معنای عبد در دو روایت از امام علی(ع)
منظور از «عبد» در دو حدیث معروف امام علی(ع): «أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ» و «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً» چیست؟
معنای عبد در دو روایت از امام علی(ع) به‌معنای مطیع و پیرو قلمداد شده است. در لغت، واژه عبد هم به‌معنای بنده و مملوک و هم به‌معنای مطیع و پیرو آمده است. در قرآن عبد به دو معنای بنده و مملوک و مطیع خدا در عبادت و اطاعت آمده است. در هر دو روایت مورد نظر عبد به معنای مطیع و پیرو آمده است.
مفهوم واژه عبد
«عبد» به معنای مطیع و بنده آمده است و در اصل وصف قلمداد شده است؛ مانند «رجل عبد: مرد مطیع» که به مرور مانند اسم استعمال شده است. محققان معتقدند که در قرآن عبد به دو معنا آمده است: یکی به معنای بنده و مملوک[۱] و دیگری به معنای عابد و مطیع خدا در عبادت و اطاعت.[۲]
جمع عبد نیز در قرآن به دو صورت عباد[۳] و عبید آمده است.[۴] گفته شده که اگر عبد به خدا اضافه شود، جمع آن به صورت عباد می‌آید و اگر به غیر خدا اضافه شود جمع آن به صورت عبید می‌آید.[۵] در نتیجه، گفته شده که عبد هم به‌معنای بنده و مملوک، هم به معنای مطیع و پیرو آمده است.[۶]
عبد در روایت اول
طبرسی در کتاب احتجاج روایتی نقل کرده است که در آن واژه عبد به کار رفته است. عبد در این روایت به معنای مطیع و پیرو به‌کار رفته است:
«جَاءَ حِبْرٌ مِنَ اَلْأَحْبَارِ إِلَى أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ(ع) فَقَالَ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّكَ فَقَالَ لَهُ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى يُقَالَ مَتَى كَانَ كَانَ رَبِّي قَبْلَ اَلْقَبْلِ بِلاَ قَبْلٍ وَ بَعْدَ اَلْبَعْدِ بِلاَ بَعْدٍ وَ لاَ غَايَةَ وَ لاَ مُنْتَهَى لِغَايَتِهِ اِنْقَطَعَتِ اَلْغَايَاتُ عِنْدَهُ فَهُوَ مُنْتَهَى كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَ فَنَبِيٌّ أَنْتَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ (ص)؛ یکی از علمای اهل کتاب به محضر امام علی(ع) رسید و گفت: ای امیر المومنین(ع)! چه زمانی خداوند به‌وجود آمده است؟ امام(ع) گفت: برای خدا زمانی را نمی‌توان تصور کرد تا اینکه بگوییم چه زمانی به‌وجود آمد. همان پروردگار ما قبل از قبل بوده و قبل از آن را نمی‌توان تصور کرد و همچنین بعد از بعد هست و بعد از آن قابل تصور نیست. دارای نهایتی نیست و برای او منتهی و غایتی را نمی‌توان تصور کرد و تمام غایات و به خداوند منقطع می‌شود. شخص دوباره سؤال می‌کند: ای امیرالمؤمنین، آیا شما نبی هستید. امام(ع) جواب می‌دهد: وای بر تو! همانا من بنده‌ای از بندگان محمد(ص) هستم»[۷]
عبد در روایت دوم
روایت «مَن عَلَّمَنی حَرفاً فَقَد صَیَّرَنی عَبداً» در جوامع روایی شیعه موجود نیست؛ اما در میان مردم این سخن به نام امام علی(ع) مشهور شده است. اگر این روایت مستند باشد، عبد در آن به معنای مطیع و پیرو آمده است.[نیازمند منبع]
منابع
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۷۸؛ نیز: سوره نحل، آیه ۷۵.
- ↑ سوره جن، آیه ۹؛ نیز: سوره اسراء، آیه ۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ سوره ق، آیه ۲۹.
- ↑ قریشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۶، ذیل ماده «عبد».
- ↑ قریشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶ش، ذیل ماده «عبد».
- ↑ طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضى، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۲۱۰.