علت قیام نکردن امام حسین(ع) در زمان معاویه

سؤال

چرا امام حسین(ع) در زمان معاویه قیام نکرد؟

امام حسین(ع) در زمان حکومت معاویه تنش‌های فراوانی با او داشت و همواره به سیاست‌های او اعتراض می کرد. امام به دلیل پایبندی به صلح امام حسن(ع)، موقعیت برتر معاویه در جامعه، سیاستمداری وی و شرایط زمانه که اقتضای قیام را نداشت، علیه معاویه قیام ننمود.

تنش‌های موجود بین امام حسین(ع) و معاویه

امام حسین(ع) در دوران یازده ساله امامت خود (۴۹–۶۰ هجری قمری) هم زمان با حکومت معاویه، تنش‌های فراوانی با او داشت که مواردی از آن در نامه‌های امام حسین(ع) به معاویه آمده است.

امام در این نامه‌ها جنایت‌های معاویه، همچون کشتن برخی از بزرگان شیعه مانند حجر بن عدی و عمرو بن حمق را به وی متذکر می‌شود و حکومت معاویه بر مسلمانان را بزرگترین فتنه دانسته است و مشروعیت حکومت او را زیر سؤال برده است.

عدم اقدام عملی علیه معاویه

عدم اقدام عملی و قیام در زمان معاویه علت‌های متفاوتی دارد که برخی از آن‌ها را می‌توان از سخنان امام(ع) پیدا کرد و برخی نیز در تحلیل اوضاع آن زمان روشن می‌شود:

• وجود صلح‌نامه: امام در یکی از جواب‌های خود به نامه‌های معاویه خود را پایبند به صلح‌نامه معاویه با امام حسن(ع) معرفی کرده و اتهام نقض آن را از خود دور دانسته است.

• موقعیت معاویه: شخصیت معاویه نزد مردم آن زمان به گونه‌ای مثبت تلقی می‌شد که همین امر قیام علیه او را مشکل می‌ساخت. زیرا آنان او را به عنوان صحابی پیامبر(ص)، کاتب وحی و برادر همسر پیامبر(ص) می‌شناختند و به نظر آنان معاویه نقش فراوان در رواج اسلام در منطقه شامات و به ویژه دمشق داشته است. چون سن معاویه از امام حسن و امام حسین(ع) بیشتر بود، معاویه روی این مطالب مانور بیشتری می‌داد که این مطلب از نامه‌های او به امامان روشن می‌شود.

• سیاستمداری معاویه: پس از انعقاد قرارداد صلح گر چه معاویه از هر فرصتی برای ضربه زدن به بنی‌هاشم، به ویژه خاندان علوی استفاده می‌کرد. اما در ظاهر چنین وانمود می‌کرد که به بهترین وجه ممکن با این خاندان به ویژه شخص امام حسین(ع) مدارا می‌کند و حرمت آنان را پاس می‌دارد.

این مدارا تا آن جا بود که در آستانه مرگ به فرزندش یزید سفارش امام(ع) را نموده و ضمن پیش‌بینی قیام او از یزید خواست که او را به قتل نرساند.

علّت در پیش گرفتن این سیاست روشن بود زیرا معاویه با انعقاد صلح با امام حسن(ع) حکومت خود را از بحران مشروعیت نجات داد و در بین مردم به عنوان خلیفه مشروع خود را معرفی کرد.

• شرایط زمانه: شرایط زمانی آن دوران به نفع معاویه بود. معاویه حاکم بلا منازع جامعه اسلامی بود و مبلغان او در هر گوشه‌ای از مناطق اسلامی سیاست‌های او را تبلیغ می‌کردند و از او چهره‌ای مثبت ساخته بودند. ثبات و استحکام قدرت مرکزی شام و تسلط کامل امویان بر مناطق حساس همچون کوفه، مدینه و سایر مناطق از دیگر نقاط قوت زمان حکومت معاویه می‌باشد که امام با در نظر گرفتن این عوامل به خوبی می‌دانست که در صورت قیام احتمال پیروزی در حد صفر بوده و هیچ گونه نتیجه معنوی در آینده و آن زمان نخواهد داشت.

امام خود به خوبی می‌دانست که در صورت قیام علیه معاویه به ویژه با توجه به سیاست‌های معاویه، افکار عمومی او را یاری نکرده و با توجه به ابزارهای تبلیغاتی حکومت، حق را به معاویه خواهند داد. در حالی که در هنگام قیام علیه حکومت یزید شرایط زمانه کاملاً بر عکس این شرایط بود.

مطالعه بیشتر

• عاشورا، سعید داودی و مهدی رستمی نژاد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
• حماسه حسینی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
• مقالات تاریخی، رسول جعفریان، انتشارات الهادی.
• قیام امام حسین(ع)، سید جعفر شهیدی، انتشارات فرهنگ اسلامی.
• پرسش‌ها و پاسخ‌های دانشجویان، گروه مؤلفان، انتشارات نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها.