پیش نویس:سیر تحول خط در نگارش قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|قرآن}} | {{درگاه|قرآن|تاریخ}} | ||
کتابت در زمان [[پیامبر اسلام(ص)]] بسیار ساده و ابتدایی، بدون علایم و نشانه‌هایی برای نمایاندن حرکات یا سکون بود. با گذشت زمان، خط، سیر تکاملی خود را پیمود و پیشرفت کرد. پس از دوران پیامبر، نشانه حرکات در حروفِ [[قرآن کریم]]، به صورت نقطه بود؛ نقطه اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره بوده است. | کتابت در زمان [[پیامبر اسلام(ص)]] بسیار ساده و ابتدایی، بدون علایم و نشانه‌هایی برای نمایاندن حرکات یا سکون بود. با گذشت زمان، خط، سیر تکاملی خود را پیمود و پیشرفت کرد. پس از دوران پیامبر، نشانه حرکات در حروفِ [[قرآن کریم]]، به صورت نقطه بود؛ نقطه اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره بوده است. | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
== خط در ابتدای بعثت == | == خط در ابتدای بعثت == | ||
کتابت در زمان [[پیامبر اسلام(ص)]] مطابق با اصول و قواعدِ نگارشِ آن زمان انجام می‌گرفت. باگذشت زمان، دانشمندان قواعد املا و رسم‌الخط را به وجود آوردند و کتابت سیر تکاملی خود را به تدریج پیمود و در نهایت به صورت فعلی درآمد. | {{همچنین ببینید|نوشتن قرآن بر روی اشیاء مختلف در زمان پیامبر}} | ||
کتابت در زمان [[پیامبر اسلام(ص)]] مطابق با اصول و قواعدِ نگارشِ آن زمان انجام می‌گرفت. باگذشت زمان، دانشمندان قواعد املا و رسم‌الخط را به وجود آوردند و کتابت سیر تکاملی خود را به تدریج پیمود و در نهایت به صورت فعلی درآمد.<ref name=":0">علوم القرآن عند المفسرین، نویسنده اصلی: مرکز الثقافه و المعارف القرآنیه، قم، مکتب الإعلام الإسلامي. مرکز النشر، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۳–۴۱۶.</ref> | |||
خط در زمان پیامبر، بسیار ساده و ابتدایی و بدون علایم و نشانه‌هایی برای نشان دادن حرکات یا سکون بود. عرب‌ها در ابتدای نزول [[قرآن]]، در قرائت آن، کم‌تر دچار اشتباه می‌شدند، اما پس از [[فتوحات]] و مسلمان شدن دیگر نژادها و همچنین وجود لهجه‌های مختلف در زبان عربی، سبب شد عرب‌ها بر اصلاح زبان خود، به ویژه به جهت قرائت صحیح قرآن، تلاش کنند.<ref name=":0" /> | خط در زمان پیامبر، بسیار ساده و ابتدایی و بدون علایم و نشانه‌هایی برای نشان دادن حرکات یا سکون بود. عرب‌ها در ابتدای نزول [[قرآن]]، در قرائت آن، کم‌تر دچار اشتباه می‌شدند، اما پس از [[فتوحات]] و مسلمان شدن دیگر نژادها و همچنین وجود لهجه‌های مختلف در زبان عربی، سبب شد عرب‌ها بر اصلاح زبان خود، به ویژه به جهت قرائت صحیح قرآن، تلاش کنند.<ref name=":0" /> | ||
در ابتدا، به دستور [[امام علی(ع)]] و توسط [[ابوالاسود دوئلی]]، قواعد ساده‌ای تأسیس شد. ابوالاسود دوئلی برای نخستین بار با کمک یکی از نویسندگان، اعراب‌گذاری خط (حروف و کلمات) قرآن را آغاز کرد. | در ابتدا، به دستور [[امام علی(ع)]] و توسط [[ابوالاسود دوئلی]]، قواعد ساده‌ای تأسیس شد. ابوالاسود دوئلی برای نخستین بار با کمک یکی از نویسندگان، اعراب‌گذاری خط (حروف و کلمات) قرآن را آغاز کرد. در این دوران، نشانه حرکات در حروفِ قرآن کریم، به صورت نقطه بود؛ نقطه اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره بوده است. [[حجاج بن یوسف]] حاکم [[عراق]] و [[حجاز]] در زمان [[مروانیان]]، از کاتبان و نویسندگان خود خواست که برای تشخیص حروف مشابه نیز، علایم و نشانه‌هایی وضع کنند.<ref name=":0" /> | ||
