معنای عبد در دو روایت از امام علی(ع)
 | این مقاله هماکنون به دست Rahmani در حال ویرایش است. |
منظور از «عبد» در دو حدیث معروف امام علی(ع): «أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ» و «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً» چیست؟
واژه عبد در دو کلام از امام علی(ع) وارد شده است. یکی از این دو مورد روایتی بیان شده که امام در پاسخ به بزرگ یهودیان در مطلبی بلند این پاسخ را بیان می‌کند و درباره متن دوم در جوامع روایی ذکر نشد ه است. در باره معنا و مفهوم این دو واژه باید گفت که مورد استعمال در هر دو جایگه به معنای مطیع و پیرو است.
مفهوم واژه عبد
«عبد» به معنای مطیع و بنده است و در اصل وصف است مانند: «رجل عبد، مرد مطیع»؛ اما به مرور مانند اسم استعمال شده است. در قرآن عبد به دو معنا آمده است یکی به معنای بنده و مملوک[۱] دیگری به معنای عابد و مطیع خدا در اخلاص و عبادت و اطاعت.[۲]
جمع عبد نیز در قرآن به دو صورت عباد[۳] و هم عبید آمده است.[۴] اگر عبد به خدا اضافه شود جمع آن به صورت عباد می‌آید و اگر به غیر خدا اضافه شود جمع آن به صورت عبید می‌آید.[۵] در نتیجه می‌توان گفت، عبد هم به معنای بنده و مملوک، هم به معنای مطیع و پیرو آمده است.
عبد در روایت اول
طبرسی در کتاب احتجاج رولیت را ذکر کرده است و علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار آن را مرسله می‌داند. اصل حدیث چنین است:
«جَاءَ حِبْرٌ مِنَ اَلْأَحْبَارِ إِلَى أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّكَ فَقَالَ لَهُ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى يُقَالَ مَتَى كَانَ كَانَ رَبِّي قَبْلَ اَلْقَبْلِ بِلاَ قَبْلٍ وَ بَعْدَ اَلْبَعْدِ بِلاَ بَعْدٍ وَ لاَ غَايَةَ وَ لاَ مُنْتَهَى لِغَايَتِهِ اِنْقَطَعَتِ اَلْغَايَاتُ عِنْدَهُ فَهُوَ مُنْتَهَى كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَ فَنَبِيٌّ أَنْتَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ (ص) ...؛ یکی از علمای اهل کتاب به محضر امام علی(ع) رسید و گفت: ای امیر المومنین(ع)! چه زمانی خداوند به وجود آمده؟ حضرت علی(ع) فرمودند: برای خدا زمانی را نمی‌توان تصور کرد تا اینکه بگوییم چه زمانی بوجود آمد. همان پروردگار ما قبل از قبل بوده و قبل از آن را نمی‌توان تصور کرد و همچنین بعد از بعد هست و بعد از آن قابل تصور نیست (یعنی هم ازلی است و هم ابدی) دارای نهایتی نیست و برای او منتهی و غایتی را نمی‌توان تصور کرد. و تمام غایات و انتها به خداوند منقطع می‌شود. (دوباره سؤال می‌کند) ای امیر المومنین آیا شما نبی هستید؟ حضرت علی(ع) فرمودند: وای بر تو! همانا من مطیعی از مطیعان محمد(ص) هستم…»
با وجود مرسله[۶] بودن این روایت می‌توان گفت، به علت استناد بزرگان به آن، قابل اعتماد است و عبد در آن، به معنای مطیع و پیرو آمده است.
عبد در روایت دوم
روایت «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً» در جوامع روایی شیعه موجود نیست اما در میان مردم مشهور شده که حضرت علی(ع) چنین مطلبی را فرموده است. اگر هم این روایت مستند باشد، عبد به معنای مطیع و پیرو می‌آید.
برای مطالعهٔ بیشتر
- احتجاج، طبرسی، نشر مرتضی، مشهد، ج۱، ص۲۱۰.
- اصول کافی، کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۱، ص۸۹.
- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳، ص۲۸۳.
منابع
- ↑ بقره/۱۷۸؛ نحل/۷۵.
- ↑ جن/۹؛ اسراء/۳؛ کهف/۱.
- ↑ بقره/۲۰۷.
- ↑ ق/۲۹.
- ↑ قریشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۶، ذیل ماده «عبد».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۸۹؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج۳، ص۲۸۳؛ طبرسی، احتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳، ج۱، ص۲۱۰؛ شیخ صدوق، توحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸، ص۱۷۴.