اعتبار نامه ۳۱ نهج‌البلاغه
نامه امام علی(ع) به امام حسن(ع) در نهج البلاغه نامه ۳۱، مطابق چه سندی این نامه خطاب به امام حسن(ع) است و آیا سند آن معتبر است؟
نامه ۳۱ نهج‌البلاغه از امام علی(ع) خطاب به فرزند بزرگش امام حسن(ع) از نامه‌های مشهور و معروف است. اکثر محدثین که خطبه‌ها ونامه‌های ایشان را جمع‌آوری کرده، با ذکر سند آن را در تألیفات خود آورده‌اند. برخی از آنان قبل از جمع‌آوری نهج البلاغه توسط سید رضی، آن را در منابع خود ذکر نموده‌اند. همچنین برخی خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه از طریق امامان معصوم بعدی نقل شده و بزرگان حدیثی شیعه آن‌ها را در کتاب‌های خود ذکر نموده اند:
- محمد بن یعقوب کلینی، متوفای ۳۲۸ ه.ق، در کتاب رسائل، و همچنین در کتاب کافی ج۱، ص۸۹ و ۲۷ و ۳۳۵؛
۲. حسن بن عبدالله بن سعید، متوفای قرن ۳ ه.ق، در کتاب زواجر و مواعظ؛
۳. ابن عبدربه، متوفای ۳۲۸ ه.ق، در کتاب عقد الفرید، ج۳، ص۱۵۵ و ۱۵۶؛
۴. ابن شعبه حرّانی، متوفای ۳۸۰ ه.ق، در کتاب تحف العقول، ص۵۲، ۹۴؛
۵. شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۷۵–۳۸۰.
کلینی دو روایت درباره این نامه در کتاب کافی، ج۵، ص۳۳۸، ذکر کرده است. در کافی چنین بیان شده که یکی را امام علی(ع) به فرزندشان امام حسن(ع) و دیگری را به فرزند دیگرشان محمد بن حنفیه نوشته‌اند که مضمون آن‌ها با اندکی تفاوت یکی است. شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه نامه دوم را نقل کرده است.
علمای متاخر نیز در تألیفات خود خطبه‌ها و نامه‌های ایشان را جمع‌آوری کرده‌اند و به این نکته اشاره نموده‌اند.[۱] محمد دشتی در کتاب «روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه» سه منبعی که نامه دوم را ذکر کرده‌اند آورده است.[۲]
در نتیجه اسناد و مدارک معتبر تاریخی چنین نشان می‌دهد که این نامه خطاب به امام حسن(ع) است. شارحان نهج‌البلاغه نیز به اتفاق مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه را امام حسن(ع) دانسته‌اند. محتوای نامه عبارت است از نصایحی که امام خطاب به امام حسن(ع) و سایر فرزندان و نسل‌های بعدی نوشته است.
مطالعه بیشتر
- نهج البلاغه، چاپ جامعه مدرسین با اسناد و مدارک.
منابع
- ↑ محدث بحرانی، شرح نهج‌البلاغه، ج۵، ص۲۰.
- ↑ ر. ک. السید عبدالزهراء الحسینی الخطیب، مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق ـ۱۹۷۵م، ج۳، ص۳۰۷–۳۱۲؛ عبدالله نعمه، مصادر نهج‌البلاغه، ۱۳۹۲ق ـ ۱۹۷۲م، ص۲۳۸–۲۴۰؛ دشتی، محمد، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، نشر امام علی(ع)، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۸–۲۱۹.