راه‌های افزایش هوش: تفاوت میان نسخه‌ها

(ابرابزار)
خط ۴: خط ۴:
  |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
  |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
  |شاخه فرعی۲ = خودسازی
  |شاخه فرعی۲ = خودسازی
  |شاخه فرعی۳ =  
  |شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{سوال}}
{{سوال}}
خط ۱۱: خط ۱۱:
{{پاسخ}}بر اساس [[روایت|روایات]] و علم روانشناسی، عوامل ژنتیکی در قدرت [[عقل]] و هوش مؤثر هستند؛ با این همه، می‌توان با تقویت عوامل محیطی، به تقویت هوش پرداخت. در روایات، آموختن علم، اندیشیدن، پرهیز از مسائل بی‌اهمیت، [[مشورت]] و همنشینی با حکیمان از جمله عوامل محیطیِ افزایش هوش شمرده شده و برخی از غذاها که مغز را تقویت می‌کند مانند عسل مورد سفارش قرار گرفته است.
{{پاسخ}}بر اساس [[روایت|روایات]] و علم روانشناسی، عوامل ژنتیکی در قدرت [[عقل]] و هوش مؤثر هستند؛ با این همه، می‌توان با تقویت عوامل محیطی، به تقویت هوش پرداخت. در روایات، آموختن علم، اندیشیدن، پرهیز از مسائل بی‌اهمیت، [[مشورت]] و همنشینی با حکیمان از جمله عوامل محیطیِ افزایش هوش شمرده شده و برخی از غذاها که مغز را تقویت می‌کند مانند عسل مورد سفارش قرار گرفته است.


برای تقویت عقل و هوش باید از عوامل تضعیف‌کننده آن مانند [[هوسرانی]] و [[خودپسندی]] نیز دوری کرد.  
برای تقویت عقل و هوش باید از عوامل تضعیف‌کننده آن مانند [[هوسرانی]] و [[خودپسندی]] نیز دوری کرد.


==عوامل ژنیتکی ==
== عوامل ژنیتکی ==
عوامل ژنتیکی یکی از عواملی است، که در برخي موارد در رشد هوش، نقش تعيين كننده دارند. در روایات نیز به عقل سرشتی (عقل الطبع) اشاره شده<ref>محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، دارالحديث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> که [[خداوند]] با درجه‌های متفاوتی در وجود انسان‌ها قرار داده است.
عوامل ژنتیکی یکی از عواملی است، که در برخی موارد در رشد هوش، نقش تعیین‌کننده دارند. در روایات نیز به عقل سرشتی (عقل الطبع) اشاره شده<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> که [[خداوند]] با درجه‌های متفاوتی در وجود انسان‌ها قرار داده است.


بر اساس تحقيقات روانشناسان نیز، ژن‌هايي كه انسان از والدين به [[ارث]] می‌برد، در رشد هوش او نقش دارند.<ref>هنري ماسن، پاول، رشد شخصيت كودك؛ ترجمه مهشيد ياسائي؛ نشر مركز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳؛ دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد با نگرش بر منابع اسلامي ، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲ .</ref>  
بر اساس تحقیقات روانشناسان نیز، ژن‌هایی که انسان از والدین به [[ارث]] می‌برد، در رشد هوش او نقش دارند.<ref>هنری ماسن، پاول، رشد شخصیت کودک؛ ترجمه مهشید یاسائی؛ نشر مرکز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳؛ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد با نگرش بر منابع اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲.</ref>


