جمع‌آوری و تدوین قرآن کریم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۴

مفسران و عالمان اسلامی، در تدوین و جمع‌آوری قرآن که توسط چه کسی و چه زمانی انجام شده است اختلاف دارند. عده‌ای بر این باور هستند که ترتیب آیات و سوره‌ها امری توقیفی بوده و به دست خود پیامبر(ص) و در زمان ایشان انجام گرفته است. در مقابل برخی معتقد هستند تدوین و جمع‌آوری قرآن پس از پیامبر(ص) و به ابتکار، اجتهاد و اختیار صحابه بوده است.

ترتیب سوره‌ها و آیات

گردآوری قرآن در عصر پیامبر(ص)

برخی از دانشمندان علوم قرآنی بر این باورند قرآنی که امروز وجود دارد، دقیقا با همین ترتیب سوره‌ها و آیات، در زمان پیامبر جمع‌آوری شده است.^[۱] این گروه دلایلی برای اعتقاد خود آورده‌اند. از جمله:

اهتمام پیامبر به قرآن که توجه به تلاوت و حفظ قرآن می‌دادند.
حافظان قرآن نزد پیامبر قرآن را عرضه می‌داشتند.
حضور کاتبان قرآن که پیامبر وحی را بر آنان املاء می‌نمود و آنها می‌نوشتند و پیامبر اغلاط آنها را می‌گرفت و متن مکتوب را تصحیح می‌کرد. این، نشان‌دهنده اِشراف و حساسیت پیامبر بر کتابت قرآن است.
ختم کردن قرآن در آن زمان بود که نشان‌دهنده وجود آغاز و پایان قرآن در آن زمان دارد.
روایاتی وجود دارد که صحابه در زمان پیامبر قرآن را جمع‌آوری کردند.
دلایل دیگری وجود دارد که غیر تاریخی است که به این دلیل می‌توان اشاره کرد که تسامح پیامبر در این موضوع پذیرفتنی نیست؛ از این جهت که عدم جمع آوری و ترتیب و تدوین قرآن توسط پیامبر(ص) رسوخ تحریف و پراکندگی و تعدد نسخ را باز می‌کرد و تحریف قرآن در طول تاریخ امری ممکن می‌شد. به معنای دیگر، جمع آوری قرآن جزئی از رسالت پیامبر(ص) بود.^[۲]

مجموعه ادله، نشان می‌دهد ترتیب سوره‌ها و آیات توسط شخص پیامبر(ص) انجام گرفته است. یا اینکه اگر هم توسط صحابه جمع‌آوری شده، در چارچوب سفارش‌ها و توصیه‌های پیامبر بوده است وگرنه چطور ممکن است تمام صحابه به یک اجتهاد واحد برسند که فلان سوره کجای قرآن باشد و آغاز و پایان قرآن با چه سوره‌هایی باشد. حتما شخص پیامبر، نظریاتی در این باره داده است که صحابه به یک نظر واحد در این باره رسیدند.

تدوین قرآن پس از پیامبر(ص)

جمع آوری قرآن پس از پیامبر و توسط صحابه انجام گرفته است. سیوطی بر این نظر است که علمای اسلام بر این عقیده متفق هستند.^[۳] گفته شده است که اولین بار زمان خلیفه اول و با تلاش زید بن ثابت مصحف تدوین شده است. پیش از آن هم امام علی(ع) مصحفی را تدوین کرده بود. بزرگانی از صحابه هم به تدوین و جمع آوری قرآن پرداختند. همین امر باعث شد که نسخ متعددی از قرآن بوجود بیاید که به علت عدم اعراب گذاری، به اختلاف قرائت انجامید. به همین سبب این تعدد نسخ، انگیزه یکی شدن مصاحف در زمان عثمان گردید.^[۴]

شکل‌گیری مصحف واحد

در زمان پیامبر(ص) امر کتابت وحی انجام می‌گرفته است. اما چون نزول وحی ادامه داشت، قرآن در یک نسخه واحد جمع آوری نشده بود. عمده‌ترين كاتبان وحى، امام علی(ع)، أبىّ بن كعب و زيد بن ثابت بودند و ديگر كاتبان وحى، در مرتبه بعد قرار داشتند.^[۵] برخی مهمترین کاتبان وحی در زمان مکه را خلفای راشدین، طلحه و زبیر، سعدبن ابی وقاص و... را می دانند.^[۶]

در زمان خلافت خلیفه اول، جمع آوری مصحف توسط زید بن ثابت انجام گرفت. بزرگانى از صحابه همچون امام علی(ع) نیز به جمع «مصحف» پرداختند و آنان كه از موقعیت ممتازى برخوردار بودند، مصاحفشان به سرعت مورد توجه مسلمانان قرارگرفت.^[۷]

