معیار ظرفیت قلب در روایت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(ابرابزار)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=Rahmani }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
از امیر المؤمنین(ع) نقل شده است که حضرت فرمودند: «قلب‌ها مانند ظرف هستند و بهترین آن قلبی است که گنجایش بیشتری داشته باشد» اولاً معیار ظرفیت قلوب چیست، و ثانیاً چگونه می‌توان ظرفیت‌ها را افزایش داد.
از امیرالمؤمنین(ع) روایتی نقل شده است که حضرت فرمودند: «قلب‌ها مانند ظرف هستند و بهترین آن قلبی است که گنجایش بیشتری داشته باشد.» معیار ظرفیت قلب چیست و چگونه می‌توان ظرفیت آن را افزایش داد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
قبل از پاسخگویی به سؤال ابتدا لازم است با مفهوم قلب در روایات آشنا شویم.
به معیار ظرفیت قلب در برخی روایات پرداخته شده است. در [[قرآن]] و روایات از واژه صدر برای بیان میزان  مقدار گنجایش قلب استفاده شده است و قلب ظرف خداوند در نظر گرفته شده است. برای افزایش ظرفیت قلب نیز راهکارهایی در برخی روایات بیان شده است؛ از جمله خواست خدا، [[انس با قرآن]]، مطالعه و هم‌نشینی با علما. در مقابل نیز [[گناه]] و هم‌نشینی با جاهلان و اعمالی که انسان را از خداوند دور می‌کند دلیل [[قساوت قلب]] به‌شمار رفته است.


== مفهوم قلب ==
==مفهوم قلب==
قلب در لغت به معنی تغییر، تحول و انقلاب است و در عرف عام جسم صنوبری و عضوی از اعضای بدن است که در سمت چپ سینه انسان قرار دارد و خون را به سراسر بدن منتقل می‌سازد و سلول‌های جسم انسان را تغذیه می‌نماید و در فارسی به «دل» نیز تعبیر می‌شود. امّا در قرآن به معانی گوناگونی آمده است از جمله: ۱. به معنی عقل و درک، چنان‌که در آیه ۳۸ سوره ق می‌خوانیم: {{قرآن|إنَّ فی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ}}؛ ۲. به معنی روح و جان چنان‌که در آیه ۱۱ سوره احزاب آمده است: {{قرآن|... وَ إذْ زاغَتْ الأبْصارُ وَ بَلَغَتْ القُلوبُ الحَناجِرَ …}}؛ ۳. به معنی مرکز عواطف، آیه ۱۳ سوره انفال شاهد این معنا است: {{قرآن|... سَأُلْقی فی قُلوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ}}.<ref>شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵، ج۳، ص۷۳۱.</ref>
قلب در لغت به معنی تغییر، تحول و انقلاب است و در عرف عام جسم صنوبری و عضوی از اعضای بدن است که خون را به سراسر بدن منتقل می‌کند و سلول‌های جسم انسان را تغذیه می‌نماید. قلب در فارسی به «دل» تعبیر می‌شود. اما در قرآن به معانی گوناگونی آمده است:  


== ظرفیت قلب ==
* [[عقل]] و درک، آیهٔ ۳۸ [[سوره ق]]: {{قرآن|إنَّ فی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ|ترجمه=در این هلاک پیشینیان پند و تذکر است آن را که قلب هوشیاری داشته باشد}}؛
در قرآن کریم و روایات تعبیری به نام «صدر» به چشم می‌خورد مثل شرح صدر یا ضیق صدر و مقصود از صدر، ظرف و جایگاه قلب است. اگر قلب، مادی باشد صدر هم مادی است و جایگاه آن خواهد بود ولی در مورد قلب معنوی طبعاً صدر هم به تناسب آن یک ظرف غیر جسمانی خواهد بود؛ یعنی هر چند قلب به معنای معنوی آن، امری جسمانی نیست که ظرف و جایگاه جسمانی داشته باشد ولی برای آن نیز ظرف‌گونه‌ای در نظر گرفته شده است؛ زیرا از آنجا که ذهن ما با مادیات و محسوسات آشناست و برای قلب مادی ظرفی به نام «صدر» درک می‌کند که محیطی وسیع‌تر از قلب و مشتمل بر آن است، در امور معنوی نیز، چنین چیزی تقدیر شده که روح انسان ظرف قلب اوست مثل آیه شریفه‌ای که می‌گوید: {{قرآن|فَإنَّها لاتَعْمَی الأبْصارُ وَلکِنْ تَعْمَی القُلوبُ الّتی فِی الصُّدورِ}}<ref>حج/۴۷.</ref> چشم‌های ظاهر، کور نیستند و لکن دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند کورند.


