امامت در منابع اولیه حدیثی شیعه
 | این مقاله هم‌اکنون به دست Rahmani در حال ویرایش است. |
تا قبل از قرن چهارم هجری، هیچ‌گونه روایت و دلیلی در مورد مسئله امامت در کتب تألیف شده شیعه خصوصاً در کتب حدیث وجود نداشت، و تبیین و تثبیت این عقیده از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه پیدا شده است.
تاریخ حدیث، ضبط، حفظ آن در شیعه، از زمان خود پیامبر(ص) توسط علی(ع) آغاز شده است و در کتابی به نام الصحیفه الجامعه، جمع‌آوری شده است، و عده‌ای از صحابی شیعی هم چون سلمان و اباذر ابورافع و… دارای کتابهای حدیثی، حوادث ایام خلافت و… بودند. هم چنین علی(ع) کتاب دیگری به نام صحیفه علی(ع) دارد[۱] و جابربن عبدالله انصاری صحیفه‌ای دارد که در آن احادیثی پیرامون حجه الوداع (یعنی جریان امامت علی(ع)) گرد آورده[۲] و کتاب سلیم بن قیس عامر هلالی که نسبت به دارای کتاب بودن او هیچ گونه تردیدی نیست فقط در انتساب کتاب موجود به او بحث است.[۳] و هم چنین کتاب نوادر ابوحمزه ثمالی[۴] و وسائلی که جابربن حیان از حضرت صادق(ع) روایت کرده[۵] و صحیفه الرضا(ع) که مشتمل بر احادیث امامت هم می‌باشد[۶] و مسند امام جواد(ع)[۷] مسند امام هادی(ع)[۸] و مجموعه‌های دیگر که مشتمل بر بحث امامت نیز می‌باشد.[۹] و حال آن‌که تاریخ جوامع حدیثی اهل سنت به قرن سوم یا فوقش اوائل قرن دوم بر می‌گردد، به عنوان نمونه، بخاری، متوفای ۲۵۶ (هـ)، مسلم بن حجاج نیشابوری متوفای (۲۶۱ هـ)، حاکم نیشابوری متوفای (۴۰۵ هـ)، یزیدن بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ هـ، احمد حنبل متوفای ۲۴۱ و…[۱۰] روایات ائمه شیعه(ع) در زمان امام صادق(ع) یعنی اوائل قرن دوم «چهارصد کتاب» به نام الاصول، گردآوری شده بود، و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روائی درآمد، که هم‌اکنون همه آن‌ها در کتب اربعه و غیر آن موجود است[۱۱] امام صادق(ع) کتابی دارد به نام کتاب الحجه و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.[۱۲] در قرن اوّل و دوّم تألیفات حدیثی موجود بود ولی اختناق حاکم مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد، لذا مجبور بودند حدیث را پنهان یا در سینه‌ها حفظ کنند، هنگامی که عمربن عبدالعزیز دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار داد هر کدام از پیروان برجسته امام باقر(ع) هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه محمدبن مسلم کتابی به نام «اربعماه مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد[۱۳] امام صادق(ع) فرمود: «ان آبان بن تغلب روی عنی ثلاثین الف حدیث فاروها عنه» آبان سی هزار حدیث از من نقل کرده شما هم آن‌ها را از او نقل نمائید و کتابهای جابر بن یزید جعفی به هشت کتاب می‌رسد. تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و…[۱۴] ولی متأسفانه این اختناق در دوران خلفای عباسی دوباره شروع شد، و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند. از جمله محمدبن ابی عمیر در زمان هارون رشید برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد آن قدر به او شلاق زندند، که نزدیک بود احادیث را لو دهد، ولی فریاد زندانی همبند او محمدبن یونس بن عبدالرحمان مانع شد. البتّه خواهرش چون مأموران به خانه ریخته بودند، کتب او را زیر خاک پنهان کرد. او حدود چهار سال در زندان ماند، بعد که بیرون آمد کتاب‌ها از بین رفته بود، ولی همه را دوباره از حفظ نوشت. گذشته از این‌ها کتاب «الصحیفه الجامعه» از علی(ع) به ائمه یکی پس از دیگری منتقل شده است که همه مسائل در آن موجود بوده است، شاهد این مدعا این است که روزی «حکم بن عیّبه» با امام باقر(ع) اختلاف نظر پیدا کرد؛ حضرت آن کتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود: این خط علی(ع) و املای رسول خدا است.[۱۵]
