منظور از «سفید و سیاه» در خطبه غدیر

سؤال

منظور از عبارت (فاعلم کل ابیض و اسود) در خطبه غدیر چیست؟

پیامبر اکرم (ص) در واپسین سال عمر شریف شان موقع برگشت از آخرین حج که به حجه الوداع معروف است به امر خداوند در محلی به نام «غدیر خم» که چشمه ای است در محل جحفه، دستور توقف بر کاروان حج صادر کردند، این در حالی بود که هوا به شدت گرم بود و مخصوصاً این توقف در هنگام ظهر بود، حرارت و گرمی هوا بیشتر احساس می‌شد، ولی حضرت با این اعلام توقف منظور مهمتری داشتند که در چنین شرایطی، کاروان حج را متوقف می‌کنند و نیز محلی که انتخاب شد، تقریباً حکم سه راهی داشت یعنی برخی از گروه‌های حاضر در کاروان در این منطقه از سایرین جدا شده و به مناطق و محل زندگی خود برمی‌گشتند؛ لذا حضرت خواستند این امر مهم را قبل از این که مردم پراکنده شوند، ابلاغ نمایند؛ لذا بعد از برگزاری نماز ظهر به جماعت، حضرت مردم را جمع می‌کنند و خطبه ای رسا بیان می‌فرمایند که معروف به «خطبه غدیر» است.

بعد از حمد و ثنای الهی و بیان مطالبی دیگر می‌فرمایند: «همانا خداوند متعال این آیه را نازل فرموده‌است: «آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان که اگر نرسانی، تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای و خدا تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت».

و جبرئیل از طرف خداوند به من امر نموده که در این محل (که گروه مسلمانان از هر نژاد و قبیله و طایفه و رنگ و… حضور دارند) بایستم و هر سفید و سیاهی را آگاه نمایم به این که: علی بن ابی طالب برادر من، وصی من، خلیفه من، پیشوای بعد از من است، من از جبرئیل درخواست کردم که پروردگارم مرا از انجام این امر برکنار فرماید؛ زیرا می‌دانستم که افراد باتقوای کم و موذیان و ملامت کنندگان زیادند که مرا به پیوستگی زیاد (الفت زیاد) با علی نکوهش می‌کنند و از توجه زیاد من به علی به حدی نگران و بدبین هستند که مرا اُذُن «گوش» نامیده‌اند… پس ای گروه مردم این را بدانید همانا خداوند او را (علی (ع)) به عنوان ولی و امام بر شما نصب کرده و اطاعت امر او را بر همه واجب فرموده، حکم او جاری و گفتار او نافذ است. و هر کس با او مخالفت نماید از رحمت خدا دور است، و کسی که او را تصدیق کند مشمول رحمت پروردگار است.

از محتوای کلام در این خطبه و نیز مواردی که در جاهای دیگر از پیامبر اکرم (ص) با این عنوان «کل ابیض و اسود» استفاده شد چنین به دست می‌آید که منظور حضرت این بود که «من مأمور شدم، آگاه کنم هر فرد سیاه‌پوست و سفیدپوست را» یعنی تمام مردم از هر نژاد و قبیله ای که باشند از هر رنگی که باشند و کنایه از کل مردم است.

چنانچه از پیامبر (ص) نقل شده‌است که فرمودند: «إنی بعثت الی الناس کافه الاحمر و الاسود؛ یعنی من مبعوث شدم برای هدایت جمیع انسان‌ها چه سرخ‌پوست باشد، چه سیاه‌پوست».

و در عبارتی دیگر فرمودند: «بعثت الی کل ابیض و اسود».

البته، عبارتی که در سئوال آمده‌است: «فأعلم کل ابیض و اسود» در برخی منابع که خطبه غدیر را نقل کرده‌اند. «و أعلم کل ابیض و اسود» آمده‌است که چندان تفاوتی در معنی ندارند و همان‌طور که گفته شد کنایه از آگاه کردن مردم از جانشینی علی (ع) توسط پیامبر (ص) می‌باشد. و کلام حضرت پیامبر (ص) در همین واقعه غدیر که فرمودند: «فلیبلغ الشاهد الغائب» یعنی آنها که حضور دارند مراتب را به غائبین ابلاغ نمایند، قرینه ای است که منظور پیامبر (ص) کل مردم می‌باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ ترجمه الغدیر، جمعی از نویسندگان.

۲ـ قهرمان غدیر، شیخ خیر الله اسماعیلی.