پس منظور از صدر روح است که ظرف قلب انسان محسوب می‌شود وضیق صدر و شرح صدر نیز به خاطر این است که روح، احساس تنگی یا انبساط می‌کند و گرنه صدر به معنای مادی آن گشاد و تنگ نمی‌شود.}}<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوم، ج۱، ص۲۶۶، اقتباس.</ref>
* [[روح]] و جان، آیهٔ ۱۱ [[سوره احزاب]]: {{قرآن|... وَ إذْ زاغَتْ الأبْصارُ وَ بَلَغَتْ القُلوبُ الحَناجِرَ …|ترجمه=(یاد آرید) وقتی که (در جنگ احزاب) لشکر کفار از بالا و زیر بر شما حمله‌ور شدند و آن‌گاه که چشم‌ها حیران شد و جان‌ها به گلو رسید ...}}؛


شرح صدر و گستردگی آن کنایه از آمادگی برای پذیرش است همان گونه که یک بیابان یا یک خانه گسترده ووسیع آماده پذیرش انسان‌های زیادی است. یک سینه فراخ و روح گشاده نیز آنان، پذیرش حقایق فزونتری است.
* مرکز عواطف، آیه ۱۳ [[سوره انفال]]: {{قرآن|... سَأُلْقی فی قُلوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ|ترجمه=که همانا من ترس در دل کافران می‌افکنم ...}}.<ref>شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵، ج۳، ص۷۳۱.</ref>


== قلب‌ها ظرف خدایند ==
==ظرفیت قلب==
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: «خدای متعال در زمین ظرفهایی دارد و محبوب‌ترین آنها نزد خدای متعال ظرفی است که صاف و نازک و سخت باشد. این ظرف‌ها همان دلهایند امّا دل صاف دلی است که از زنگار گناهان صاف باشد. امّا دل نازک‌دلی است که رقت بارترین دل بر برادران باشد و امّا دل سخت، دل مردی است که حق بگوید و در راه خداوند از سرزنش هیچ سرزنش‌گری نهراسد.<ref>میزان الحکمه، ح۱۶۹۱۴.</ref>
در قرآن و روایات تعبیری به نام «صدر» وجود دارد. صدر جایگاه قلب است. اگر قلب مادی باشد، صدر هم مادی است. اما در مورد قلب معنوی صدر هم به تناسب آن یک ظرف غیر جسمانی خواهد بود. روح انسان ظرف قلب او است. این معنا از برخی آیات قرآن قابل دریافت است: {{قرآن|فَإنَّها لاتَعْمَی الأبْصارُ وَلکِنْ تَعْمَی القُلوبُ الّتی فِی الصُّدورِ|سوره=حج|آیه=۴۷|ترجمه=چشم‌های ظاهر کور نیستند و لکن دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند کورند.}}


== موجبات افزایش ظرفیت قلب ==
بنابراین، منظور از صدر روح است که ظرف قلب انسان محسوب می‌شود. ضیق صدر و شرح صدر هم مربوط به حالات معنوی قلب است که طی آن روح احساس تنگی یا انبساط می‌کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ج ۱، ص ۲۶۶.</ref> شرح صدر و گستردگی آن کنایه از آمادگی برای پذیرش است؛ یک سینهٔ فراخ و روح گشاده نیز پذیرای حقایق بیشتری است.{{مدرک}}
۱. اراده الهی: {{قرآن|فَمَنْ یُرِدِ اللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإسْلامِ<ref>انعام/۱۲۶.</ref> پس هر کس را که خدا بخواهد هدایت کند قلبش را به نور اسلام روشن می‌گرداند.


