وجوه وثاقت حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۹

سؤال

وجوه وثاقت حدیث در نزد شیعه، چیست؟

آمدن نام همه راویان تا معصوم(ع)؛ ثقه بودن تمام راویان؛ معارض نبودن محتوای حدیث با قرآن و دیگر روایات، ضروریات عقل و اجماع علما، از جمله معیارهای قابل استناد بودن حدیث می‌باشد که از آن به وجوه وثاقت حدیث نیز یاد می‌شود.

ملاک وثاقت حدیث

از نظر سند

حدیث صحیح: حدیثی است که سلسله سند آن به معصوم(ع) متّصل باشد و راوی آن در تمام طبقات، شیعه اثنی عشری، ثقه باشد.^[۱]

حدیث حسن: حدیثی است که سلسله سند آن متصل به معصوم(ع) باشد و راویان آن شیعه و مورد ستایش (نه در حد وثاقت) باشند و مذمت هم نشده باشد.^[۲]

حدیث موثق: حدیثی است که سند آن متصل به معصوم(ع) باشد؛ اما همه یا بعضی از راویان آن غیر دوازده امامی باشد که در کتاب‌های رجال به ثقه بودن آنها تصریح شده است.^[۳]

حدیث ضعیف:حدیثی است که هیچ‌کدام از شرایط (صحیح، حسن و موثق) را ندارد.^[۴]

از نظر متن

عدم مخالفت با قرآن:

اگر مضمون و محتوی حدیث، برخلاف نص یا ظاهر قرآن باشد، مورد قبول علمای شیعه قرار نمی‌گیرد. از رسول خدا(ص) روایت شده است:

«

ای مردم! آنچه از من به شما رسیده در صورت موافقت با کتاب خدا، گفته من است، و آنچه را که مخالف با قرآن باشد، من نگفته‌ام.^[۵]

»

عدم مخالفت باسنت:

حدیث، نباید با سنّت و خبر متواتر، مخالف باشد. امام باقر(ع) فرمود:

«

حدیثی را که از ما به شما برسد اگر با قرآن و سنّت رسول‌الله موافق نباشد؛ تصدیق نکنید.^[۶]

»

عدم مخالفت با عقل:

هر حدیثی که با بدیهیات عقل مخالف باشد، صدور آن از معصوم مورد اشکال است. مانند احادیثی درباره قابل رؤیت بودن خدا، جبر و اختیار، نقض عصمت پیامبران الهی، و … که باید کنار گذاشته شود.

عدم مخالفت با اجماع:

اجماع اتفاق نظر جماعتی از فقها را در یک امر شرعی گویند^[۷] و ملاک حجیت آن، کشف آن از قول معصوم(ع) می‌باشد.^[۸] طبق روایات اسلامی، زمانی که درباره حدیثی اختلاف پیدا شد؛ آن حدیثی مورد قبول قرار می‌گیرد که بر آن اتفاق نظر وجود داند و هیچ شکی در آن حدیث نیست.^[۹]

یادگیری و تدریس علم رجال در بین علما، نشانه اهمیت زیاد به حدیث است؛ از امام صادق(ع) نقل شده است که فهمیدن یک حدیث، از نقل هزار حدیث بهتر است.^[۱۰] از همین‌رو قبل از هر چیز، حدیث را باید از جهت ادبیات عرب، علم لغت، عموم و خصوص، اطلاق و تقیید، مجمل و مبین، ظهور و دلالت الفاظ، حقیقت و مجاز و … مورد بحث قرار داد تا احادیث صحیح از ضعیف جدا شود.

