جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر اسلام

نسخهٔ تاریخ ‏۲۹ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۵۱ توسط Rezapour (بحث | مشارکت‌ها) (ابرابزار)
سؤال

در زمان پیامبر اکرم قرآن کریم چگونه جمع‌آوری شد؟

در آغاز نزول قرآن کریم، پیامبر اکرم با بهره‌گیری از حافظه‌های قوی و تشویق و ترغیب یاران گرامی خود به حفظ قرآن همت گماردند.

ولی از آن‌جا که اعتماد بر حفظ قرآن در حافظه‌ها نمی‌توانست اطمینان بر صیانت قرآن را فراهم سازد، لذا پیامبر گرامی از تعداد اندکی از باسوادان مکه درخواست کرد تا با دقت به ثبت، ضبط و نگارش قرآن کریم بپردازند.

حضرت علی بن ابی‌طالب در رأس کاتبان وحی قرار داشت و ابوبکر، عمربن خطاب، عثمان بن عفان، زید بن ثابت، ابی بن کعب، عبدالله به سعد بن ابی سرح، حنظله بن ربیع، معاویه، خالد بن ولید، ثابت بن قیس و… از کاتبان مشهور قرآن کریم در زمان پیامبر اکرم بودند؛ حتی در زمان پیامبر اکرم برخی مانند: عبدالله بن مسعود، اُبی بن کعب، مقداد و… مصاحفی را نوشتند.[۱]

قرآن کریم در زمان رسول خدا جمع‌آوری و تألیف گردید. کاتبان وحی آیات را پی در پی و به ترتیب نزول می‌نوشتند، امام صادق می‌فرماید:

کان یعرف انقضاء السوره بنزول بسم الله الرحمن الرحیم ابتداء لاُخری؛[۲] پایان هر سوره‌ای به واسطهٔ نزول بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز سورهٔ دیگر شناخته می‌شد.

آیت الله خویی می‌گوید:

با مطالعهٔ احوال پیامبر اکرم و یاران او به این نتیجه می‌رسیم که قرآن کریم در عصر آن حضرت جمع‌آوری و تنظیم گردیده است.[۳]

ابن‌عباس می‌گوید:

پیامبر با نزول بسم الله الرحمن الرحیم می‌دانست که سورهٔ قبلی پایان یافته و سورهٔ دیگری آغاز گشته است.[۴]

بنابراین، قرآن کریم به دستور پیامبر اکرم و به ترتیب نزول، نگارش می‌شد.

آیت الله معرفت نیز می‌گوید:

جمع و تألیف قرآن به شکل کنونی در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌های مختلف انجام شده است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرم و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را تعبداً پذیرفت.[۵]

برخی نیز معتقدند که بعد از رحلت پیامبر ترتیب سوره‌ها و آیات، بر اساس اجتهاد و رأی صحابه انجام گرفت.[۶]

پس در زمان پیامبر اکرم و به دستور ایشان، قرآن کریم به دست کاتبان وحی بر روی نوشت‌افزارهایی جمع‌آوری شد و سپس حضرت علی به توصیهٔ پیامبر اکرم مأمور سامان‌دهی آن گردید؛ چنان‌که امام صادق می‌فرماید پیامبر به حضرت علی فرمود:

یا علی القرآن خلف فراشی فی المصحف و القراطیس، فخذوه و اجمعوا و لاتضیعوه کما ضیّعت الیهود التوراه؛[۷] ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه‌ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن‌گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید.

منابع

  1. ر. ک. صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص۱۰۱–۱۰۲.
  2. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۸۹، ص۲۳۶.
  3. البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۵۰.
  4. التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۷۵.
  5. ر. ک. محمد هادی معرفت، علوم قرآنی، ص۱۱۹.
  6. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۲۷–۱۲۸.
  7. بحارالانوار، ج۸۹، ص۴۸.