== خط کوفی و نسخ == | == خط کوفی و نسخ == | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۵: | ||
== قرن سوم، دوره تحول در نگارش قرآن == | == قرن سوم، دوره تحول در نگارش قرآن == | ||
[[سیوطی]] از عالمان [[اهل‌سنت]] دربارۀ آخرین تغییرات تکمیلی اعراب‌گذاری قرآن می‌گوید: در صدر اول، نشانۀ حرکات حروف به صورت نقطه بوده است، نقطۀ اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره به شمار می‌آمده است. علایمی که اکنون برای بیان حرکات حروف متداول است، از ابتکارات خلیل بن احمد فراهیدی است. همچنین نخستین کسی که همزه و تشدید را وضع کرد، خلیل بن احمد بود.<ref>سيوطی، عبدالرحمن بن ابیبكر، الإتقان في علوم القرآن، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۲۰-۴۱۸.</ref> | [[سیوطی]] از عالمان [[اهل‌سنت]] دربارۀ آخرین تغییرات تکمیلی اعراب‌گذاری قرآن می‌گوید: در صدر اول، نشانۀ حرکات حروف به صورت نقطه بوده است، نقطۀ اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره به شمار می‌آمده است. علایمی که اکنون برای بیان حرکات حروف متداول است، از ابتکارات خلیل بن احمد فراهیدی است. همچنین نخستین کسی که همزه و تشدید را وضع کرد، خلیل بن احمد بود.<ref>سيوطی، عبدالرحمن بن ابیبكر، الإتقان في علوم القرآن، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۲۰-۴۱۸.</ref> | ||
== دوره جدید == | == دوره جدید == | ||
[[پرونده:Khate Quran 1.jpg|بندانگشتی|نسخه خطی قرآن در قرن چهارم بر روی صفحات نیلی.]] | [[قرآن کریم]]، با گذشت زمان، از جهت کتابت و زیبایی خط، سیر تکاملی خود را ادامه داد و خطاطان بزرگی در زیبایی و تکمیل خط آن تلاش نمودند.<ref>معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهيد، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵-۱۸۰.</ref>[[پرونده:Khate Quran 1.jpg|بندانگشتی|نسخه خطی قرآن در قرن چهارم بر روی صفحات نیلی.]] | ||
از ابتدای قرن دوازهم، خط عربی اسلامی مورد توجه ترک‌های عثمانی قرار گرفت و به کمک خطاطان فارسی که در امپراطوری عثمانی خدمت می‌کردند، در پیشبرد این خط کوشیدند. پادشاه عثمانی، همۀ خطاطان و هنرمندان را در پایتخت جمع کرد و آنها انواع جدیدی از خطوط، مانند خط رُقعی، خط دیوانی، خط طغرایی و خط اسلامبولی را پدید آوردند که هم‌چنان در نوشته‌ها استفاده می‌شوند. | از ابتدای قرن دوازهم، خط عربی اسلامی مورد توجه ترک‌های عثمانی قرار گرفت و به کمک خطاطان فارسی که در امپراطوری عثمانی خدمت می‌کردند، در پیشبرد این خط کوشیدند. پادشاه عثمانی، همۀ خطاطان و هنرمندان را در پایتخت جمع کرد و آنها انواع جدیدی از خطوط، مانند خط رُقعی، خط دیوانی، خط طغرایی و خط اسلامبولی را پدید آوردند که هم‌چنان در نوشته‌ها استفاده می‌شوند.<ref name=":1" /> | ||