جستار وابسته

منابع

↑ قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.
↑ عاملی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم، مکتبة آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۸۱. کلباسی، ابو الهدی، سماء المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر(ع) للدراسات الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۲۹.
↑ عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوازدهم، ۴۱۷ق، ص۲۱۶. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.
↑ موسوی غریفی، محی الدین، قواعد الحدیث، بیروت، دار الأضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۲۴. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.
↑ حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۱۵ و ۷۹: «أیها الناس ما جائکم عنّی یُوافِق کتابَ الله فأنا قلتُه و ما جائکم یُخالِف کتابَ الله فلم أقلْه»
↑ حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۹، ح۴۸: «لا تصدّق علینا إلاّ ما وافَقَ کتابَ الله و سنّةَ نبیِّه».
↑ موسوی بجنوردی، محمد، مقالات اصولی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش، ص۳۶.
↑ حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، موسسه آل‌البیت، ص۱۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، مدرسه الامام امیرالمومنین، ج۲، ص۳۹۲.
↑ حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۸، ح۴۳: «إذا اختلف أحادیثُنا علیکم، فخذوا بما اجتمعتْ علیه شیعتُنا فإنّه لا ریبَ فیه».
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳هـ، ج۲، ص۱۸۴: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ مِنْ ألْفٍ تَرْویه».

[1] قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.

[2] عاملی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم، مکتبة آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۸۱. کلباسی، ابو الهدی، سماء المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر(ع) للدراسات الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۲۹.

[3] عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوازدهم، ۴۱۷ق، ص۲۱۶. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.

[4] موسوی غریفی، محی الدین، قواعد الحدیث، بیروت، دار الأضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۲۴. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.

[5] حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۱۵ و ۷۹: «أیها الناس ما جائکم عنّی یُوافِق کتابَ الله فأنا قلتُه و ما جائکم یُخالِف کتابَ الله فلم أقلْه»

[6] حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۹، ح۴۸: «لا تصدّق علینا إلاّ ما وافَقَ کتابَ الله و سنّةَ نبیِّه».

[7] موسوی بجنوردی، محمد، مقالات اصولی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش، ص۳۶.

[8] حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، موسسه آل‌البیت، ص۱۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، مدرسه الامام امیرالمومنین، ج۲، ص۳۹۲.

[9] حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۸، ح۴۳: «إذا اختلف أحادیثُنا علیکم، فخذوا بما اجتمعتْ علیه شیعتُنا فإنّه لا ریبَ فیه».

[10] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳هـ، ج۲، ص۱۸۴: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ مِنْ ألْفٍ تَرْویه».