در روایت آمده است هنگامی که آیه شریفه یاد شده نازل شد، از پیامبر(ص) درباره شرح صدر سؤال شد، حضرت فرمود شرح صدر نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می‌دهد تا قلب وسعت یابد و برای «ایمان» آمادگی پیدا کند. سپس در مورد نشانه شرح صدر سؤال شد. حضرت فرمود: توجه به جهان جاویدان و دل بریدن از دنیای پرفریب و آمادگی برای مرگ پیش از آن که فرا رسد.<ref>فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، چاپ اوّل، ۱۴۰۶، ج۳ و ۴، ص۵۶۱.</ref>
==قلب‌ها ظرف خداوند==
از پیامبر(ص) نقل شده است که:«خدای متعال در زمین ظرف‌هایی دارد و محبوب‌ترین آنها نزد خدای متعال ظرفی است که صاف و نازک و سخت باشد. این ظرف‌ها همان دل‌هایند. اما دل صاف دلی است که از زنگار گناهان صاف باشد. دل نازک دلی است که رقت‌بارترین دل بر برادران باشد و اما دل سخت، دل مردی است که حق بگوید و در راه خداوند از سرزنش هیچ سرزنش‌گری نهراسد.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث،  ۱۳۸۴، ح ۱۶۹۱۴.</ref>


۲. انس با قرآن که در روایات آمده است: «اللّهم نور بکتابک بصری و اشرح به صدری و فرّح به قلبی؛<ref>کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۷۷.</ref> خدایا چشمان من را به وسیله کتاب خود (قرآن) نورانی گردان و سینه‌ام را فراخی ده و قلبم را خوشحال کن.»
==عوامل افزایش ظرفیت قلب==
در متون دینی عواملی برای گشادگی قلب برشمرده شده است. در زیر به برخی از این عوامل اشاره می‌شود:
* [[اراده الهی]]، {{قرآن|فَمَنْ یُرِدِ اللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإسْلامِ|سوره=انعام|آیه=۱۲۶|ترجمه=پس هر کس را که خدا بخواهد هدایت کند قلبش را به نور اسلام روشن می‌گرداند.}} در روایت آمده است هنگامی که  این آیه نازل شد از [[پیامبر(ص)]] دربارهٔ شرح صدر سؤال شد؛ حضرت(ص) فرمود: شرح صدر نوری است که خداوند در قلب [[مؤمن]] قرار می‌دهد تا قلب وسعت یابد و برای ایمان آمادگی پیدا کند. سپس، در مورد نشانهٔ شرح صدر سؤال شد. حضرت(ص) فرمود: توجه به جهان جاویدان، دل‌بریدن از دنیای پرفریب و آمادگی برای [[مرگ]] پیش از آن که فرا رسد.<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶، ج۳ و ۴، ص ۵۶۱.</ref>


# مطالعات پی‌گیر و مستمر و ارتباط مداوم با دانشمندان و علمای صالح.
* انس با قرآن که در روایات آمده است: {{متن عربی|اللّهُمّ نَوِّرْ بكتابِكَ بَصَرِي، و اشرَحْ بهِ صَدري، و فَرِّحْ بهِ قَلبي|ترجمه=خدایا چشمان من را به وسیلهٔ کتاب خود (قرآن) نورانی گردان و سینه‌ام را فراخی ده و قلبم را خوشحال کن.}}<ref>کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۷۷.</ref>
# خودسازی و تهذیب نفس.
# پرهیز از گناه به ویژه غذای حرام.
# یاد خدای متعال.
در مقابل، جهل، گناه، لجاجت، همنشینی با بدان و فاجران و مجرمان، دنیا پرستی و هواپرستی باعث دلتنگی روح و قساوت قلب می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۴۲۵.</ref>
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}


== مطالعه بیشتر ==
* مطالعات پی‌گیر و مستمر و ارتباط مداوم با دانشمندان و علمای صالح.
۱ـ اخلاق در قرآن، محمد تقی مصباح یزدی.


۲ـ چهل حدیث امام خمینی (ره).
* [[خودسازی]].


