققان، مفهوم آزادی و آزادگی با نام امام حسین(ع) و قیام عاشورا گره خورده است. امام حسین(ع) اگرچه در متون تاریخی و روایی با کنیه «اباعبدالله» نام برده شده، در متون ادبی و قصاید حماسی بیشتر با کنیه «ابوالاحرار» و «سرور آزادگان» شناخته شده است.

برخی محققان آزادی را در مقابل بردگی، اصطلاحی حقوقی و اجتماعی دانسته‌اند که به‌معنای رهایی تن از اسارت و نیز خلاصی از تنگناهای زندگی و انتخاب آگاهانه مسیر حیات است. آنان آزادگی را برتر از آزادی دانسته‌اند و آن را نوعی رهایی انسان از قید و بندهای ذلت‌آور حیات به شمار برده‌اند. همچنین، آزادگی را به‌معنای رهایی عقل و جان آدمی از زندان نفس و شهوت و گام‌برداشتن در وادی عشق و حیرت دانسته‌اند.

بعضی محققان معتقدند از آنجا که پای‌بندی‌های انسان به مظاهر دنیایی چون ثروت، اقوام، مقام، فرزند و... در مسیر آزادی روح او مانع ایجاد می‌کند و اسارت در برابر خواست نفسانی خود نشانه ضعف اراده بشری و نوعی بندگی است، آزادگی (آزادی درونی) خود از مهم‌ترین مراحل آزادی انسان است. این آزادی درونی، پله اول نردبان کمال و مقدمه‌ای برای رسیدن به درجات بالای آزادی، یعنی آزادگی نفس، است. آزادگی در اوج ارزش‌های انسانی قرار دارد و آدمی را از خوی پست حیوانی به معرفت و معنویت می‌رساند.

آزادی و آزادگی در سخنان امام حسین(ع)

در سخنان امام حسین(ع) تأکید بر آزادی و آزادگی، به‌خصوص از آغاز قیام عاشورا در رجب سال۶۰ق، دیده می‌شود؛ از جمله:

• امام حسین(ع) زمانی که به پیش‌باز حر بن یزید ریاحی، پس از بیدار شدن او و جدا شدنش از لشکر کوفه، رفت، به او گفت: «انْتَ حُرٌّ كَما سَمَّتْكَ امُّكَ، وَ انْتَ حرٌّ فِى الدُّنْيا وَ انتَ حُرٌّ فِى‌ الْآخَرة؛ تو آزادمردی چنان که مادرت تو را با همین نام نامید و تو نه‌تنها در این دنیا که در آخرت نیز آزادمردی».
• در قسمتی از خطبه اول امام حسین(ع) در روز عاشورا، قیس بن اشعث، از امام حسین(ع) پرسید که چرا با پسرعمویت، یزید بن معاویه، بیعت نمی‌کنی تا این اختلافات حل شود و کار به جنگ نکشد. امام(ع) در پاسخ گفت: «لَا وَ اللهِ لَا أُعْطِيكُمْ بِيَدِي إِعْطَاءَ الذَّلِيلِ وَ لَا أَفِرُّ فِرَارَ الْعَبِيدِ؛ نه به خدا، نه دست خواری به شما خواهم داد و نه مانند بندگان غیرآزاد فرار خواهم نمود».
• وقتی در آخرین ساعات کارزار عاشورا امام حسین(ع) تعدادی زیادی از سپاه کوفه را به هلاکت رساند، دشمن تلاش کرد تا از خستگی امام(ع) استفاده کند و با فاصله‌انداختن میان او و خیمه‌های حرمْ او را از نظر روحی تضعیف کند. حرکت سپاه کوفه به سمت حرم موجب شد تا امام حسین(ع) با صدایی رسا آنان را چنین مخاطب قرار دهد: «وَيحَكُم يا شيعَةَ آلِ أبي سُفيانَ ! إن لَم يَكُن [لَكُم] دينٌ و كُنتُم لا تَخافونَ المَعادَ فَكونوا أحراراً في دُنياكُم هذِهِ؛ واى بر شما اى پيروانِ خاندان ابوسفيان! اگر دين نداريد و از [روز] معاد نمى‌هراسيد، پس در اين دنيايتان آزاده باشيد» این سخن امام حسین(ع) از مشهورترین سخنان او درباره آزادی و آزادگی قلمداد شده و آن را «منشور جهانی آزادی و آزادگی»، «منشور آزادی» و «حدیث حریت» خوانده‌اند.

آزادی و آزادگی در سخنان یاران امام حسین(ع)

در سخنان بازمانده از یاران امام حسین(ع) معارفی درباره آزادی و آزادگی دیده می‌شود که از نظر محققان به‌روشنی تحت تأثیر مکتب امام حسین(ع) است. از جمله:

• مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(ع) در کوفه، در روز شهادت خود چنین رجز می‌خواند:

  أقسَمتُ لا اُقتَلُ إلّا حُرّا		وقَد وَجَدتُ المَوتَ شَيئاً مُرّا

  سوگند خورده‌ام كه جز به آزادگى، كشته نشوم گر چه مرگ را تلخ يافته‌ام

  منابع