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در حال ویرایش|Fabbasi}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-وجوه وثاقت حديث در نزد شيعه، چيست؟
+وجوه وثاقت حدیث در نزد شیعه، چیست؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-مسند بودن حدیث از نظر سند؛ ثقه بودن تمام راویان؛ معارض قرآن، دیگر روایات، ضروریات عقل و اجماع نبودن متن حدیث، از جمله معیارهای قابل استناد بودن حدیث می‌باشد.
+آمدن نام همه راویان تا معصوم(ع)؛ ثقه بودن تمام راویان؛ معارض نبودن محتوای حدیث با [[قرآن]] و دیگر روایات، ضروریات عقل و [[اجماع]] علما، از جمله معیارهای قابل استناد بودن حدیث می‌باشد که از آن به وجوه وثاقت حدیث نیز یاد می‌شود.
-== اصطلاحات حدیثی==
+== ملاک وثاقت حدیث ==
-از جمله دانش‌هایی که پس از [[قرآن]] نزد علمای [[شیعه]] از اهمیت والایی برخوردار بوده است عبارتند از
+=== از نظر سند ===
+'''حدیث صحیح:''' حدیثی است که [[سلسله حدیث|سلسله سند]] آن به معصوم(ع) متّصل باشد و راوی آن در تمام طبقات، [[شیعه اثنی عشری]]، ثقه باشد.<ref>قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.</ref>
-'''حديث:''' در لغت به معناي چيز تازه است.<ref> مصطفوى، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368ش، ج2، ص176. قرشى بنايى، على اكبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1412ق، ج2، ص111.</ref> در اصطلاح به قول (سخن)، فعل(رفتار) و تقرير(امضا و تایید) معصومان(ع) حدیث گویند. <ref> استرآبادى، محمدجعفر بن سيف‏الدين، لب اللباب في علم الرجال، تهران، اسوه، چاپ اول، 1388ش، ص66. بصرى، احمد بن عبد الرضا، فائق المقال فى الحديث و الرجال، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، چاپ اول، 1422ق، ج19.</ref>
+'''حدیث حسن:''' حدیثی است که سلسله سند آن متصل به معصوم(ع) باشد و راویان آن شیعه و مورد ستایش (نه در حد وثاقت) باشند و مذمت هم نشده باشد.<ref>عاملی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم، مکتبة آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۸۱. کلباسی، ابو الهدی، سماء المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر(ع) للدراسات الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۲۹.</ref>
-'''علم الحديث:''' مشتمل بر اصول و قواعدي است كه با استفاده از آن مي‌توان قول، فعل و امضاء عملي معصوم(ع) را شناخت. <ref> استرآبادى، محمدجعفر بن سيف‏الدين، لب اللباب في علم الرجال، تهران، اسوه، چاپ اول، 1388ش، ص10</ref>
+'''حدیث موثق:''' حدیثی است که سند آن متصل به معصوم(ع) باشد؛ اما همه یا بعضی از راویان آن غیر دوازده امامی باشد که در کتاب‌های رجال به ثقه بودن آنها تصریح شده است.<ref>عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوازدهم، ۴۱۷ق، ص۲۱۶. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.</ref>
-'''دراية الحديث:''' دانستن قواعدي است كه به كمك آن مي‌توان به معاني و مفاهيم حديث و نوع حدیث از حیث صحیح یا ضعیف بودن آن پي‌برد. <ref> مرعى، حسين عبدالله، منتهى المقال في الدراية و الرجال، بیروت، موسسة العروة الوثقى، چاپ اول، 1417ق، ص11.</ref>
+'''حدیث ضعیف:'''حدیثی است که هیچ‌کدام از شرایط (صحیح، حسن و موثق) را ندارد.<ref>موسوی غریفی، محی الدین، قواعد الحدیث، بیروت، دار الأضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۲۴. قربانی لاهیجی، زین العابدین، علم حدیث، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۱۱.</ref>
-'''علم رجال:''' بررسي راويان حديث و ناقلان آن‌ها و رجال سند از جهت وثاقت مي‌باشد. <ref> امين، محمد، روايت و درايت، قم، اورامان، چاپ اول، 1372، ص33ـ20. سبحاني، جعفر، كليات في علم الرجال، قم، انتشارات مهر، چاپ دوم، 1366ق، ص925.</ref>
