مراد از «ثار» در زیارت عاشورا

سؤال

منظور از «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللَّهِ وَابْنَ ثارِهِ» را توضیح دهید؟

جایگاه عبارت در زیارت عاشورا و سایر زیارات

این جمله در زیارت عاشورا و در بعضی از زیارت‌نامه‌های دیگر آمده و بیانگر حقیقتی است که از زمان قیام امام حسین(ع) تا کنون ادامه دارد؛ می‌توان گفت که آن حقیقت، تحقق اسلام است. این زیارت‌نامه توسط امام محمد باقر(ع) به شیعیان تعلیم داده شده‌، تنها یک زیارتنامه، جهت زیارت ظاهری و عرض ادب به امام حسین(ع) و یاران ایشان نیست، بلکه منشوری است برای بیان مختصر، اما کامل از معارف اسلام‌شناسی، معرفت‌شناسی، امام‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی است.

در این زیارت می‌فرماید: سلام بر تو ای کشته‌ای که خون‌خواهی حقیقی تو به دست خداست، و سلام بر تو ای پسر کسی که خون‌خواهی او به دست خداست. واژه «ثار» در لغت به معنی طلب خون‌بها و خون خواستن است. بنابراین معنی این عبارت این است که؛ تو ای حسین، آن کسی هستی که طالب و خواستار خون تو، خداست و خداوند است که انتقام خون تو را از دشمنانت که همان دشمنان اسلام هستند، خواهد گرفت.

خون‌خواهی خدا از خون امام حسین(ع)

در کتاب کامل الزیارات در زیارت امام حسین(ع) آمده: «و انّکَ ثارُ اللهِ فی الأرضِ والدَّمُ الَّذی لا یُدرِکُ ثارَهُ اَحَدٌ مِنْ اَهْلِ الاْرضِ وَ لا یُدْرِکُهُ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ؛ همانا تو خون خدا در زمین هستی و خونی که هیچ‌کس از اهل زمین نمی‌تواند از آن خون‌خواهی نموده و انتقام آن را بگیرد و جز خداوند یگانه کسی از آن خون‌خواهی نمی‌کند.» خون‌خواهی که در زیارت آمده غیر از خون‌خواهی شخصی است که حقوق فردی جایگاه آن است؛ زیرا بر اساس حقوق فردی، قاتل امام حسین(ع) شمر، یزید و … هستند که در این صورت قصاص و خون‌خواهی تنها بر عهده فرزند یا اقوام آن حضرت است.

این که امام حسین(ع) خون خدا نامیده شده نشان دهنده آن است که موضوع، بسیار وسیع‌تر از حقوق فردی و تعصبات قومی و قبیله‌ای است. خون امام حسین(ع) و خون‌خواهی او تنها یک مسئله خانوادگی نیست که به چند ساعت و چند سال منحصر باشد، بلکه سخن از پیام انسانیت و عدالت‌خواهی و مبارزه با استثمار و استبداد است که بر اساس فطرت الهی حق‌پرستی، عدالت‌خواهی و ارزش‌طلبی است.

این خون‌خواهی که توسط خداوند انجام می‌شود، مطابق برخی روایات و نیز تفسیر و توضیح فرازهایی از زیارت عاشورا و سایر زیارات و ادعیه، به زمان ظهور امام زمان(ع) موکول شده‌ است و آن حضرت از طرف خداوند مأمور به خون‌خواهی جد خویش می‌شود؛ بنابراین در دعای ندبه از امام زمان(ع) به عنوان «اَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ المَقتوُلِ بِکربلا؛ کجاست طلب کننده خون کشته در کربلا» تعبیر شده‌است. در نتیجه معنای «ثارَاللَّهِ» این است که خداوند، ولی دم آن حضرت است و خون آن بزرگوار را از دشمنانش طلب می‌کند.

برای مطالعهٔ بیشتر

• پیامهای عاشورا. اثر جواد محدثی، انتشارات پژوهشکده تحقیقات اسلامی.

• شرح زیارت عاشورا، اثر علی اصغر عزیزی تهرانی، انتشارات دارالثقلین.

• زیارت عاشورا و آثار معجزه‌آسای آن، اثر ناصر رستمی لاهیجانی، انتشارات مجمع ذخائر اسلامی.