سفارش به ماندن زن در خانه و سیره حضرت زهرا(س)
روایت «نزدیک‌ترین حالات زن به خدای متعال ماندن او در پستوی خانه است» با سیره حضرت زهرا(س) در بیرون از منزل چگونه قابل جمع است؟
سفارش به ماندن زن در خانه و سیره حضرت زهرا(س) روایتی است که در کتاب بحار الانوار ذکر شده و سند آن مرسله است. با وجود مرسله بودن اما با توجه به روایات دیگر این روایت قابل استناد بوده و می‌توان از آن استفاده نمود. در متن روایت دو واژه عوره و قعر استفاده شده که عوره جزء مشترک لفظی است و معنای گسترده‌ای را شامل می‌شود و حفظ آن با توجه به بحث حیا لازم است و نیز لفظ قعر که با توجه به تاکید بر آن نشان دهنده یکی از مسئولیت‌های زنانه است. با توجه به این دو مفهوم می‌توان چنین برداشت نمود که روایت در مقام بیان یکی از شئون زنانه است و این مسئله دلالت بر واجب بودن این موضوع ندارد و زن می‌تواند با رعایت شان و شخصیت زنانه خود در اجتماع حضور یابد.
متن حدیث
علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار، روایتی را نقل کرده است:
| « | سأل رسول الله أصحابه عن المرأة ماهی، قالوا: عورة، قال: فمتی تکون أدنی من ربها؟ فلم یدروا، فلما سمعت فاطمة(س) ذلک قالت: أدنی ما تکون من ربها أن تلزم قعر بیتها، فقال رسول الله(ص): إن فاطمة بضعة منی. | » |
سند حدیث
با توجه به متن روایت باید نکاتی درباره الفاظ و محتوای روایت بیان تا در خصوص حضور زن در اجتماع رفع شبهه شود.
اثبات صحت و ضعف یک روایت مبتنی بر دو مرحله است: ۱. بررسی سند؛ ۲. بررسی متن و قراین موجود. فقهای شیعه به مجرد ضعف سند، روایت را کنار نگذاشته و به بررسی موارد دیگری می‌پردازند.[۲]
روایت از جهت سند مرسله است، اما روایت‌های دیگری بر این مضمون (دوری زن از نامحرمان) دلالت دارند. سیره اهل بیت(ع) نیز بر این منوال بوده و سیره متشرعه در طول تاریخ پیروی از روش بانوان اهل بیت(ع) بوده است.
نکته‌ای که باید توجه شود این است که مواردی از گفتگوی با راویان حدیث و اصحاب ائمه(ع)[۳] و تعدادی خطابه و نطق‌های تاریخی[۴] و حضور در جبهه‌های نبرد با کفار[۵] و منافقان[۶] همه سازگار با سیره مذکور است.
الفاظ حدیث
دو لفظ «عوره» و «قعر» در روایت آمده که مطابق توضیح و شرح مجمع البحرین چنین برداشت شده است؛
- عوره مشترک لفظی بین دو مفهوم است، عیب و شیئی پوشاندنی. موارد استعمال آن نیز متفاوت است؛ به عیب عوره گفته می‌شود، به شرم‌گاه عوره می‌گویند و به هرچه نگاه به آن زشت باشد به طورکلی عوره اطلاق می‌شود.
از سوی دیگر به ساعات تنهایی در قرآن عوره گفته شده است، و هر آن‌چه که انسان به دلیل حیاء آن را بپوشاند، عوره اطلاق می‌شود و با توجه به این جنبه از زنانگی بانوان، به زن عوره گفته شده است.
بنابراین می‌توان گفت این جنبه از زندگی بانوان مورد نظر اصحاب بوده و پیامبر(ص) آن را تقریر نموده است و باید در این بخش از زندگی کاملاً محفوظ باشد. اما بنابر قاعده «اثبات شیء نفی اشیاء دیگر را نمی‌کند» که اگر گفته شد انسان متفکر است، منظور این نیست که احساس ندارد، کار نمی‌کند و ...، زن منحصر در این امر نیست، ویژگی‌های ارزشمند زنان و نیز فصل‌های مشترک بین زن و مرد بسیار است.
- قعر به معنای پایین چاه و امثال آن است و معنی مصدری آن از ریشه درآوردن درخت و مانند آن است و تعبیر کنایی جلوس در قعر بیت (نشستن در انتهای خانه) کنایه از بودن در خانه است.
این تعبیر کوتاه‌ترین و رساترین تعابیر درباره زن است که اصلی‌ترین وظیفه برای زن، به دوش گرفتن رسالت نهان و باطن زندگی است و این بالاترین عبادت و نزدیک‌ترین حالات زن است. اگر در یک خانواده مدیریت باطن زندگی و تربیت آن رها شود و افراد این خانواده بدون تربیت و مدیریت به دامن اجتماع رها شوند، هیچ‌یک به سعادت و ترقی نخواهند رسید.
بررسی متن و دلالت حدیث
حضور زن در خانه به نحو مبالغه‌آمیزی در این روایت تأکیده شده است. مراد از این حضور با توجه به واژگان مورد کاربرد در متن حدیث، حفظ سنگر خانه و خانواده است. اما اگر ضرورتی برای بیرون رفتن پیش بیاید، حجاب زن ادامه همان حضور است. این نوع حضور بهترین عبادت برای زن است. حضرت زهرا(س) برای حفظ متانت و شخصیت خود در موارد ضروری، که تاریخ آن را نقل کرده، روش دیگری را برای مواظبت در دوری از نامحرمان در آن سنگر برمی‌گزیدند. رفتن به مسجد مدینه و آویختن پرده‌ای برای جدا کردن زن و مرد،[۷] رفتن به بیابان‌های مدینه و گاهی درون چاردیواری محصور بیت الاحزان شاهدی بر این مدعا است.
دو عنصر و شرط اساسی در این روایت مورد نظر قرار گرفته است: ۱. وجوب حضور زن در جامعه؛ ۲. حفظ متانت و شخصیت زنان
در توضیح این دو مسئله باید شرایط زمانه و نیازهای عصر را نیز در نظر گرفت و به مجرد بیان ماندن زن در خانه، کفایت نمی‌کند. با توجه به شرایطی که از سیره اهل بیت(ع) بیان شده است می‌توان به این نتیجه رسید که زنان با حفظ شان و کرامت زنانه خود می‌توانند در اجتماع حضور داشته و متن روایت یکی از شئون زنان را یادآوری می‌نماید.
منابع
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق، ج۴۳، ص۹۲.
- ↑ همدانی، آقارضا، کتاب الصلاه (مصباح الفقیه)، چاپ سنگی، ص۱۲؛ نایینی، حسین، فواید الاصول، جامعه مدرسین، ج۳، ص۶۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۲، ملاقات با جابر انصاری.
- ↑ حارالانوار، ج۲۹، دارالرضا، ص۲۱۵، خطبه فدکیه.
- ↑ حضور حضرت زهرا(س) در احد.
- ↑ حضور زینب و بانوان اهل بیت(ع) در کربلا.
- ↑ بحارالانوار، دارالرضا، ۱۴۱۲، ج۲۹، ص۲۲۰.