کار اصلی و مهم در زمینه حذف نسخ متعدد که تعارضاتی باهم داشته‌اند و اعلام یک نسخه واحد، در زمان عثمان انجام گرفته است که با گردآوری حافظان و کاتبان قرآن، این کار انجام شد. افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا خلیفه سوم به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.^[۸]

سیوطی می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود^[۹] از آنجا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات قرآن کریم می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.^[۱۰]

تأیید ائمه بر قرآنِ جمع‌آوری شده

امامان معصوم(ع) قائل‌اند که قرآن کریم را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همان‌طور که امام علی(ع) پس از آن که به خلافت رسید، مردم را بر آن داشت تا به همان مصحف جمع‌آوری شده توسط عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح قرآن کریم، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.^[۱۱] همچنین شیعه به تبعیت از امامان معصوم(ع) معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنان‌که شخصی در محضر امام صادق(ع) عبارتی از قرآن کریم را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام(ع) به او فرمود: «دیگر این گونه قرائت مکن و همان گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما».^[۱۲]

مطالعه بیشتر

۱ـ تاریخ و علوم قرآن، میر محمدی زرندی.

۲ـ نگاهی به قرآن، علی اکبر قرشی.

۳ـ تاریخ قرآن، آیت الله معرفت.

۴ـ علوم قرآن، آیت الله معرفت.

منابع

↑ زقزوق، محمود حمدی، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره- مصر، وزارة الاوقاف. المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، ۱۴۲۳ق، ص۲۲۴. خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن کریم، ج۱، ص ۴۵۹
↑ تاریخ تدوین قرآن کریم، سید جعفر مرتضی عاملی، کیهان اندیشه ۱۳۶۸ شماره ۲۸.
↑ سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۳۵.
↑ جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنى، ج۱، ص۷.
↑ تاريخ قرآن، معرفت، محمد هادى، ج۱، ص۲۸
↑ دانشنامه قرآن کریم، بهاالدین خرمشاهی، ج۱، ص ۴۵۹
↑ درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ج۱، ص۷
↑ معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.
↑ الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.
↑ التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.
↑ پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.
↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۴، ص۸۲۱.

[1] زقزوق، محمود حمدی، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره- مصر، وزارة الاوقاف. المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، ۱۴۲۳ق، ص۲۲۴. خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن کریم، ج۱، ص ۴۵۹

[2] تاریخ تدوین قرآن کریم، سید جعفر مرتضی عاملی، کیهان اندیشه ۱۳۶۸ شماره ۲۸.

[3] سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۳۵.

[4] جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنى، ج۱، ص۷.

[5] تاريخ قرآن، معرفت، محمد هادى، ج۱، ص۲۸

[6] دانشنامه قرآن کریم، بهاالدین خرمشاهی، ج۱، ص ۴۵۹

[7] درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ج۱، ص۷

[8] معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.

[9] الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.

[10] التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.

[11] پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.