== عوامل محیطی ==
== عوامل محیطی ==
عوامل محیطی، دیگر عامل تأثیرگذار در تقویت عقل و هوش است. در روایات نیز، به عقل اكتسابي (عقل التجربه)، كه از طريق يادگيري و شرايط محيطي، به دست می‌آید اشاره شده است.<ref>محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، دارالحديث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> این عقل، با پشتوانه عقل سرشتي، راهنمای انسان خواهد بود. بر اساس روایتی از [[امام علي(ع)]]، [[عقل]] غريزه‌اي است كه با علم و تجربه افزايش مي‌يابد.<ref>تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد، غرر الحكم و دررالكلم، شرح محمد خوانساري، تصحيح مير جلال الدين حسيني ارموي، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.</ref>
عوامل محیطی، دیگر عامل تأثیرگذار در تقویت عقل و هوش است. در روایات نیز، به عقل اکتسابی (عقل التجربه)، که از طریق یادگیری و شرایط محیطی، به دست می‌آید اشاره شده است.<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> این عقل، با پشتوانه عقل سرشتی، راهنمای انسان خواهد بود. بر اساس روایتی از [[امام علی(ع)]]، [[عقل]] غریزه‌ای است که با علم و تجربه افزایش می‌یابد.<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.</ref>


برخی از عوامل محیطی تأثیرگذار بر افزایش هوش بر اساس روایات چنین است:
برخی از عوامل محیطی تأثیرگذار بر افزایش هوش بر اساس روایات چنین است:


{{ستون-شروع|۲}}
{{ستون-شروع|۲}}
* اشتغال به تحصیل و دانش؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* اندیشه در علم و حکمت؛<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* اشتغال به تعلیم و تدریس؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* پرهیز از مسائل بی‌اهمیّت و کم اهمیّت؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* رایزنی و مشورت؛
* جهاد با نفس؛
* هم‌نشینی با حکیمان؛
* مهرورزی نسبت به نادان.<ref>نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۰۱–۱۱۵.</ref>


* اشتغال به تحصيل و دانش؛<ref>ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
{{پایان}}
* انديشه در علم و حكمت؛<ref>مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق ، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، ري شهري، محمد ، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* اشتغال به تعليم و تدريس؛<ref>ري شهري، محمد ، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* پرهيز از مسائل بي‌اهميّت و كم اهميّت؛<ref>ري شهري، محمد ، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
* رايزني و مشورت؛
* جهاد با نفس؛ 
* هم‌نشيني با حكيمان؛ 
* مهرورزی نسبت به نادان.<ref>نگاه کنید به ري شهري، محمد، خردگرائي در قرآن و سنّت، ترجمه مهدي مهريزي، دار الحديث، چاپ اول، صص ۱۰۱ ـ ۱۱۵.</ref>


{{پایان}}
در روایات، سفارش‌هایی نیز درباره برخی غذاها وجود دارد که مغز را تقویت می‌کند؛ مانند کدو، گلابی، کرفس، گوشت، سرکه، عسل، انار با لایه نازک، باقلا و ترنج. [[حجامت]] کردن و روغن مالیدن بر بدن هم، از جمله کارهایی است که در روایات، برای تقویت مغز و ذهن، مؤثر دانسته شده است.<ref>نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۱۵–۱۲۱.</ref>


در روايات، سفارش‌هایی نیز درباره برخي غذاها وجود دارد كه مغز را تقویت می‌کند؛ مانند کدو، گلابي، كرفس، گوشت، سركه، عسل، انار با لايه نازك، باقلا و ترنج. [[حجامت]] كردن و روغن ماليدن بر بدن هم، از جمله كارهايي است که در روایات، برای تقويت مغز و ذهن، مؤثر دانسته شده است.<ref>نگاه کنید به ري شهري، محمد، خردگرائي در قرآن و سنّت، ترجمه مهدي مهريزي، دار الحديث، چاپ اول، صص ۱۱۵ـ۱۲۱.</ref>
پژوهش‌های برخی از روانشناسان نیز، نتیجه می‌دهد که عوامل محیطی مانند آموزش،<ref>دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، ص۷۵۱.</ref> فرهنگ، تغذیه و داروها از جمله عواملی هستند که در رشد مهارت‌های شناختی و هوش تأثیرگذارند.<ref>نگاه کنید به دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، فصل‌های ۶ و ۷ «پایه‌های محیطی رشد» و «تعامل وراثت و محیط».</ref>
 