+=== از نظر متن ===
+'''عدم مخالفت با قرآن:'''
+اگر مضمون و محتوی حدیث، برخلاف [[نص یا ظاهر قرآن|نص  یا ظاهر قرآن]] باشد، مورد قبول علمای شیعه قرار نمی‌گیرد. از رسول خدا(ص) روایت شده است: {{نقل قول|ای مردم! آنچه از من به شما رسیده در صورت موافقت با کتاب خدا، گفته من است، و آنچه را که مخالف با قرآن باشد، من نگفته‌ام.<ref>حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۱۵ و ۷۹: «أیها الناس ما جائکم عنّی یُوافِق کتابَ الله فأنا قلتُه و ما جائکم یُخالِف کتابَ الله فلم أقلْه»</ref>}}
-یادگیری و تدریس اين علم در بين علماء، نشانة اهميت زياد به حديث است؛ از [[امام صادق(ع)]] نقل شده است که فهميدن يك حديث، از نقل هزار حديث بهتر است. <ref> مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسة وفاء، چاپ دوم، 1403هـ ، ج2، ص184: «حديثٌ تَدْريهِ خيرٌ مِنْ ألْفٍ تَرْويه».</ref>  از همین‌رو قبل از هر چيز، حديث را باید از جهت ادبيات عرب، علم لغت، عموم و خصوص، اطلاق و تقييد، مجمل و مبين، ظهور و دلالت الفاظ، حقيقت و مجاز و ... مورد بحث قرار داد تا احاديث صحيح را از جعلي جدا شود.
+'''عدم مخالفت باسنت:'''
-== ملاك وثاقت حديث ==
+حدیث، نباید با [[سنّت]] و [[خبر متواتر]]، مخالف باشد. امام باقر(ع) فرمود: {{نقل قول|حدیثی را که از ما به شما برسد اگر با قرآن و سنّت رسول‌الله موافق نباشد؛ تصدیق نکنید.<ref>حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۹، ح۴۸: «لا تصدّق علینا إلاّ ما وافَقَ کتابَ الله و سنّةَ نبیِّه».</ref>}}
-=== از نظر سند===
+'''عدم مخالفت با عقل:'''
-'''حديث صحيح: ''' حديثي است كه سلسله سند آن به معصوم(ع) متّصل باشد و ناقل آن در تمام طبقات، شيعة اثني عشري، ضابط و عادل باشد.<ref> زين الدين بن علي بن احمد العاملي، الرعاية في علم الدراية، قم، مكتبة آيت الله مرعشي نجفي، چاپ اول، 1413ق، ص200ـ49؛ امين، سيد محمد، روايت و درايت، ص125ـ94؛ قرباني لاهيجي، زين العابدين، علم حديث، قم، انصاريان، چاپ اول، 1370، ص111.</ref>
-'''حديث حسن:''' حديثي است كه سلسله سند آن متصل به معصوم(ع) باشد و راويان آن شيعه و مورد ستايش (نه در حد عدالت) باشند و مذمت هم نشده باشد.<ref> زين الدين بن علي بن احمد العاملي، الرعاية في علم الدراية، قم، مكتبة آيت الله مرعشي نجفي، چاپ اول، 1413ق، ص200ـ49؛ امين، سيد محمد، روايت و درايت، ص125ـ94؛ قرباني لاهيجي، زين العابدين، علم حديث، قم، انصاريان، چاپ اول، 1370، ص111.</ref>
-'''حديث موثق:''' حديثي است كه سند آن متصل به معصوم(ع) باشد؛ اما همه يا بعضي از راويان آن غير دوازده امامي باشد که در کتاب‌های رجال به ثقه بودن آنها تصريح شده است.<ref> زين الدين بن علي بن احمد العاملي، الرعاية في علم الدراية، قم، مكتبة آيت الله مرعشي نجفي، چاپ اول، 1413ق، ص200ـ49؛ امين، سيد محمد، روايت و درايت، ص125ـ94؛ قرباني لاهيجي، زين العابدين، علم حديث، قم، انصاريان، چاپ اول، 1370، ص111.</ref>
-'''حديث ضعيف:'''حديثي است كه هيچ كدام از شرايط (صحيح، حسن و موثق) را ندارد.<ref> زين الدين بن علي بن احمد العاملي، الرعاية في علم الدراية، قم، مكتبة آيت الله مرعشي نجفي، چاپ اول، 1413ق، ص200ـ49؛ امين، سيد محمد، روايت و درايت، ص125ـ94؛ قرباني لاهيجي، زين العابدين، علم حديث، قم، انصاريان، چاپ اول، 1370، ص111.</ref>
-=== از نظر متن ===
+هر حدیثی که با بدیهیات عقل مخالف باشد، صدور آن از معصوم مورد اشکال است. مانند احادیثی درباره [[قابل رؤیت بودن خدا]]، [[جبر و اختیار]]، نقض [[دلیل عصمت انبیاء|عصمت پیامبران الهی]]، و … که باید کنار گذاشته شود.
-'''عدم مخالفت با قرآن: '''
+'''عدم مخالفت با اجماع:'''