[12] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۴، ص۸۲۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{سوال}}
+مفسران و عالمان اسلامی، در تدوین و جمع‌آوری [[قرآن]] که توسط چه کسی و چه زمانی انجام شده است اختلاف دارند. عده‌ای بر این باور هستند که ترتیب آیات و سوره‌ها امری توقیفی بوده و به دست خود [[پیامبر(ص)]] و در زمان ایشان انجام گرفته است. در مقابل برخی معتقد هستند تدوین و جمع‌آوری قرآن پس از پیامبر(ص) و به ابتکار، اجتهاد و اختیار صحابه بوده است.
-روش تدوین قرآن کریم چگونه بوده است؟
-{{پایان سوال}}
-{{پاسخ}}
-بعد از رحلت [[رسول خدا(ص)]]، نخستین کسی که به تدوین و جمع‌آوری قرآن اقدام کرد، [[حضرت علی (ع)]] بود. بعد از آنکه قرآن امام علی(ع) که بعدها به مصحف امام علی(ع) معروف شد توسط صحابه و متصدیان حکومت مورد قبول واقع نشد، برخی از صحابه به جمع‌آوری قرآن پرداختند و مصحف‌های متعددی تدوین شد. با آشکار شدن اختلافات نسخه‌های در دست مردم، عثمان با مشورت صحابه از جمله امام علی(ع)، دستور به جمع‌آوری همه نسخه‌های موجود قرآن و یکسان‌سازی آن‌ها را داد. ائمه معصومین(ع)، مانند امام علی(ع) مردم را دعوت به قرائت بر اساس نسخه معروف می‌کردند و از قرائت بر اساس نسخه‌های دیگر منع می‌کردند.
-== جمع‌آوری قرآن توسط صحابه ==
+== ترتیب سوره‌ها و آیات ==
-بعد از آن که مخالفان و متصدیان حکومت، قرآنی که توسط [[امام علی(ع)]] بعد از رحلت [[رسول خدا(ص)]]، جمع‌آوری و تدوین شده بود که به [[مصحف امام علی]] معروف شد، نپذیرفتند، جمعی از [[صحابه رسول خدا(ص)|صحابه]] به جمع‌آوری قرآن کریم پرداختند و مصحف‌های متعددی را تدوین کردند که مصحف عبدالله بن مسعود، مصحف اُبی بن کعب و… از آن جمله است.
+=== گردآوری قرآن در عصر پیامبر(ص) ===
+برخی از دانشمندان علوم قرآنی بر این باورند قرآنی که امروز وجود دارد، دقیقا با همین ترتیب سوره‌ها و آیات، در زمان پیامبر جمع‌آوری شده است.<ref>زقزوق، محمود حمدی، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره- مصر،  وزارة الاوقاف. المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، ۱۴۲۳ق، ص۲۲۴. خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن کریم، ج۱، ص ۴۵۹</ref> این گروه دلایلی برای اعتقاد خود آورده‌اند. از جمله:
-== یکسان‌سازی قرآن توسط عثمان ==
+* اهتمام پیامبر به قرآن که توجه به تلاوت و حفظ قرآن می‌دادند.
-افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیّت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا [[خلیفه سوم]] به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
+* حافظان قرآن نزد پیامبر قرآن را عرضه می‌داشتند.
+* حضور [[کاتبان قرآن]] که پیامبر وحی را بر آنان املاء می‌نمود و آنها می‌نوشتند و پیامبر اغلاط آنها را می‌گرفت و متن مکتوب را تصحیح می‌کرد. این، نشان‌دهنده اِشراف و حساسیت پیامبر بر کتابت قرآن است.
+* ختم کردن قرآن در آن زمان بود که نشان‌دهنده وجود آغاز و پایان قرآن در آن زمان دارد.
+* روایاتی وجود دارد که صحابه در زمان پیامبر قرآن را جمع‌آوری کردند.
+* دلایل دیگری وجود دارد که غیر تاریخی است که به این دلیل می‌توان اشاره کرد که تسامح پیامبر در این موضوع پذیرفتنی نیست؛ از این جهت که عدم جمع آوری و ترتیب و تدوین قرآن توسط پیامبر(ص) رسوخ تحریف و پراکندگی و تعدد نسخ را باز می‌کرد و تحریف قرآن در طول تاریخ امری ممکن می‌شد. به معنای دیگر، جمع آوری قرآن جزئی از رسالت پیامبر(ص) بود.<ref>تاریخ تدوین قرآن کریم، سید جعفر مرتضی عاملی، کیهان اندیشه ۱۳۶۸ شماره ۲۸.</ref>
-سیوطی می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود و فرمود: «سوگند به خدا که عثمان دربارهٔ قرائت‌ها با ما مشورت کرد و گفت: به من گفته‌اند که برخی می‌گویند قرائت من بهتر از قرائت توست و… به او (عثمان) گفتم: نظرت چیست؟ گفت: نظرم این است که یک مصحف در میان مردم باشد. گفتم: نظرت خوب است».<ref>الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.</ref> و در جایی دیگر می‌فرماید: «اگر امر مصحف‌ها به من نیز واگذار می‌شد، من همان کاری را می‌کردم که عثمان انجام داد».
+مجموعه ادله، نشان می‌دهد ترتیب سوره‌ها و آیات توسط شخص پیامبر(ص) انجام گرفته است. یا اینکه اگر هم توسط صحابه جمع‌آوری شده، در چارچوب سفارش‌ها و توصیه‌های پیامبر بوده است وگرنه چطور ممکن است تمام صحابه به یک اجتهاد واحد برسند که فلان سوره کجای قرآن باشد و آغاز و پایان قرآن با چه سوره‌هایی باشد. حتما شخص پیامبر، نظریاتی در این باره داده است که صحابه به یک نظر واحد در این باره رسیدند.
-از آن جا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات [[قرآن کریم]] می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
+=== تدوین قرآن پس از پیامبر(ص) ===
+{{نوشتار اصلی|ترتیب سوره‌های قرآن توسط صحابه}}