چاپ مصحف‌ها نیز مانند خط آن، در دوره‌های مختلف پیشرفت نمود. برای نخستین بار در حدود سال ۹۵۰ هجری مطابق با سال ۱۵۴۳ میلادی، قرآن در «بندقیه» به چاپ رسید. ابتدا دولت اسلامی و سپس از سال ۱۲۹۴ هجری قمری، ترکیۀ عثمانی به چاپ‌های زیبایی از قرآن اقدام نمودند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در تاریخ قرآن|سال=1372|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=حجتی|ناشر=تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی|صفحه=158 ـ 213}}</ref> | چاپ مصحف‌ها نیز مانند خط آن، در دوره‌های مختلف پیشرفت نمود. برای نخستین بار در حدود سال ۹۵۰ هجری مطابق با سال ۱۵۴۳ میلادی، قرآن در «بندقیه» به چاپ رسید. ابتدا دولت اسلامی و سپس از سال ۱۲۹۴ هجری قمری، ترکیۀ عثمانی به چاپ‌های زیبایی از قرآن اقدام نمودند.<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در تاریخ قرآن|سال=1372|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=حجتی|ناشر=تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی|صفحه=158 ـ 213}}</ref> | ||
امروزه نیز در ایران و غالب کشورهای اسلامی، قرآنی که با رسم‌الخط عثمانی به دست خطاط سوریه‌ای «عثمان طه» نوشته شده، مقبولیت همگانی دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی|سال=1393|نام=بهاء الدین|نام خانوادگی=خرمشاهی|ناشر=تهران، انتشارات دوستان|جلد=1|صفحه=1106 ـ 1107}}</ref> | امروزه نیز در ایران و غالب کشورهای اسلامی، قرآنی که با رسم‌الخط عثمانی به دست خطاط سوریه‌ای «عثمان طه» نوشته شده، مقبولیت همگانی دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی|سال=1393|نام=بهاء الدین|نام خانوادگی=خرمشاهی|ناشر=تهران، انتشارات دوستان|جلد=1|صفحه=1106 ـ 1107}}</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۴۵: | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه =شد | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = شد | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = <!--خالی | شد--> | ||
| | | تغییرمسیر = <!--خالی | شد--> | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد--> | ||
| اولویت =ب | | اولویت = <!--الف | ب | ج | د--> | ||
| کیفیت = | | کیفیت = <!--خیلی‌خوب | خوب | متوسط | ضعیف--> | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۴۷
سیر تحول خط در نگارش قرآن چگونه بوده است؟
کتابت در زمان پیامبر اسلام(ص) بسیار ساده و ابتدایی، بدون علایم و نشانه‌هایی برای نمایاندن حرکات یا سکون بود. با گذشت زمان، خط، سیر تکاملی خود را پیمود و پیشرفت کرد. پس از دوران پیامبر، نشانه حرکات در حروفِ قرآن کریم، به صورت نقطه بود؛ نقطه اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره بوده است.
نشانه‌هایی که امروزه به عنوان فتحه، کسره و ضمه وجود دارد، در قرن سوم هجری قمری ساخته شد و آن‌را از ابتکارات خلیل بن احمد فراهیدی دانسته‌اند. همچنین همزه و تشدید نیز در این قرن توسط خلیل بن احمد ساخته شد.
از ابتدای قرن دوازدهم، پادشاه عثمانی، خطاطان و هنرمندان را جمع کرد و آنها انواع جدیدی از خطوط عربی، مانند خط رُقعی، خط دیوانی، خط طغرایی و خط اسلامبولی را پدیدآوردند. امروزه در ایران و بیشتر کشورهای اسلامی، قرآن با رسم‌الخط عثمانی که به دست خطاط سوری «عثمان طه» نوشته شده، مقبولیت همگانی دارد.