-اگر مضمون و محتوي حديث، برخلاف نص يا ظاهر قرآن باشد، مورد قبول علماء شيعه قرار نمي‌گيرد. از رسول خدا(ص) روايت شده است: اي مردم! آن‌چه از من به شما رسيده در صورت موافقت با كتاب خدا، گفته‌ من است، و آن چه را كه مخالف با قرآن باشد، من نگفته‌ام.» <ref> حرّ عاملي، محمد، وسائل‌الشيعه، تهران، مكتبة الاسلاميه، چاپ هفتم، 1372، ج18، ص15 و 79: «أيها الناس ما جائكم عنّي يُوافِق كتابَ الله فأنا قلتُه و ما جائكم يُخالِف كتابَ الله فلم أقلْه»</ref>
-'''عدم مخافت باسنت قطعي: '''
+'''اجماع''' اتفاق نظر جماعتی از فقها را در یک امر شرعی گویند<ref>موسوی بجنوردی، محمد، مقالات اصولی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش، ص۳۶.</ref> و ملاک حجیت آن، کشف آن از قول معصوم(ع) می‌باشد.<ref>حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، موسسه آل‌البیت، ص۱۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، مدرسه الامام امیرالمومنین، ج۲، ص۳۹۲.</ref> طبق روایات اسلامی، زمانی که درباره حدیثی اختلاف پیدا شد؛ آن حدیثی مورد قبول قرار می‌گیرد که بر آن اتفاق نظر وجود داند و هیچ شکی در آن حدیث نیست.<ref>حرّ عاملی، محمد، وسائل‌الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۲، ج۱۸، ص۸۸، ح۴۳: «إذا اختلف أحادیثُنا علیکم، فخذوا بما اجتمعتْ علیه شیعتُنا فإنّه لا ریبَ فیه».</ref>
-حديث، نبايد با سنّت قطعي رسول الله(ص) و ائمه(ع) و خبر متواتر، مخالف باشد: امام باقر(ع) فرمود: «حديثي را كه از ما به شما برسد اگر با قرآن و سنّت رسول الله موافق نباشد؛ تصديق نكنيد.» <ref> حرّ عاملي، محمد، وسائل‌الشيعه، تهران، مكتبة الاسلاميه، چاپ هفتم، 1372، ج18، ص89، ح48: «لا تصدّق علينا إلاّ ما وافَقَ كتابَ الله و سنّةَ نبيِّه».</ref>
-'''عدم مخالفت با عقل:'''
+یادگیری و تدریس [[تاریخ پیدایش علم رجال|علم رجال]] در بین علما، نشانه اهمیت زیاد به حدیث است؛ از [[امام صادق(ع)]] نقل شده است که فهمیدن یک حدیث، از نقل هزار حدیث بهتر است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳هـ، ج۲، ص۱۸۴: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ مِنْ ألْفٍ تَرْویه».</ref> از همین‌رو قبل از هر چیز، حدیث را باید از جهت ادبیات عرب، علم لغت، عموم و خصوص، اطلاق و تقیید، مجمل و مبین، ظهور و دلالت الفاظ، حقیقت و مجاز و … مورد بحث قرار داد تا احادیث صحیح از ضعیف جدا شود.
-هر حديثي را كه با بديهيات عقل مخالفت نمايد، صدور آن از معصوم مورد اشكال است. مانند احاديثي در مورد توحيد، رؤيت خداوند، جبر و اختيار، نبوت، معاد و ... در صورت مخالفت با بدیهيات عقلي کنار گذاشته می‌شود.
-'''عدم مخالفت با ضرورت و اجماع: '''
+== جستار وابسته ==
-'''اجماع''' اتفاق نظر جميع فقهاء را در يك امر شرعي ‌گويند و ملاك حجيت آن، كشف آن از قول معصوم(ع) مي‌باشد. طبق روایات اسلامی، زماني كه به سر حديثي اختلاف پيدا شد؛ آن حديثي مورد قبول قرار می‌گیرد که بر آن اتفاق نظر وجود داند و  هيچ شکي در آن حدیث نيست.<ref> حرّ عاملي، محمد، وسائل‌الشيعه، تهران، مكتبة الاسلاميه، چاپ هفتم، 1372، ج18، ص88، ح43: «إذا اختلف أحاديثُنا عليكم، فخذوا بما اجتمعتْ عليه شيعتُنا فإنّه لا ريبَ فيه».</ref>
+*[[شرایط اعتبار حدیث از نظر شیعه]]
+*[[جایگاه علم رجال و درایه در شناخت روایت]]
 == منابع ==
-{{پانویس}}
+{{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = حدیث
@@ خط ۵۵: / خط ۴۷: @@
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
   | ویرایش =
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی نویسنده =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت =ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت =ج
 }}
 {{پایان متن}}