+جمع آوری قرآن پس از پیامبر و توسط [[صحابه]] انجام گرفته است. سیوطی بر این نظر است که علمای اسلام بر این عقیده متفق هستند.<ref>سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۳۵.</ref> گفته شده است که اولین بار زمان خلیفه اول و با تلاش [[زید بن ثابت]] مصحف تدوین شده است. پیش از آن هم امام علی(ع) مصحفی را تدوین کرده بود. بزرگانی از صحابه هم به تدوین و جمع آوری قرآن پرداختند. همین امر باعث شد که نسخ متعددی از قرآن بوجود بیاید که به علت عدم اعراب گذاری، به اختلاف قرائت انجامید. به همین سبب این تعدد نسخ، انگیزه یکی شدن مصاحف در زمان عثمان گردید.<ref>جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنى، ج۱، ص۷.</ref>
-=== اقدامات در جهت یکسان‌سازی قرآن ===
+== شکل‌گیری مصحف واحد ==
-بنابراین، در سال بیست و پنجم هجری، کمیته یکسان‌سازی مصاحف، کار خود را در چهار مرحله اساسی آغاز کرد.
+در زمان پیامبر(ص) امر کتابت وحی انجام می‌گرفته است. اما چون نزول وحی ادامه داشت، قرآن در یک نسخه واحد جمع آوری نشده بود. عمده‌ترين كاتبان وحى، [[امام علی(ع)]]، [[أبىّ بن كعب]] و زيد بن ثابت بودند و ديگر كاتبان وحى، در مرتبه بعد قرار داشتند.<ref>تاريخ قرآن، معرفت، محمد هادى، ج۱، ص۲۸</ref> برخی مهمترین کاتبان وحی در زمان مکه را [[خلفای راشدین]]، [[طلحه]] و [[زبیر]]، [[سعدبن ابی وقاص]] و... را می دانند.<ref>دانشنامه قرآن کریم، بهاالدین خرمشاهی، ج۱، ص ۴۵۹</ref>
-* جمع‌آوری منابع و مآخذ صحیح برای تهیه مصحف واحد و انتشار آن بین مسلمانان.
-* مقابله مصحف‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آن‌ها و عدم وجود اختلاف بین آن‌ها
-* جمع‌آوری مصحف‌ها یا نسخه‌های قرآن کریم از تمامی بلاد اسلامی و محو کردن آن‌ها.
-* الزام همهٔ مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحف‌ها و قرائت‌های دیگر.<ref>نگاه کنید به پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref>
-== تأیید ائمه بر قرآن جمع‌آوری شده ==
+در زمان خلافت خلیفه اول، جمع آوری مصحف توسط زید بن ثابت انجام گرفت. بزرگانى از صحابه همچون امام علی(ع) نیز به جمع «مصحف» پرداختند و آنان كه از موقعیت ممتازى برخوردار بودند، مصاحفشان به سرعت مورد توجه مسلمانان قرارگرفت.<ref>درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ج۱، ص۷</ref>
-[[امامان معصوم(ع)]] قائل اند که قرآن کریم را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همان‌طور که امام علی(ع) پس از آن به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان مصحف جمع‌آوری شده توسط عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح [[قرآن کریم]]، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.<ref>نگاه کنید به پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref>
-هم چنین [[شیعه]] به تبعیت از امامان معصوم(ع) معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنان‌که شخصی در محضر [[امام صادق(ع)]] عبارتی از قرآن کریم را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام(ع) به او فرمود: «دیگر این گونه قرائت مکن و همان گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما».<ref>نگاه کنید به شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۸۲۱.</ref>
+کار اصلی و مهم در زمینه حذف نسخ متعدد که تعارضاتی باهم داشته‌اند و اعلام یک نسخه واحد، در زمان عثمان انجام گرفته است که با گردآوری حافظان و کاتبان قرآن، این کار انجام شد. افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا [[خلیفه سوم]] به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.<ref>معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
+[[سیوطی]] می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود<ref>الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.</ref> از آنجا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات [[قرآن کریم]] می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
+'''تأیید ائمه بر قرآنِ جمع‌آوری شده'''
+[[امامان معصوم(ع)]] قائل‌اند که قرآن کریم را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همان‌طور که امام علی(ع) پس از آن که به خلافت رسید، مردم را بر آن داشت تا به همان مصحف جمع‌آوری شده توسط عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح [[قرآن کریم]]، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref> همچنین [[شیعه]] به تبعیت از امامان معصوم(ع) معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنان‌که شخصی در محضر [[امام صادق(ع)]] عبارتی از قرآن کریم را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام(ع) به او فرمود: «دیگر این گونه قرائت مکن و همان گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما».<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۴، ص۸۲۱.</ref>
 {{پایان پاسخ}}
@@ خط ۴۵: / خط ۴۹: @@
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
+| شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
-|شاخه فرعی۲ =
+| شاخه فرعی۲ =
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
@@ خط ۵۸: / خط ۶۲: @@
   | تغییر مسیر = شد
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+  | بازبینی نویسنده =
+ | ارزیابی کمی =
   | تکمیل =
   | اولویت = ب