حضور ائمه ما در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر(ص) باعث شده که احادیث، و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده است، نهج‌البلاغه است که علی(ع) از طریق نص و وراثت،[۱۶] نسب و قرابت،[۱۷] لیاقت و فضیلت[۱۸] استدلال نموده است. بر فرض دیگر تألیف حدیث عامه نزدیک به یک قرن جلوتر از شیعه بوده است (نوع صحاح به اواسط قرن سوم بر می‌گردند که ذکر شد) علی کل حال، تدوین حدیث در نزد عامه هم از زمان پیامبر(ص) نبوده است. فوقش به گفته سیوطی، پایه‌گذار علوم اسلامی ابوحنیفه باشد که در سال ۱۰۰ هجری متولد، و در سال ۱۵۰ فوت کرده است. (هرچند که این حرف صحیح نیست. چون ابو رافع از اصحاب علی(ع) دارای کتاب بود و ۶۰ سال جلوتر از ابوحنیفه درگذشته است).[۱۹] این تأخیر مشکل ایجاد نمی‌کند، در صورتی که احادیث نقل شده، متصل به زمان پیامبر(ص) و صحابی باشد که گفته‌های آن‌ها مورد قبول می‌باشد، حجّیت و اعتبار دارند و در صورتی که سند نداشته باشند حتی مربوط به سال پنجاه هجری هم باشد اعتبار ندارد، لذا اگر شما خدشه دارید، در اسناد خدشه کنید صرف تأخیر در تدوین حدیث با وجود سند متصلی که معتبر باشد اشکال ایجاد نمی‌کند.
بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل‌بیت(ع) تعدادی از آیات قرآنی است مانند آیه اکمال،[۲۰] تبلیغ،[۲۱] مباهله،[۲۲] انما دینکم،[۲۳] مودت اهل بیت،[۲۴] تطهیر،[۲۵] اولی الامر.[۲۶] به علاوه این که شیعه دلیل زیادی بر امامت علی(ع) و ائمه(ع) از کتب خود عامه در دست دارد.[۲۷]
منابع
- ↑ ر. ک. امینی، سید محسن، عیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۳.
- ↑ ر. ک. ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، داربیروت، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ج۵، ص۴۶۷.
- ↑ ر. ک. احمد النجاشی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق، ص۸.
- ↑ همان، ص۱۱۵–۱۱۶.
- ↑ دائره المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.
- ↑ مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۴.
- ↑ همان، ص۷۵.
- ↑ همان، ص۷۷.
- ↑ همان، ص۶۲–۸۱.
- ↑ امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ص۶۷۶–۶۷۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، (پیشین) ج۱، مقدمه کتاب.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج۲، ص۴۰ تا ۱۱۷.
- ↑ شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۶۲.
- ↑ همان، ص۳۶.
- ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مکتبه الداوری، ص۲۵۵.
- ↑ نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۴۵–۴۶.
- ↑ همان، ص۵۱۷.
- ↑ همان، ص۳۳۷، خ۱۰۷ و ص۴۳۷ خ۱۴۴و…
- ↑ السید حسن الصدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامی، طهران، منشورات الاعلمی، ص۲۹۸.
- ↑ مائده/۵.
- ↑ مائده/۶۷.
- ↑ آل عمران/۶۱.
- ↑ مائده/۵۵.
- ↑ شوری.
- ↑ احزاب/۳۳.
- ↑ نساء/۵۹.
- ↑ ر. ک. امینی، سید عبد الحسین، الغدیر، تهران، دارالکتب للاسلامیه؛ سلطان الواعظین شیرازی، شبهای پیشاور، و حدیث ثقلین که به سه مدرک از اهل سنت برای آن اشاره می‌شود: الف) ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۱۵، ص۱۷۹. ب) محمد بن عیسی ترمذی، صحیح ترمذی، مطبقه بولاق، ۱۲۹۲، ج۲، ص۳۰۸. ج) خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، با مقدمه محمد رضا موسوی خراسان، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه، ص۲۲۲–۲۲۴.