خط در ابتدای بعثت
کتابت در زمان پیامبر اسلام(ص) مطابق با اصول و قواعدِ نگارشِ آن زمان انجام می‌گرفت. باگذشت زمان، دانشمندان قواعد املا و رسم‌الخط را به وجود آوردند و کتابت سیر تکاملی خود را به تدریج پیمود و در نهایت به صورت فعلی درآمد.[۱]
خط در زمان پیامبر، بسیار ساده و ابتدایی و بدون علایم و نشانه‌هایی برای نشان دادن حرکات یا سکون بود. عرب‌ها در ابتدای نزول قرآن، در قرائت آن، کم‌تر دچار اشتباه می‌شدند، اما پس از فتوحات و مسلمان شدن دیگر نژادها و همچنین وجود لهجه‌های مختلف در زبان عربی، سبب شد عرب‌ها بر اصلاح زبان خود، به ویژه به جهت قرائت صحیح قرآن، تلاش کنند.[۱]
در ابتدا، به دستور امام علی(ع) و توسط ابوالاسود دوئلی، قواعد ساده‌ای تأسیس شد. ابوالاسود دوئلی برای نخستین بار با کمک یکی از نویسندگان، اعراب‌گذاری خط (حروف و کلمات) قرآن را آغاز کرد. در این دوران، نشانه حرکات در حروفِ قرآن کریم، به صورت نقطه بود؛ نقطه اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره بوده است. حجاج بن یوسف حاکم عراق و حجاز در زمان مروانیان، از کاتبان و نویسندگان خود خواست که برای تشخیص حروف مشابه نیز، علایم و نشانه‌هایی وضع کنند.[۱]
خط کوفی و نسخ
خطاطان تا اواخر قرن سوم هجری، قرآن‌ها را با خط کوفی می‌نوشتند، اما از اوایل قرن چهارم، خط نسخ، جای خط کوفی را گرفت. نخستین مصحف به خط نسخ، توسط خطاط معروف، محمد بن علی بن حسین بن عبدالله شیرازی معروف به اِبْنِ مُقْله (۲۷۲-۳۲۸ق) نوشته شد.[۲]
قرن سوم، دوره تحول در نگارش قرآن
سیوطی از عالمان اهل‌سنت دربارۀ آخرین تغییرات تکمیلی اعراب‌گذاری قرآن می‌گوید: در صدر اول، نشانۀ حرکات حروف به صورت نقطه بوده است، نقطۀ اول حروف، علامت فتحه و نقطۀ آخر حروف، علامت ضمه و نقطۀ زیرین حروف، علامت کسره به شمار می‌آمده است. علایمی که اکنون برای بیان حرکات حروف متداول است، از ابتکارات خلیل بن احمد فراهیدی است. همچنین نخستین کسی که همزه و تشدید را وضع کرد، خلیل بن احمد بود.[۳]
دوره جدید
قرآن کریم، با گذشت زمان، از جهت کتابت و زیبایی خط، سیر تکاملی خود را ادامه داد و خطاطان بزرگی در زیبایی و تکمیل خط آن تلاش نمودند.[۴]
از ابتدای قرن دوازهم، خط عربی اسلامی مورد توجه ترک‌های عثمانی قرار گرفت و به کمک خطاطان فارسی که در امپراطوری عثمانی خدمت می‌کردند، در پیشبرد این خط کوشیدند. پادشاه عثمانی، همۀ خطاطان و هنرمندان را در پایتخت جمع کرد و آنها انواع جدیدی از خطوط، مانند خط رُقعی، خط دیوانی، خط طغرایی و خط اسلامبولی را پدید آوردند که هم‌چنان در نوشته‌ها استفاده می‌شوند.[۵]
چاپ مصحف‌ها نیز مانند خط آن، در دوره‌های مختلف پیشرفت نمود. برای نخستین بار در حدود سال ۹۵۰ هجری مطابق با سال ۱۵۴۳ میلادی، قرآن در «بندقیه» به چاپ رسید. ابتدا دولت اسلامی و سپس از سال ۱۲۹۴ هجری قمری، ترکیۀ عثمانی به چاپ‌های زیبایی از قرآن اقدام نمودند.[۵]
امروزه نیز در ایران و غالب کشورهای اسلامی، قرآنی که با رسم‌الخط عثمانی به دست خطاط سوریه‌ای «عثمان طه» نوشته شده، مقبولیت همگانی دارد.[۶]
منابع
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ علوم القرآن عند المفسرین، نویسنده اصلی: مرکز الثقافه و المعارف القرآنیه، قم، مکتب الإعلام الإسلامي. مرکز النشر، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۳–۴۱۶.
- ↑ حائرى طهرانى، على، مقتنيات الدرر، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، ۱۳۳۸ش، ج۱۰، ص۲۰۵.
- ↑ سيوطی، عبدالرحمن بن ابیبكر، الإتقان في علوم القرآن، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۲۰-۴۱۸.
- ↑ معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهيد، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵-۱۸۰.
- ↑ پرش به بالا به: ۵٫۰ ۵٫۱ حجتی، محمد باقر (۱۳۷۲). پژوهشی در تاریخ قرآن. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص۱۵۸ ـ ۲۱۳.
- ↑ خرمشاهی، بهاء الدین (۱۳۹۳). دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی. ج۱. تهران، انتشارات دوستان. ص۱۱۰۶ ـ ۱۱۰۷.