اعتبار کتاب استبصار شیخ طوسی

سؤال

کتاب الاستبصار شیخ طوسی از چه میزان اعتبار برخوردار است؟

الاستبصار
اطلاعات کتاب
نام‌های دیگرالاستبصار فی‌ ما اختلف‌ من‌ الاخبار
نویسندهشيخ طوسی
موضوعحدیث
سبکموضوعی
زبانعربی

شناسه

معرفی

اَلاْاِسْتِبْصار، عنوان‌ مجم‍وعه‌ای در حديث‌ از ابوجعفر محمد بن‌ حسن‌ طوسی‌ (د ۴۶۰ق‌/ ۱۰۶۸م‌)، چهارمين‌ كتاب‌ از كتب‌ اربعۀ اماميه‌.

شيخ‌ طوسی‌ در بيان‌ انگيزۀ تأليف‌، در مقدمه‌ چنين‌ آورده‌ است‌ كه‌ پس‌ از تأليف‌ مجم‍وعۀ مفصل‌ تهذيب‌ الاحكام‌، از او خواسته‌ شد تا مجم‍وعه‌ای مختصرتر تهيه‌ كند كه‌ تنها احاديث‌ «مختلف‌» (ناهمخوان‌) در آن‌ مقايسه‌ شده‌ باشند. وی نيز در پی‌ اين‌ درخواست‌ برآن‌ شد تا اثری پديد آورد كه‌ محل‌ رجوع‌ دانشوران‌ و در عين‌ حال‌ راهنمای مناسبی‌ برای مبتديان‌ باشد (۱/ ۲- ۵). از اين‌رو به‌ تأليف‌ الاستبصار همت‌ گماشت‌. طوسی‌ در اين‌ اثر علاوه‌ بر اينكه‌ احاديث‌ مربوط به‌ هر باب‌ را در يكجا فراهم‌ آورده‌، به‌ نقد و بررسی‌ سندی و محتوايی‌ِ آنها نيز عنايت‌ داشته‌، و در باب‌ باب‌ آن‌ پيشنهاد خود را برای رفع‌ ناهمخوانی‌ ظاهری ميان‌ احاديث‌، يا ترجيح‌ گروهی‌ از روايات‌ بر گروهی‌ ديگر ارائه‌ كرده‌ است‌.

برپايۀ آماری كه‌ مؤلف‌ خود از احاديث‌ ياد شده‌ در الاستبصار به‌دست‌ داده‌، شمار آنها ۵۱۱ ،۵ است‌ (نك: ۴/ ۳۴۲)، حال‌ آنكه‌ در چاپ‌ تحقيقی‌ از كتاب‌ الاستبصار، شمارۀ احاديث‌ به‌ ۵۵۸ ،۵ حديث‌ بالغ‌ شده‌ است‌ و چنين‌ اختلافی‌ در شماره‌ می‌تواند به‌ شيوۀ شمارش‌ درمورد پاره‌ای از احاديث‌ خاص‌ مربوط گردد. [۱]

مولف

طوسی ، محمد‌بن حسن‌بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم. طوسی. تولد:‌۳۸۵ق.

پس از سید مرتضی، زعامت شیعیان به شیخ طوسی رسید. وی 41 سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او در محلۀ شیعه¬نشین کرخ در بغداد سکونت داشت. شیخ طوسی در 22 محرّم سال 460 در غری (نجف) درگذشت. مشایخ و استادان. مهمترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، شیخ مفید (متوفی 413) و سید مرتضی (متوفی436) در فقه و کلام بودند. شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه¬های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. التبیان فی تفسیر القرآن، تهذیب الاحکام، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، المبسوط، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین، از آثار اوست.در برخی موضوعات، شیخ طوسی پیشگام علمای شیعه است. برای نمونه، او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت (رجوع کنید به طوسی، التبیان، ج‌1، ص1؛ همو، فهرست، ص‌450؛ نیز رجوع کنید به قزوینی رازی، ص‌212، که به تفسیر چند جلدی او اشاره کرده ا ست) و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت.[۲] شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) فقیه، محدث، رجالی، مفسر و متکلم برجسته شیعه، مشهور به شیخ الطائفه و نویسنده دو کتاب از کتب اربعه شیعه است.[۳] گفته شده که شیخ طوسی علاوه بر جایگاه علمی برجسته‌ای که در تألیف آثار شیعی و تربیت شاگردان بسیار داشت، مؤسس حوزه علمیه نجف بود؛ حوزه‌ای که به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.[۴]

اعتبار و جایگاه کتاب

الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) برمی آید، شیخ طوسی در الاستبصار تلاش می‌کند در عین گزارش و ارائه احادیث، آنها را تبیین و تفسیر نموده، تضاد احتمالی روایات را خنثی نماید. هدف مؤلف در این کتاب، تنها گزارش احادیث نیست، بلکه افزون بر این، شیخ می‌خواهد نشان دهد چگونه می‌توان مطابق این اخبار به ظاهر متعارض، حکم فقه را تعیین نمود.[۵] این کتاب مشتمل بر ۵۵۱۱ (پنج هزار و پانصد و یازده) حدیث است.[۶]

منابع

  1. جمعی از نویسندگان، «الاستبصار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
  2. عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.
  3. مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۸ش، ص۳۱۹.
  4. فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه (از آغاز تا ظهور صفویه)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۵۶.
  5. گلیو، رابرت، «پیوند حدیث و فقه: مجموعه‌های رسمی اخبارِ امامیه»، ترجمه علی راد، آینه پژوهش، اردیبهشت ۱۳۸۹ش، شماره ۱۲۱، ص۴.
  6. مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ص۴۷۳.