اقبال الاعمال
| اقبال الاعمال | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | سید بن طاووس |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم |
| موضوع | دعا |
| زبان | عربی |
اقبال الاعمال از کیست و چه محتوایی دارد؟
اقبال الاعمال، اثر سید بن طاووس در باب ادعیه و زیارات معصومین و اعمال سال نگاشته شده است. اقبال الاعمال را مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتاب در زمینه دعانگاری می‌دانند. این کتاب مجموعه اعمال و ادعیه یازده ماه سال است. اعمال ماه رمضان در قسمتی مجزا با نام المِضْمار آمده و بدان ملحق شده است.
سید بن طاووس، به هنگام نوشتن کتاب اقبال، هزار و پانصد جلد کتاب در اختیار داشت و به تصریح خودش در کتاب کشف‌المحجّه، بیش از شصت جلد از آن، کتاب دعا بود.
نویسنده
سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (تولد ۵۸۹ وفات ۶۶۴ هـ. ق)،[۱] آل طاووس خاندانی مهم در حِلّه بودند که در چند نسل عالمانی را تربیت کرده و مقام و موقعیت نقابت علویان را نیز یافتند. مشهورترین فرد این گروه و پرتألیف‌ترین نگارنده این سده، علی بن موسی بن جعفر است که به سید بن طاووس مشهور شده است. سید بن طاووس دوران عمر خود را در حِلّه، بغداد، نجف، کربلا، کاظمَین و سامرا گذراند. او نزد خلیفه عباسی، سرشناس و مورد اعتماد بود و با مُستَنْصِر، روابط خوبی داشت.[۲]
گذشته از شخصیت اجتماعی سید بن طاووس، مقام علمی او نیز بسیار والا و ارزنده بود. اساتید و شاگردان سید فراوان بوده‌اند. علامه حِلّی، پدر علامه حِلّی و برادرزاده سید بن طاووس از مشهورترین شاگردان او هستند. زهد، تقوا و قداست سید بن طاووس از زمان حیات او شهره است. او را صاحب کرامات شمرده‌اند که با امام مهدی علیه السلام نیز ارتباط داشته است. شیفتگی وی به امام مهدی(ع) در نوشته‌های گوناگون او مشهود است.[۳] علامه حلّی فرموده است: «سید بن طاووس، صاحب کرامات بوده است، که برخی از آنها را خود وی، و پاره‌ای دیگر را پدرم برای من نقل کرده است.»[۴]
سید بن طاووس در سال ۶۶۴ هجری در بغداد از دنیا رفت و در نجف اشرف مدفون گشت. ابن‌طاووس نماد ادعیه‌نگاری در میان مؤلفان شیعی است. او بر خلاف برادر خویش، سخت‌گیری سندی در احادیث و ادعیه را به کناری نهاده و با این امور با تساهل رو به رو می‌شود.[۵]
جایگاه و محتوا
اقبال الاعمال را مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتاب در زمینه دعانگاری می‌دانند. این کتاب مجموعه اعمال و ادعیه یازده ماه سال است. اعمال ماه رمضان در قسمتی مجزا با نام المِضْمار آمده و بدان ملحق شده است. برخی از بزرگان، کتاب إقبال الأعمال را دربردارنده عالی‌ترین مراتب عرفان شیعی دانسته‌اند. سید بن طاووس ضمن نقل ادعیه و آداب، نکات فراوانی از جانب خود در تحلیل آن متون و تجلیل از آن بیان می‌کند. سید بن طاووس، کتاب إقبال الأعمال را همراه با هفت کتاب دعایی دیگر خویش متمّم و مکمّل مِصباح المُتُهَجِّد شیخ طوسی معرفی کرده است.[۶]
این کتاب نثر بسیار زیبا و عبارات آهنگین دارد که به آن جاذبه خاصی بخشیده است. در این کتاب تنها اعمال و عبادات گردآوری نشده است بلکه مؤلف در جای جای کتاب مطالب مختلف و متنوعی آورده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف- تذکر، موعظه و توجه دادن به آداب قلبی و رسوم باطنی دعا.
ب- بیان بسیاری از وقایع تاریخی وتعیین تاریخ وقوع آن نظیر: واقعه مباهله، حادثهٔ بخشیدن انگشتر در نماز توسط امیر المؤمنین، واقعه غدیر و…
ج- مباحث مختلفی که به گونه‌ای مربوط به دعا و زیارت می‌شود؛ نظیر تعیین مکان قبر امیرالمؤمنین، علت نام‌گذاری دحوالارض و چگونگی خلقت زمین، کعبه و…[۷]
اعتبار
سید بن طاووس، به هنگام نوشتن کتاب اقبال، هزار و پانصد جلد کتاب در اختیار داشت و به تصریح خودش در کتاب کشف‌المحجّه، بیش از شصت جلد از آن، کتاب دعا بود. آقا بزرگ طهرانی نیز در کتاب الذریعه درباره سید بن طاووس می‌نویسد: «هنگامی که او کتاب «مُهج‌الدّعوات» را می‌نوشت بیش از هفتاد کتاب از کتب ادعیه قدمای امامیه را در اختیار داشت. بلکه با مراجعه به کلمات و تعبیراتی که سید بن طاووس در لابه‌لای کتاب‌هایش در ارتباط با اسناد و مدارک محتویات آن دارد، انسان مطمئن می‌شود که جمیع آنچه را که او از ادعیه و زیارات نقل کرده، مورد اعتمادش بوده است؛ خصوصاً وقتی ملاحظه می‌شود که وی، هرگاه می‌خواست دعایی را از جانب ذهن خود انشا کند، تصریح می‌کند که: «چون برای این مورد دعایی را از روایات نیافتم دعایی را مناسب با این مقام، انشا نمودم» با این بیان معلوم می‌شود که در سایر موارد که چنین نکته‌ای را متذکّر نشده است، به مدرک روایی خاص، اعتماد کرده است». با این بیان و با توجّه به این که آنچه را سید بن طاووس در قسمت دعا تألیف کرده در واقع تتمّه و تکمیلی برای کتاب مصباح‌المتهجّد شیخ‌طوسی می‌باشد[۸]
اصل و قاعده در ذکر دعا برای ابن طاووس نقل قابل اعتماد از معصومان است. بر این اساس، وی بیشتر دعاهایی را که ذکرکرده، منقول و مسند آورده است. ابن طاووس به این قاعده بارها در کتاب‌هایش بویژه اقبال الاعمال، اشاره کرده است. به موجب این قاعده، وی یادآور شده در مواردی که دعای خاصی در کلام معصومان نیافته به انشای دعا دست زده است. ابن طاووس در دیباچة فلاح السائل متذکر شده است که در تکمیل کتاب مصباح الکبیر مطالب را به سه گونه آورده است: ۱. دعاهایی که روایت کرده، ۲. دعاهایی که بر آنها واقف شده، ۳. دعاهایی که خدا به او الهام کرده و اجازه اظهارشان را داده است.[۹]
منابع
- ↑ الطهرانی، آقا بزرک، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، قم، اسماعیلیان، ج۲، ۱۴۰۸ق، ص۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ السید بن طاووس، ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ترجمه محمد روحی، قم، انصاری، ۱۳۸۰ش، ص۲۳.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۵ و ۱۴۶.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰، ص۱۴۷.
- ↑ معرفی و ارائه‌ی کتاب «اقبال الاعمال»، تبیان، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۸۷، تاریخ بازدید:۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، کلیات مفاتیح نوین، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۳۹۰ش، چاپ بیست و نهم، ص۲۶.
- ↑ انشاآت ابن طاووس،، حدیث نت، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲.