روایت عمل اندک با دانش در روایت پیامبر

سؤال

حضرت محمد(ص) فرمود: «عمل اندک همراه با دانش، بهتر از عمل بسیار همراه با نادانی است» آیا این حدیث از نظر سندی تمام است؟

از نظر اسلام آنچه که درمورد کارهای خیر و از جمله عبادات مهم است کیفیت عمل است نه حجم و کمیت آن یعنی چه بسا از نظر حجم و مقدار، کارهای خیر یک انسان، حجم عظیمی را تشکیل بدهد، امّا بخاطر این که از کیفیت خوبی برخوردار نیست ارزشی نداشته باشد و بر عکس چه بسا کارهای خیر و نیک از کسی از حیث مقدار کم باشد، ولی چون از نظر کیفیت در درجه عالی قرار دارد از ارزش و ثواب بیشتری برخوردار باشد. این امری است روشن و واضح زیرا در مورد اشیاء و اجناس نیز همینطوری است یعنی آنچه اهمیت دارد کیفیت و کارآمدی جنس است. مانند طلا و جواهرات که هر چند از نظر مقدار و وزن کمترند ولی از نظر قیمت به مراتب از آهن آلات گرانتر هستند.

لذا در اسلام روی معرفت خداوند، اخلاص در عمل و نیت صادقانه تأکید شده است چون بدون اینها عامل حجابی را نمی‌تواند پاره کند و نمی‌تواند به سوی ملکوت اعلی بالا برود و وقتی عمل در نشانه ملکی باقی ماند و ملکوتی نشد در آن جهان موجب لذت، بهجت و سرور انسان هم نخواهد شد.

بنابراین یکی از اموری که به عمل انسان کیفیت می‌بخشد و ارزش آن را بالا می‌برد معرفت و شناخت آن خداوند است که این عمل به قصد اطاعت فرمان او انجام می‌شود وگرنه عمل عمل بی جان و بی‌روح خواهد بود.

پس شرط اینکه عبادت و هر کار خیر انسان وجهه ملکوتی و علیینی پیدا کند این است که با توجه به خدا و برای صعود به ملکوت خدا انجام بگیرد و تا این شرائط را نداشته باشد نورانیت و صفا پیدا نمی‌کند و به ملکوت علیا نمی‌رسد چون قرآن کریم می‌فرماید:

«به سوی او سخن پاک بالا می‌رود و کردار شایسته آن را بالا می‌برد…». حال تفسیر این آیه چه این باشد که سخن پاک و اعتقاد پاک را کردار شایسته بالا می‌برد و چه این باشد که اعتقاد پاک کردار شایسته را بالا می‌برد به هر حال این مطلب را بیان می‌کند که معرفت در مقبولیت و ارزش عمل تأثیر دارد و عمل در سیراب شدن ایمان و بالا رفتن درجه ایمان تأثیر دارد.

روایتی که در سئوال بدان اشاره شده است در منابع روائی هم از پیامبر اکرم(ص) و هم از سائر ائمه(ع) روایت شده است و دلیل بر همین مطلب است که علم و معرفت در کیفیت و ارزش عمل نقش مؤثری دارد و پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «کسی که بدون علم عمل کند مفسده اش بیشتر از مصلحت آن است».

و یا امام علی(ع) می‌فرماید: «روز قیامت به سوی بهشت اقوامی سبقت می‌گیرند که در دنیا از همه زیادتر نماز خوانده و روزه گرفته لکن ناگهان از ورود به بهشت منع می‌شوند پس گفته می‌شود به چه دلیل ردّ شدند مگر اینان کسانی نبودند که در دنیا نماز، روزه و حج به جا آورده‌اند؟ فرشته از جانب خدا در جواب می‌گوید اینها اهل نماز و روزه بودند لکن مواعظ خدا در دل‌های شان اثر نکرده و از حضرت حق تعالی غافل مانده بودند».

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۳۰۹.