پژوهش‌های برخی از روانشناسان نیز، نتیجه می‌دهد که عوامل محیطی مانند آموزش،<ref>دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد ...، ج۲، ص۷۵۱.</ref> فرهنگ، تغذيه و داروها از جمله عواملي هستند كه در رشد مهارت‌هاي شناختي و هوش تأثيرگذارند.<ref>نگاه کنید به دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد ...، ج۲، فصل‌هاي ۶ و ۷«پايه‌هاي محيطي رشد» و «تعامل وراثت و محيط».</ref>


== عوامل ضعیف‌کننده هوش ==
== عوامل ضعیف‌کننده هوش ==
در روايات، عواملی به عنوان موانع و آفات هوش برشمرده شده که برخی از آنها چنین است:
در روایات، عواملی به عنوان موانع و آفات هوش برشمرده شده که برخی از آنها چنین است:
 
* '''هوسرانی''':<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۵، ص۴۱۱، حدیث ۸۹۷۲.</ref> بر اساس روایتی از [[امام علی(ع)]]، هوای نفس را می‌توان با عقل از میان برد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حکمت۴۲۴.</ref>
* '''هوسراني''':<ref>تميمي آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، ج۵، ص۴۱۱، حديث ۸۹۷۲.</ref> بر اساس روایتی از [[امام علی(ع)]]، هواي نفس را می‌توان با عقل از میان برد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حكمت۴۲۴ .</ref>
* '''خودپسندی''': [[خودپسندی]] باعث می‌شود انسان خود را خطاناپذیر دانسته و به دنبالِ سؤال و پژوهش نرود؛ در نتیجه، عقل و هوش دچار خمودی و رکود می‌شود. بنابر روایتی خودپسندی، یکی از [[حسود|حسودانِ]] عقل است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت ۲۱۲.</ref> بر پایه روایتی دیگر، کسی که به خود [[غرور|مغرور]] شود، به عقلش آسیب رسانده است.<ref>حکیمی، محمد رضا، الحیاه، بیروت: الدار الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref>
* '''خودپسندي''': [[خودپسندي]] باعث می‌شود انسان خود را خطاناپذیر دانسته و به دنبالِ سؤال و پژوهش نرود؛ در نتیجه، عقل و هوش دچار خمودی و رکود می‌شود. بنابر روایتی خودپسندي، يكي از [[حسود|حسودانِ]] عقل است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، حكمت ۲۱۲.</ref> بر پایه روایتی دیگر، کسی که به خود [[غرور|مغرور]] شود، به عقلش آسیب رسانده است.<ref>حكيمي، محمد رضا، الحياه، بيروت: الدار الاسلاميه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref>
* '''تکبّر''':<ref>«شرّ آفات العقل الکبر» تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ج۴، ص۱۷۸، حدیث ۵۷۵۲.</ref> تفاوت [[تکبر|تکبّر]] با خودپسندی آن است که تکبّر در مقابله با دیگران، مفهوم پیدا می‌کند و شخص خود را در بین دیگران برتر می‌بیند، ولی خودپسندی تصور برتری خود نسبت به دیگران در ذهن خود است و چه بسا در میان دیگران نباشد.
* '''تكبّر''':<ref>«شرّ آفات العقل الكبر» تميمي آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و دررالكلم، ج۴، ص۱۷۸، حديث ۵۷۵۲.</ref> تفاوت [[تکبر|تكبّر]] با خودپسندي آن است كه تكبّر در مقابله با ديگران، مفهوم پيدا مي‌كند و شخص خود را در بين ديگران برتر مي‌بيند، ولی خودپسندي تصور برتری خود نسبت به دیگران در ذهن خود است و چه بسا در ميان ديگران نباشد.
* '''طمع''': در روایتی، امام علی(ع) بیشتر زمین‌خوردن‌های عقل را جایی دانسته که [[طمع]] به وجود آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ح۲۱۹.</ref>
* '''طمع''': در روایتی، امام علی(ع) بيشتر زمين‌‌خوردن‌هاي عقل را جایی دانسته که [[طمع]] به وجود آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، ح۲۱۹.</ref>
عواملی دیگری نیز در روایات مانع شناخت بشر دانسته شده است که برخی از آنها عبارتند از حبّ به دنیا، [[گناه]]، [[ظلم]]، [[کفر]]، [[فسق]]، [[اسراف]]، [[غفلت]]، [[آرزو|آرزوی]] دراز، استبداد، تعصب، [[شراب]] و پرخوری.<ref>همچنین نگاه کنید به ری شهری، محمد، العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، دار الحدیث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱–۷۷.</ref>
عواملي دیگری نیز در روايات مانع شناخت بشر دانسته شده است که برخی از آنها عبارتند از حبّ به دنيا، [[گناه]]، [[ظلم]]، [[كفر]]، [[فسق]]، [[اسراف]]، [[غفلت]]، [[آرزو|آرزوي]] دراز، استبداد، تعصب، [[شراب]] و پرخوري.<ref>همچنین نگاه کنید به ري شهري، محمد، العلم و الحكمه في الكتاب و السنه، دار الحديث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱ـ۷۷.</ref>


