جلوگیری از سوء استفاده یهودیان با نهی از تعبیر «راعنا»

سؤال

«راعِنا» چیست؟ چرا قرآن مسلمانان صدر اسلام را از «راعِنا» نهی می‌کرد؟

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ﴾ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، (هنگامی که از پیغمبر تقاضای مهلت برای درک آیات قرآن می‌کنید) نگویید: «راعنا» بلکه بگویید: «انْظُرْنا» و (این توصیه را) بشنوید و برای کافران (و استهزاء کنندگان) عذابی دردناک است.

شأن نزول

ابن عباس، مفسر معروف نقل می‌کند: مسلمانان صدر اسلام هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله مشغول سخن گفتن بود و بیان آیات و احکام الهی می‌کرد، گاهی از او می‌خواستند کمی با تأنی سخن بگوید تا بتواند مطالب را خوب درک کنند و سؤالات و خواسته‌های خود را نیز مطرح نمایند.

برای این درخواست جمله «راعنا» که از ماده «الرعی» به معنی مهلت دادن است به کار می‌بردند، ولی یهود کلمه «راعنا» را از ماده «الرعونه» به معنی کودنی و حماقت است استعمال می‌کردند (در صورت اول مفهومش این است که به ما مهلت بده، ولی در صورت دوم این است که «ما را تحمیق کن!»).

در اینجا برای یهود دستاویزی پیدا شده بود که با استفاده از همان جمله‌ای که مسلمانان می‌گفتند پیامبر یا مسلمانان را استهزاء کنند. آیه یاد شده نازل شد و برای جلوگیری از این سوء استفاده، به مؤمنان دستور داد به جای جمله «راعنا» جمله «انْظُرْنا» را به کار برند تا دستاویزی برای دشمنان لجوج قرار نگیرد.

بعضی دیگر از مفسران گفته‌اند: که جمله «راعنا» در لغت یهود یک نوع دشنام است و مفهومش این بود «بشنو که هرگز نشنوی» این جمله را تکرار می‌کردند و می‌خندیدند.

واژه «رعی» به معنی مراعات و محافظت آمده و هر که به قومی ولایت داشته باشد «راعی» و مراقب و تدبیر کننده آن قوم است از این که چوپان را «راعی» می‌گویند چون محافظ و مراقب گوسفندان است.

واژه «راعنا» در آیه ۴۶ سوره نساء نیز از زبان یهود آمده است.

از این آیه به خوبی استفاده می‌شود که مسلمانان باید در برنامه‌های خود مراقب باشند که هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتی از یک جمله کوتاه که ممکن است سوژه ای برای سوء استفاده دشمنان قرار گیرد احتراز جویند.

مطالعه بیشتر

تفسیر نمونه، ج۱، ص۳۸۳–۳۸۵.

نمونه بینات در شأن نزول آیات، ص۲۵.

موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم، ۱۳۷۴ ش، ج‏۱، ص۳۷۰–۳۷۴.