مذمت مدح‌کنندگان در کلام امام علی(ع)

سؤال

امام علی(ع)در نهج‌البلاغه مداحان را ذم کرده‌ است اما در زمان کنونی آنان مورد ستایش قرار می‌گیرند، دلیل این دوگانگی چیست؟

مراد از مدح و مداح در کلام امام

در طول تاریخ مداحان زیادی وجود داشتند و افراد متعددی را مدح کردند چه مدح و ستایش بر حق و چه ستایش باطل، و همیشه قدرت‌مندان باطل، افرادی را برای مداحی خود انتخاب می‌نمودند تا آن‌ها را مورد مدح قرار دهند و مداحان هم تا می‌توانستند آن حاکمان را به ناحق ستایش می‌کردند. این مطلب با مراجعه به تاریخ به خوبی مشخص می‌شود. مذمت کردن مداحان در کلام امام علی(ع) به یقین مداحانی مورد نظر بودند که به ناحق افراد ناپاک را مدح و ستایش می‌کنند و زبان به چاپلوسی می‌گشایند و از دیدن حق و حقیقت عاجزند؛ اما مداحانی که افراد خوب و با تقوی را مدح می‌نمودند مورد ستایش امامان معصوم(ع) قرار داشتند.

یک نمونه تاریخی آن فرزدق است، هنگامی که هشام بن عبدالملک در مکه می‌خواست حجرالاسود را استلام کند، ازدحام جمعیت مانع شد و برای استراحت به گوشه‌ای نشست در این هنگام امام سجاد(ع) برای طواف آمد و مردم از هیبت امام کنار رفتند و امام به راحتی استلام حجرالاسود نمود و دست خود را به آن رساند. شخصی از طرفداران هشام که امام را نمی‌شناخت از او پرسید، این شخص کیست؟ هشام تجاهل کرد و گفت که نمی‌شناسم، فرزدق که حاضر بود گفت من می‌شناسم و سپس شروع به معرفی امام سجاد(ع) و در ضمن قصیده‌ای که شیعه و سنی آن را نقل کردند و با این بیت آغاز می‌شود: «هَذا الّذي تَعرِفُ البَطْحاءُ وَطْأتَهُ،وَالبَيْتُ يعْرِفُهُ وَالحِلُّ وَالحَرَمُ؛ این کسی است که مکه و بطحاء عظمت او را می‌شناسد و خانه خدا و حرم امن الهی او را می‌شناسند…،» به مداحی آن حضرت پرداخت. پس از آن مدح و ستایش، هشام، فرزدق را حبس نمود و حقوقش را قطع کرد؛ امام سجاد مقداری پول برای او فرستاد و از او تمجید نمود، بنابراین مشخص است که مداحان خوبی که افراد شایسته را مدح و ستایش کنند نه تنها مذمت نمی‌شوند بلکه مورد ستایش بزرگان دینی هم قرار خواهند گرفت.

تفاوت واژه مداح در قدیم و معاصر

این نکته قابل ذکر است که عنوان مداحان در لسان روایات با اصطلاحات امروزی در مورد مداحان متفاوت است. مداحان آن دوران یعنی شاعرانی که یا مدح ستمگران می‌کردند که مورد ملامت و مذمت قرار گرفته‌اند، یا مادح اهل‌بیت بودند که مورد تأیید، تشویق و تمجید قرار گرفته‌اند و اما مداحان امروزی به کسانی گفته می‌شود که روضه خوانی، مرثیه خوانی و نوحه خوانی می‌کنند و همه در مسیر اهل‌بیت هستند. البته برخی از مداحان امروز که در مداحی خود از منابع صحیح استفاده نموده از تحریف و دروغ و خلاف شرع به دور هستند، قابل تأیید و گروهی که در کلماتشان مطالب خلاف واقع و ناسازگار با شرع وجوج دارد، مورد انتقادند.