{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
==مطالعه بيشتر==


* روانشناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، نشر سمت.  
== مطالعه بیشتر ==
* خرد گرائي در قرآن و سنّت، محمد محمدي ري شهري، نشر دارالحديث.
* روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، نشر سمت.
* آئين عقل ورزي، حسين مهريزداده، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
* خرد گرائی در قرآن و سنّت، محمد محمدی ری شهری، نشر دارالحدیث.
* تربيت عقلاني، سعيد بهشتي، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه معاصر.
* آئین عقل ورزی، حسین مهریزداده، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
* تربیت عقلانی، سعید بهشتی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر.


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}


{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =
  | تیترها =  
  | تیترها =
  | ویرایش =  
  | ویرایش =
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =
  | کیفیت =  
  | کیفیت =
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۸ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۳۱

سؤال

راه‌های افزایش عقل، هوش و فهم چیست؟

بر اساس روایات و علم روانشناسی، عوامل ژنتیکی در قدرت عقل و هوش مؤثر هستند؛ با این همه، می‌توان با تقویت عوامل محیطی، به تقویت هوش پرداخت. در روایات، آموختن علم، اندیشیدن، پرهیز از مسائل بی‌اهمیت، مشورت و همنشینی با حکیمان از جمله عوامل محیطیِ افزایش هوش شمرده شده و برخی از غذاها که مغز را تقویت می‌کند مانند عسل مورد سفارش قرار گرفته است.

برای تقویت عقل و هوش باید از عوامل تضعیف‌کننده آن مانند هوسرانی و خودپسندی نیز دوری کرد.

عوامل ژنیتکی

عوامل ژنتیکی یکی از عواملی است، که در برخی موارد در رشد هوش، نقش تعیین‌کننده دارند. در روایات نیز به عقل سرشتی (عقل الطبع) اشاره شده[۱] که خداوند با درجه‌های متفاوتی در وجود انسان‌ها قرار داده است.

بر اساس تحقیقات روانشناسان نیز، ژن‌هایی که انسان از والدین به ارث می‌برد، در رشد هوش او نقش دارند.[۲]

عوامل محیطی

عوامل محیطی، دیگر عامل تأثیرگذار در تقویت عقل و هوش است. در روایات نیز، به عقل اکتسابی (عقل التجربه)، که از طریق یادگیری و شرایط محیطی، به دست می‌آید اشاره شده است.[۳] این عقل، با پشتوانه عقل سرشتی، راهنمای انسان خواهد بود. بر اساس روایتی از امام علی(ع)، عقل غریزه‌ای است که با علم و تجربه افزایش می‌یابد.[۴]

برخی از عوامل محیطی تأثیرگذار بر افزایش هوش بر اساس روایات چنین است:

