ویژگی‌های یاری‌دهنده دین در نامه ۴۵ نهج‌البلاغه

سؤال

امام علی(ع) می‌فرماید: «شما نمی‌توانید مانند من زندگی کنید، اما با چهار خصلت ورع، جهاد، رازداری و سداد مرا در احیاء دین کمک کنید.» این چهار خصلت در کدام خطبه یا نامه آن حضرت آمده است؟ مراد از این خصوصیات چیست؟

امام علی(ع) در نامه ۴۵ نهج البلاغه به عثمان بن حنیف انصاری که در زمان خلافت آن حضرت فرماندار بصره بود و دعوت مهمانی سرمایه‌داری از مردم بصره را پذیرفته بود تذکر داده و ضمن تأکید بر ضرورت ساده‌زیستی کارگزاران، نظام حکومتی خود را به عنوان الگوی ساده‌زیستی به مردم معرفی می‌کند و دنیا و دنیاپرستان را مورد نکوهش قرار می‌دهد. متن کامل این نامه طولانی است و موضوعات مختلفی را شامل می‌شود که مطلب اصلی و اساس این نامه دوری از دنیاگرایی و دنیاطلبی در میان کارگزاران حکومتی است پو این مسئله را با چهار خصوصیت بیان می‌کنند. بخشی از کلام امام بدین قرار است: «أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً يَقْتَدِي بِهِ وَ يَسْتَضِيءُ بِنُورِ عِلْمِهِ؛ أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ؛ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ، وَ لَكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ؛ آگاه باشید هر پیروی را امامی است که از او پیروی می‌کند و از نور دانشش روشنی می‌گیرد، آگاه باشید امام شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده و دو قرص نان رضایت داده است بدانید که شما توانایی چنین کاری را ندارید اما با پرهیزگاری و تلاش فراوان و پاکدامنی و راستی مرا یاری دهید.»

سه نکته در این نامه قابل توجه است:

• ضرورت ساده‌زیستی کارگزاران

• امام الگوی ساده‌زیستی

• امام و دوری از دنیای دنیاپرستان

تعریف خصوصیات چهارگانه در نامه امام:

• ورع: دارا شدن ملکه تقوا و پرهیزگاری در اثر مداومت بر انجام واجبات الهی و ترک محرمات؛

• اجتهاد: سخت‌کوشی و تلاش مداوم در جهت تحقق اهداف دینی؛

• عفت: پاکدامنی و دوری جستن از مفاسد اخلاقی؛

• سداد: راستی و درستی را پیشه کردن و پرهیز از کذب و سخن باطل.