عدم تقابل حسینیه و تکایا با مسجد

سؤال

متأسفانه شیعیان به جای روی آوردن به مساجد به ساختن حسینیه، زینبیه و بارگاه برای پیشوایان شان پرداخته چنانچه صوفیه به خانقاه و… روی آوردند؛ بخصوص در سحرگاهان که وقت نماز صبح است اکثر مساجد مشهد و قم و مکانهای مذهبی بسته هستند وکمترکسی برای عبادت خدا حاضر می‌شوند! امّا حرمها از جمعیّت موج می‌زنند!

چنین به نظر می‌رسد که ابتدا خانقاه در برابر مسجد ساخته شد وگفتند مسجد جای اهل ظاهر و خانقاه جلوس اهل باطن است به مرور زمان تکیه، حسینه، زینبیه، فاطمیه، هیئت‌های ابوالفضل، حسن، حسین، رقیه، فاطمه، علی و … پدید آمده و می‌آید. وهمه اینهادرمقابل مکان دین یعنی مسجد بود و ابزارمسجد فقط قرآن بود!

شیعیان همانند سائر فرق اسلامی و بلکه بیش از دیگران، اهمیت فوق‌العاده برای مساجد قائل بوده و بر اساس آموزه‌های وحیانی، معتقدند که: مساجد خدا را تنها کسانی آباد می‌کنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیده‌اند. و از نظر فقهی، مساجد را برترین مکان برای عبادت می‌دانند؛ امّا حسینیه و… با هدف خاصی برای احترام به مسجد بعضاً در کنار آن ساخته می‌شود. آن هم برای عزاداری سرور و سالار شهیدان و ایراد سخنرانی و برگزاری دیگر محافل دینی که در منابع اسلامی شدیداً به آن توصیه شده است.

بررسی و کاوش نقش مسجد در تاریخ ادیان و خصوصاً اسلام، جامعیت این مکان مقدس را در همه زمینه‌های عبادی سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و… نشان می‌دهد؛ و جالب اینکه محور همه آنها امامت و رهبری در مسجد است که به عنوان مهم‌ترین مسئله در ساختار و پیکره این کانون ارزشمند مطرح است. اهمیت جایگاه این موضوع در ساختار مسجد به اندازه ای است که در زمان حضور پیامبر اکرم(ص) در مدینه، شخص ایشان عهده‌دار اداره مسجد النبی بود و در نبود آن حضرت، امامت مسجد برعهده کسی بود که توسط آن بزرگوار معین می‌گردید؛ این امری است که شیعیان به خوبی بر آن واقف بوده و در طول تاریخ با تمام محدودیت‌های که سر راه داشتند، بیش از دیگران، با عقیده و عمل پای بندی خود به آن را نشان داده‌اند؛ در این نوشتار مختصر سعی بر اینست، به این شبهه که گفته می‌شود: شیعیان به مسجد اهمیت نمی‌دهند و بلکه برای کم رنگ نمودن جایگاه مسجد به بدعت ساختن حسینیه، و… روی آورده‌اند، پاسخ مستدل و منصفانه ارائه نمائیم.

بدعت

واژه «بدعت» از ریشه «بدع» به معنای پدید آمدن چیزی است که سابقه نداشته باشد. طریحی در مجمع البحرین در این مورد می‌گوید: «بدعت عبارت است از پدیدآوردن چیزی در دین که در قرآن و سنّت ریشه‌ای ندارد، بدعت را از آن جهت بدعت می‌گویند که چون بدون آن که صاحب شریعت آن مطلب را گفته باشد، در دین وارد گردیده است. از آنجا که سابقه در دین نداشته آن را بدعت می‌گویند.»

در نتیجه بدعت عبارت است از صدور حکم یا عملی به عنوان حکمی شرعی و دینی بدون آن‌که آن حکم جزء شریعت بوده یا از کتاب و سنّت برای وقوع آن حجّت و دلیل وجود داشته باشد.

جایگاه مسجد

شیعیان همانند سائر فرق اسلامی و بلکه بیش از دیگران، اهمیت فوق‌العاده برای مساجد قائل بوده و بر اساس آموزه‌های وحیانی، معتقدند که: مساجد خدا را تنها کسانی آباد می‌کنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیده‌اند. و از نظر فقهی، مساجد را برترین مکان برای عبادت می‌دانند؛ تا جایی که یک نماز در مسجد الحرام برابر با صد هزار نماز است و یک نماز در مسجد رسول خدا مساوی با ده هزار نماز و یک نماز در مسجد جامع مساوی است با صد نماز در جای دیگر و یک نماز در مسجد محله برابر با بیست و پنج نماز است.

