پیش نویس:واسطه فیض در شیعه

سؤال

آیا در عقاید شیعی، باور به واسطه فیض میان خالق و مخلوقات وجود دارد؟ در صورت وجود این باور، چه کسی واسطه می‌باشد و مقصود از فیض چیست؟

در معارف مکتب تشیع مسئله وجود واسطه فیض میان خداوند و مخلوقات مسلّم است. مقصود از فیض نیز تمام حقائق و افاضاتی است که از سوی خداوند به مخلوقات می‌رسد. در منابع شیعه ائمه اطهار(ع) به عنوان واسطه فیض معرفی شده‌اند. یکی از فیوضات خدا به بندگان تقرب آن‌ها به خداوند است؛ لذا بهترین و کامل‌ترین واسطه برای تقرب به خدا، امامان(ع) می‌باشند.

درگاه‌ها

اعتقاد به وجود واسطه فیض

در عقاید شیعی این مطلب مسلم است و به آن تصریح شده است که مخلوقات قابلیت تماس مستقیم با خالق را ندارند. در کلام مفسرین نیز این مطلب وجود دارد که دلیل بی واسطه اقدام نکردن خداوند در تدبیر امور زمین و رشد دادن نفوس بندگان و اهداف دیگر، این است که بندگان قصور دارند و قابلیت دریافت مستقیم فیوضات را ندارند؛ لذا رسیدن هر گونه فیض و بهره ای از سوی خدا به مخلوقات نیازمند به واسطه است.

مقصود از فیض

منظور از فیض هرگونه امر حقیقی و وجودی است که از خالق به مخلوقات می‌رسد؛ لذا شامل اصل وجود و هستی مخلوقات، هدایت مخلوقات، علم و آگاهی مخلوقات و … می‌گردد.

ائمه اطهار(ع)، واسطه فیض میان خالق و مخلوقات

تمام فیض‌هایی که از جانب خداوند به بندگان می‌رسد، ابتدا در اختیار واسطه فیض اصلی یعنی حضرت محمد(ص) قرار می‌گیرد و سپس به امام علی(ع) و پس از ایشان به امام حسن(ع) و سپس به ترتیب به سایر ائمه(ع) می‌رسد.

وساطت ایشان هم در نظام تکوین است و هم در نظام تشریع. در نظام تکوین حتی دشمنان خدا و اهل بیت(ع) نیز مُستفیض از فیض خدا و وساطت اهل بیت(ع) هستند. آن‌ها از هستی و توانی که خدا به واسطه اهل بیت(ع) به آن‌ها داده است استفاده می‌کنند و به حیات خود ادامه داده و با خدا دشمنی می‌کنند. اما بخش دیگری از فیض‌ها مختص کسانی است که شریعت را قبول کنند و از سخنان اهل بیت(ع) پیروی نمایند. این عده علاوه بر فیض‌هایی که در نظام تکوین به آن‌ها می‌رسد، از فیض‌های نظام تشریع نیز بهره مند می‌شوند. بنابراین هر فیضی چه مادی و چه معنوی از طریق معصومین(ع) به مخلوقات جهان می‌رسد. چنان که در روایات و اخبار از ائمه(ع) تعبیر به «باب الله» شده است. مراد از «باب الله» این است که اهل بیت(ع) باب ورود و راه رسیدن به تمام فیض‌هایی هستند که از جانب خداوند به مخلوقات می‌رسند.

وساطت ائمه اطهار(ع) به گونه ای است که در صورت نبود ایشان زمین از هم می‌پاشد و اهلش را در خود فرو خواهد برد؛ یعنی وجود تمام هستی از وجود ایشان است. اگر ایشان نباشند موجودات دیگر نیز نخواهند بود.

وساطت معصومین(ع) در تقرب به خدا

یکی از فیض‌هایی که از سوی خداوند به بندگان می‌رسد، فیض تقرب به او است. از آن جا که واسطه فیض‌های الهی معصومین(ع) هستند، کامل‌ترین وسیله تقرب به ذات خدا نیز برای هر انسانی معصومین(ع) می‌باشند.

منابع

• کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۲۹). کافی (ط- دار الحدیث). قم: دار الحدیث‏.
• جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹). تسنیم. به کوشش احمد قدسی. قم: مؤسسه اسراء.
• جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹). ادب فنای مقربان. قم: مؤسسه اسراء.
• صفار، محمد بن حسن (۱۴۰۴). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم‏. به کوشش کوچه باغی. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
• مازندرانی، محمد صالح بن احمد (۱۳۸۲). شرح الکافی- الأصول و الروضة (للمولی صالح المازندرانی). به کوشش ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبة الإسلامیة.