خطبه‌های بدون نقطه و الف از حضرت علی(ع)
سؤال
نام دو خطبه‌ای که در نهج‌البلاغه بدون نقطه و الف هستند را بیان نمایید؟
دوخطبه از امام علی(ع) نقل شده که یکی از آن‌ها بدون الف و دیگری بدون نقطه بوده است. سید رضی این دو خطبه را در نهج‌البلاغه نقل نکرده است. برخی منابع این خطبه‌ها را نقل کرده‌اند.
- خطبه بدون الف در متن روایت به «خطبه مُونِقَه» نامیده شده است، مونقه به معنی زیبا و جذاب است.
- خطبه بدون نقطه به هیچ نامی معرفی نگردیده و میان پژوهشگران سخنان امام علی(ع) به «خطبه بدون نقطه» مشهور شده است.
کتابی که این دو خطبه را با تحقیق مفصل نقل کرده است، کتاب «دو شاهکار علوی» نوشته محمد احسانی‌فر لنگرودی است.
مصادر خطبه بدون الف
- خطبه بدون الف در منابع شیعه اولین بار در کتاب مناقب آل ابی‌طالب (متوفای ۵۸۸ قمری) به طور خلاصه آمده که امام رضا(ع) از پدرانش نقل می‌کند که عده‌ای نشسته بودند و بحث می‌کردند که حرف الف بیشتر از بقیه حروف در سخن گفتن آورده می‌شود؛ حضرت علی(ع) خطبه مونقه(زیبا) خواند که اولش اینگونه شروع می‌شود: «حَمِدْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُه؛ ستایش می کنم کسی را که منّتش عظیم است».[۱]
- ابن ابی الحدید (متوفای ۶۵۶ قمری) در شرح نهج البلاغه این خطبه را منسوب به حضرت علی(ع) دانسته و متن کامل و مفصل آن را نقل کرده است.[۲]
- بعد از ابن ابی الحدید، دیلمی (متوفای ۸۴۱ قمری) این خطبه را آورده است.[۳]
- کفعمی متوفای ۹۰۵ قمری این خطبه را به عنوان خُطْبَه الْمُونِقَه برای علی امیرمومنان(ع) آورده است. [۴]
- متقی هندی (متوفای ۹۷۵ قمری) از علمای اهل سنت خطبه بدون الف را با سلسه سند آورده است؛ اما در پایان خطبه می‌نویسد که در سند این خطبه وهن هست(یعنی به خاطر ضعفی که هست قابل استناد نیست).[۵] به نظر می‌رسد که روایت کتاب مناقب آل ابی‌طالب همین باشد که می‌گوید کلبی از ابی‌صالح نقل کرده است.[۱]
خطبه بدون نقطه مشهور
- ابن شهر آشوب در کتاب مناقب آل ابی‌طالب (متوفای ۵۸۸ قمری) می‌نویسد که عده‌ای نشسته بودند و بحث می‌کردند که حرف الف بیشتر از بقیه حروف در سخن گفتن آورده می‌شود؛ حضرت علی(ع) خطبه مونقه(زیبا) خواند که اولش اینگونه شروع می‌شود: «حَمِدْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُه؛ ستایش می کنم کسی را که منّتش عظیم است». بعد از این خطبه، حضرت علی خطبه‌ای بدون نقطه خواند که با این عبارت شروع می شد: ««الْحَمْدُ لِلَّهِ أَهْلِ الْحَمْدِ وَ مَأْوَاهُ وَ لَهُ أَوْكَدُ الْحَمْدِ وَ أَحْلَاهُ وَ أَسْرَعُ الْحَمْدِ وَ أَسْرَاهُ وَ أَطْهَرُ الْحَمْدِ وَ أَسْمَاهُ وَ أَكْرَمُ الْحَمْدِ وَ أَوْلَاهُ إِلَى...» آخِرِهَا؛ ستایش مخصوص خدایی است که سزاوار ستایش و جایگاه لایق آن است. از برای اوست رساترین ستایش و شیرین‌ترین آن، و سعادتمندانه‌ترین ستایش و سخاوت بارترین (و شریف ترین) آن، و پاک‌ترین ستایش و بلند‌ترین آن، و ممتازترین ستایش و سزاوارترین آن.... تا آخر خطبه»[۱] ابن شهر آشوب بقیه خطبه را نیاورده است و فقط نوشته تا آخر خطبه.
- صاحب نهج السعاده بعد از نقل خطبه مونقه آورده است. ج۱، ص۱۰۰
خطبه بدون نقطه غیر مشهور
- آخر کتاب ترجمه نهج‌البلاغه حاج ملافتح الله کاشانی ملحق شده است.[۶]
- خطبه بدون نقطه غیر مشهور به‌طور کامل در مجله علوم حدیث، شماره ۲۹ (پاییز ۸۲)، ص۱۳۰ آورده شده است.
خطبه بدون الف که موسوم به «مونقه» است مصادر متعددی دارد و خطبه بدون نقطه مشهور در چند کتاب یاد شده و به‌طور کامل در نهج‌السعاده آمده است و نقل غیرمشهور آن را مجله علوم حدیث درج کرده است.
مطالعه بیشتر
- دو شاهکار علوی.
- مجله علوم حدیث، شماره ۲۹.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۸.
- ↑ ابن أبي الحديد، عبد الحميد بن هبه الله، شرح نهج البلاغه لابن أبي الحديد، قم، کتابخانه آيه الله مرعشي نجفي، چاپ اول، ۱۴۰۴ق، ج۱۹، ص۱۴۰.
- ↑ ديلمى، حسن بن محمد، أعلام الدين في صفات المؤمنين، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق، ص۷۲.
- ↑ كفعمى، ابراهيم بن على عاملى، المصباح للكفعمي (جنه الأمان الواقيه)، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۵ ق، ص۷۴۱.
- ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، كنز العمال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ق- ۱۹۸۹ م، ج۱۶، ص۲۱۱، حدیث۴۴۲۳۴.
- ↑ شریف کاشانی، ملا فتح الله، ترجمه نهج البلاغه، ج۲، چاپ سنگی، قطع رحلی، خطاط: محمدحسن گلپایگانی.