  • اشتغال به تحصیل و دانش؛[۵]
  • اندیشه در علم و حکمت؛[۶]
  • اشتغال به تعلیم و تدریس؛[۷]
  • پرهیز از مسائل بی‌اهمیّت و کم اهمیّت؛[۸]
  • رایزنی و مشورت؛
  • جهاد با نفس؛
  • هم‌نشینی با حکیمان؛
  • مهرورزی نسبت به نادان.[۹]


در روایات، سفارش‌هایی نیز درباره برخی غذاها وجود دارد که مغز را تقویت می‌کند؛ مانند کدو، گلابی، کرفس، گوشت، سرکه، عسل، انار با لایه نازک، باقلا و ترنج. حجامت کردن و روغن مالیدن بر بدن هم، از جمله کارهایی است که در روایات، برای تقویت مغز و ذهن، مؤثر دانسته شده است.[۱۰]

پژوهش‌های برخی از روانشناسان نیز، نتیجه می‌دهد که عوامل محیطی مانند آموزش،[۱۱] فرهنگ، تغذیه و داروها از جمله عواملی هستند که در رشد مهارت‌های شناختی و هوش تأثیرگذارند.[۱۲]

عوامل ضعیف‌کننده هوش

در روایات، عواملی به عنوان موانع و آفات هوش برشمرده شده که برخی از آنها چنین است:

  • هوسرانی:[۱۳] بر اساس روایتی از امام علی(ع)، هوای نفس را می‌توان با عقل از میان برد.[۱۴]
  • خودپسندی: خودپسندی باعث می‌شود انسان خود را خطاناپذیر دانسته و به دنبالِ سؤال و پژوهش نرود؛ در نتیجه، عقل و هوش دچار خمودی و رکود می‌شود. بنابر روایتی خودپسندی، یکی از حسودانِ عقل است.[۱۵] بر پایه روایتی دیگر، کسی که به خود مغرور شود، به عقلش آسیب رسانده است.[۱۶]
  • تکبّر:[۱۷] تفاوت تکبّر با خودپسندی آن است که تکبّر در مقابله با دیگران، مفهوم پیدا می‌کند و شخص خود را در بین دیگران برتر می‌بیند، ولی خودپسندی تصور برتری خود نسبت به دیگران در ذهن خود است و چه بسا در میان دیگران نباشد.
  • طمع: در روایتی، امام علی(ع) بیشتر زمین‌خوردن‌های عقل را جایی دانسته که طمع به وجود آید.[۱۸]

عواملی دیگری نیز در روایات مانع شناخت بشر دانسته شده است که برخی از آنها عبارتند از حبّ به دنیا، گناه، ظلم، کفر، فسق، اسراف، غفلت، آرزوی دراز، استبداد، تعصب، شراب و پرخوری.[۱۹]


مطالعه بیشتر

  • روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، نشر سمت.
  • خرد گرائی در قرآن و سنّت، محمد محمدی ری شهری، نشر دارالحدیث.
  • آئین عقل ورزی، حسین مهریزداده، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • تربیت عقلانی، سعید بهشتی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر.

منابع

  1. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.
  2. هنری ماسن، پاول، رشد شخصیت کودک؛ ترجمه مهشید یاسائی؛ نشر مرکز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳؛ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد با نگرش بر منابع اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲.
  3. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.
  4. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.
  5. ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
  6. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
  7. ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
  8. ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
  9. نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۰۱–۱۱۵.
  10. نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۱۵–۱۲۱.
  11. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، ص۷۵۱.
  12. نگاه کنید به دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، فصل‌های ۶ و ۷ «پایه‌های محیطی رشد» و «تعامل وراثت و محیط».
  13. تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۵، ص۴۱۱، حدیث ۸۹۷۲.
  14. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حکمت۴۲۴.
  15. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت ۲۱۲.
  16. حکیمی، محمد رضا، الحیاه، بیروت: الدار الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.
  17. «شرّ آفات العقل الکبر» تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ج۴، ص۱۷۸، حدیث ۵۷۵۲.
  18. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ح۲۱۹.
  19. همچنین نگاه کنید به ری شهری، محمد، العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، دار الحدیث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱–۷۷.