نکتهٔ که بر هیچ انسان آگاه و منصف پوشیده نیست اینست که در تمام اماکن زیارتی شیعیان و عتبات مقدسه انبیا و ائمه اطهار(ع) از جمله در قم و مشهد که در شبهه به آن اشاره گردیده، به جز محدوده کوچک و رواق محل دفن پیشوایان دینی و سائر بزرگان، بقیه ساحات، مسجد و مشخصا به این نام بنا و ساخته شده‌اند و نمازهای جماعت هم در مساجدی که در حوالی و اطراف عتبات هستند برگزار می‌گردند؛ و این نیست مگر به خاطر اهمیت مسجد در میان شیعیان و احترام فوق‌العاده که آن‌ها به مسجد دارند.

حسینیه و تکایا

حسینیه و بقیه اماکن مانند زینبیه، مهدیه و… جایی است که برای اقامه محافل مذهبی مانند سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) و برگزاری دیگر مجالس دینی، ساخته می‌شود. اینگونه اماکن که در شهرهای مختلف مذهبی بنا می‌گردد، اغلب علاوه بر تجمع هیئت‌های مذهبی و تشکیل محافل دینی، حالت زائر سرا و مسافرخانه‌ای را دارد که زائران از آن استفاده می‌کنند و با توجه به اینکه غالباً رایگان بوده، جنبه تسهیلاتی دارد.

از عمده علل روی آوردن شیعه به «حسینیه و…» در طول تاریخ، به خاطر آن بوده که مساجد، أغلب در اختیار و زیر سلطه حکومت‌هایی بوده که برای تشیع و اقامه عزاداری و مراسم دینی شیعه، محدودیت ایجاد می‌کردند.

و نیز از دیگر علل ایجاد اینگونه اماکن در میان شیعیان این است که رفتن در مساجد برای زنها در ایام عادت ماهانه جایز نیست و همچنین افراد دیگر نیز محدودیت دارند و لکن این مشکل در حسینیه نیست و همه می‌توانند در آن داخل شوند و مراسم عزاداری خویش را بجا آورند؛ لذا با توجه به امکانات موجود، در برخی محلات، مکان خاصی به نام حسینیه در کنار مساجد برای مراسم عزاداری در نظر گرفته شده است. بدیهی است که ایجاد حسینیه به جهت احترام به مساجد می‌باشد نه در جهت تضعیف آنها.

خانقاه

خانقاه محلی است که درویشان در آن تجمع کرده و آداب و رسوم تصوّف را اجرا می‌نمایند. اولین خانقاه توسط یک فرمانروای مسیحی در رمله شام برای صوفیان ساخته شد و گفته شده: قبل از اینکه صوفیه اسم خانقاه را برای محل مراسم مخصوص خویش انتخاب نمایند، منزلگاه طبقات مانوی نیز به همین عنوان خوانده می‌شده است. صوفیان این مکان را جایگاه عبادت خویش قرار داده‌اند.

با توجه به مطالب یاد شده از آنجا که «خانقاه» به قصد جایگاه عبادت و برای کمرنگ نمودن حضور مسلمین در مسجد به وجود آمده و در هیچ‌یک از منابع اسلامی (قرآن و سنّت) به آن اشاره نگردیده و در زمان رسول خدا(ص) و ائمه(ع) نیز چیزی به نام «خانقاه» وجود نداشته است، قطعاً از جمله بدعت‌هایی است که تصوّف در دین به وجود آورده‌اند. مسجد از دیدگاه اهل خانقاه قدر و اعتباری ندارد. آنها به صراحت می‌گویند:

ابلهان تعظیم مسجد می‌کند

در جفای اهل دل جد می‌کند.

آن مجاز است این حقیقت ای خوان

نیست مسجد جز درون سروران.

ولذا فقیهان و مراجع دینی شیعه به پیروی از مکتب اهل بیت(ع) حضور در خانقاه را ولو به قصد دعا و عبادت و اجرای مراسم مذهبی جایز نمی‌دانند.

خانقاه صوفیان جایگاه بدعت‌گزاری در دین است که ایجاد چنین مکانی در برابر مسجد در هیچ منبع اسلامی اشاره نشده است و هدف از تأسیس آن کمرنگ نمودن مسجد بوده است، لذا از دیدگاه اسلامی بدعت به حساب می‌آید.

امّا حسینیه و… با هدف خاصی برای احترام به مسجد بعضاً در کنار آن ساخته می‌شود. آن هم برای عزاداری سرور و سالار شهیدان و ایراد سخنرانی و برگزاری دیگر محافل دینی که در منابع اسلامی شدیداً به آن توصیه شده است. به عبارت دیگر صوفیه خانقاه را در برابر مسجد و با هدف کمرنگ نمودن آن ترویج می‌کنند، در حالیکه شیعیان حسینیه، زینبیه و… را برای بجا آوردن مراسم خاصی غیر از آن مراسم که باید در مساجد انجام شود، تأسیس نموده‌اند. پس فرق اساسی و جوهری بین خانقاه و حسینیه وجود دارد؛ لذا ایجاد خانقاه بدعت محسوب می‌گردد در حالی که ایجاد حسینیه که بر اساس اظهار مودت و احیای شعائر اهل بیت(ع) پایه‌گذاری شده است، دارای اجر و پاداش اخروی می‌باشد.