جنگ‌های رده

سؤال

جنگ‌های رده چه جنگ‌هایی بوده است و چند نفر کشته داده و چه ضربه ای به اسلام زده است؟

جنگ‌های رده یا جریان «ارتداد» یکی از مشکلات اصلی مسلمانان صدر اسلام شناخته شده است. مورخان نوشته‌اند که پس از رحلت پیامبر(ص) گروهی ادعای نبوت کرده، جماعتی مرتد شده و کسانی هم از پرداخت زکات خودداری کردند.

پس از فتح مکه اعراب بادیه نشین یکی پس از دیگری مسلمان شدند. این اقدام بیشتر به آن دلیل بود که قدرت اسلام هر روز رو به گسترش بوده و هر لحظه ممکن بود که مسلمانان به سراغ آنان بروند، بنابر این آنان باید راه جدید را، حتی اگر موقتی نیز شده بپذیرند، این در حالی بود که آنان نه بدرستی، اسلام را می‌شناختند و نه می‌توانستند به سادگی عقاید کهن جاهلی خویش را رها سازند. مسأله پرداخت زکات نیز برای آنان مشکل جدی بود، در اصل آنان این امر را نوعی باج‌گیری از سوی مسلمانان می‌دانستند. این جریانات هر کدام انگیزه ویژه خود را داشت، اما دستگاه خلافت خلیفه اول همه را از دید ارتداد نگریست و با همین ابزار با آن برخورد کرد.

با توجه به مقدمه فوق می‌توان گفت جنگ‌های «رده»، به جنگ‌هایی گفته می‌شود که با سه گروه انجام شد؛

الف: کسانی که مدعی نبوت شدند و نیز پیروان آن‌ها.

ب: گروهی که، دین اسلام را رها کرده و به آیین جاهلی خود بازگشتند.

ج: گروهی که حکومت مدینه را منکر شده اما خود را پایبند به اسلام می‌دانستند، این‌ها به دلیل عدم اعتقاد به حکومت، حاضر به پرداخت زکات نبودند.

لازم به ذکر است در میان گروه سوم، کسانی بودند که به دلیل عدم رسمیت شناختن حکومت ابوبکر و اعتقاد به امامت اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حاضر به پرداخت زکات نبودند. این نوع اعتقاد در نگاه خلیفه اول به عنوان ارتداد شناخته شد، چنان که بعدها مورخان نیز درگیری با آنان را به عنوان «جنگ‌های رده» مطرح کردند.

اکنون به مهم‌ترین این جنگ‌ها اشاره می‌گردد:

جنگ با «اسود عنسی» مدعی نبوت:

نخستین جنگ «رده»، جنگ با «اسود عنسی» بود، او در یمن مدعی نبوت شد و دست به شورش زد و به نمایندگان پیامبر گرامی اسلام نوشت؛ هر آن چه از زمین‌های ما گرفته‌اید به ما بازگردانید. این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید و حضرت دستور داد تا به هر نحو شده او را به قتل برسانند، یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز بر ضد اسود توطئه کرده و عاقبت او را شخصی به نام «فیروز» در شبی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فردای آن رحلت نمود، کشت. به تعداد کشته‌های این شورش در تاریخ اشاره نشده است.

«مسیلمه کذاب» مدعی نبوت:

مسیلمه کذاب از همه مدعیان پیامبری خطرناک تر بود. وی اهل یمامه بود و در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم همراه بزرگان طایفه اش به مدینه آمده و اظهار اسلام کرده بود. وقتی که مسیلمه مدعی نبوت شد، پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم مردی به نام «رحال» را به یمامه فرستاد تا مانع گمراهی مردم شود، ولی او خیانت کرد و پیرو «مسیلمه» شد و افراد زیادی را گمراه کرد. چیزی نگذشت که پیامبر گرامی اسلام وفات نمود. وقتی که ابوبکر به خلافت رسید. «خالد بن ولید» را با سپاهی فراوان برای سرکوبی مسیلمه و پیروان او فرستاد.

نبرد یمامه یکی از سخت‌ترین جنگ‌های مسلمانان با مدعیان نبوت و ارتداد است. در این جنگ هزار و دویست نفر از مسلمانان که هفتصد نفرشان حافظ قرآن بودند، به شهادت رسیدند.

طلیحه بن خویلد اسدی، مدعی نبوت:

او نیز طایفه‌هایی از قبیله غطفان و بنی فزاره را فراهم آورده و با ساختن کلماتی سجع‌گونه کوشید تا با ادعای نبوت در برابر حکومت مدینه بایستد. در نبردی که میان مسلمانان و سپاه طلیحه صورت گرفت، سپاه طلیحه شکست خورد و او از صحنه درگیری به سوی شام گریخت و بدین ترتیب شورش دیگری سرکوب شد. در این جنگ اکثر طرفداران طلیحه کشته شدند.

جنگ با طایفه کنده:

در میان قبایلی که مرتد شناخته شدند، طایفه کنده بود. در واقع در این طایفه کسانی بودند که ابوبکر را قبول نداشتند و خواستار حکومت «اهل بیت» پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودند. آنان می‌گفتند: ابوبکر هیچ «عهدی» با آنان نداشته و اطاعت او بر آنان واجب نیست. اما خلیفه اول معتقد به ارتداد آن‌ها بود، در حالی که اثبات ارتداد آنان به هیچ وجه دلیل محکم و متقنی نداشت. در این جنگ همه مردان کنده به جز ۸۰ هشتاد نفر، کشته شده و زنان و کودکان آنان به اسارت گرفته شدند.

جنگ با طایفه «مالک بن نویره»:

از دیگر نبردهایی که تحت عنوان « رده» مطرح شده جنگ با قبیله «مالک بن نویره» است. لازم به ذکر است این گروه بدون هیچگونه تردیدی تنها به دلایل سیاسی حاضر به پذیرش دولت مدینه نشدند. اینها نیز در شمار مرتدین محسوب شدند. «خالد بن ولید» به دستور خلیفه اول راهی مقابله با این گروه شد. و این گروه نیز به دلیل مسائل شخصی خالد و انگیزه‌های پست اخلاقی وی مورد اتهام قرار گرفته و بی رحمانه کشته شدند. این لکه ننگی است در پرونده خالد و کسانی که از وی دفاع کرده و جنایت او را در کشتن شماری از مسلمانان و زنای او با همسر «مالک بن نویره» بلافاصله پس از قتل شوهرش را به عنوان خطای در اجتهاد مطرح می‌کنند.

جریان «رده» مشکلی اساسی در راه اسلام و مسلمانان بود، که با تلاش و مقاومت مسلمانان این غائله ختم شد، اما ضربه سنگینی که از این جریان به اسلام وارد شد نباید از نظر دور داشت زیرا از یک سو مسلمانان زیادی در راه مبارزه با مدعیان دروغین نبوت و پیروان آن‌ها به شهادت رسیدند، از سوی دیگر گروه زیادی از مسلمانان بی گناه به دلایل سیاسی همانند قبیله کنده و .... به ارتداد محکوم و کشته شده و فرزندان و زنانشان به اسیری گرفته شدند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ تاریخ خلفا، رسول جعفریان.

۲ تاریخ سیاسی اسلام، حسن ابراهیم حسن.