۳ـ رساله سیر و سلوک، بحرالعلوم، با شرح سید محمد حسین تهرانی.
* پرهیز از گناه به ویژه لقمهٔ حرام.
{{پایان مطالعه بیشتر}}


* یاد خدای متعال.
در مقابل، جهل، گناه، لجاجت، هم‌نشینی با بدان، [[دنیا پرستی|دنیا‌پرستی]] و هواپرستی باعث قساوت قلب می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۴۲۵.</ref>
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
خط ۵۲: خط ۴۶:
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
خط ۶۲: خط ۵۶:
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۲۳

سؤال

از امیرالمؤمنین(ع) روایتی نقل شده است که حضرت فرمودند: «قلب‌ها مانند ظرف هستند و بهترین آن قلبی است که گنجایش بیشتری داشته باشد.» معیار ظرفیت قلب چیست و چگونه می‌توان ظرفیت آن را افزایش داد؟

به معیار ظرفیت قلب در برخی روایات پرداخته شده است. در قرآن و روایات از واژه صدر برای بیان میزان مقدار گنجایش قلب استفاده شده است و قلب ظرف خداوند در نظر گرفته شده است. برای افزایش ظرفیت قلب نیز راهکارهایی در برخی روایات بیان شده است؛ از جمله خواست خدا، انس با قرآن، مطالعه و هم‌نشینی با علما. در مقابل نیز گناه و هم‌نشینی با جاهلان و اعمالی که انسان را از خداوند دور می‌کند دلیل قساوت قلب به‌شمار رفته است.

مفهوم قلب

قلب در لغت به معنی تغییر، تحول و انقلاب است و در عرف عام جسم صنوبری و عضوی از اعضای بدن است که خون را به سراسر بدن منتقل می‌کند و سلول‌های جسم انسان را تغذیه می‌نماید. قلب در فارسی به «دل» تعبیر می‌شود. اما در قرآن به معانی گوناگونی آمده است:

  • عقل و درک، آیهٔ ۳۸ سوره ق: ﴿إنَّ فی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ؛ در این هلاک پیشینیان پند و تذکر است آن را که قلب هوشیاری داشته باشد؛
  • روح و جان، آیهٔ ۱۱ سوره احزاب: ﴿... وَ إذْ زاغَتْ الأبْصارُ وَ بَلَغَتْ القُلوبُ الحَناجِرَ …؛ (یاد آرید) وقتی که (در جنگ احزاب) لشکر کفار از بالا و زیر بر شما حمله‌ور شدند و آن‌گاه که چشم‌ها حیران شد و جان‌ها به گلو رسید ...؛
  • مرکز عواطف، آیه ۱۳ سوره انفال: ﴿... سَأُلْقی فی قُلوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ؛ که همانا من ترس در دل کافران می‌افکنم ....[۱]

ظرفیت قلب

در قرآن و روایات تعبیری به نام «صدر» وجود دارد. صدر جایگاه قلب است. اگر قلب مادی باشد، صدر هم مادی است. اما در مورد قلب معنوی صدر هم به تناسب آن یک ظرف غیر جسمانی خواهد بود. روح انسان ظرف قلب او است. این معنا از برخی آیات قرآن قابل دریافت است: ﴿فَإنَّها لاتَعْمَی الأبْصارُ وَلکِنْ تَعْمَی القُلوبُ الّتی فِی الصُّدورِ؛ چشم‌های ظاهر کور نیستند و لکن دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند کورند.(حج:۴۷)

بنابراین، منظور از صدر روح است که ظرف قلب انسان محسوب می‌شود. ضیق صدر و شرح صدر هم مربوط به حالات معنوی قلب است که طی آن روح احساس تنگی یا انبساط می‌کند.[۲] شرح صدر و گستردگی آن کنایه از آمادگی برای پذیرش است؛ یک سینهٔ فراخ و روح گشاده نیز پذیرای حقایق بیشتری است.[نیازمند منبع]

قلب‌ها ظرف خداوند

از پیامبر(ص) نقل شده است که:«خدای متعال در زمین ظرف‌هایی دارد و محبوب‌ترین آنها نزد خدای متعال ظرفی است که صاف و نازک و سخت باشد. این ظرف‌ها همان دل‌هایند. اما دل صاف دلی است که از زنگار گناهان صاف باشد. دل نازک دلی است که رقت‌بارترین دل بر برادران باشد و اما دل سخت، دل مردی است که حق بگوید و در راه خداوند از سرزنش هیچ سرزنش‌گری نهراسد.[۳]

عوامل افزایش ظرفیت قلب

در متون دینی عواملی برای گشادگی قلب برشمرده شده است. در زیر به برخی از این عوامل اشاره می‌شود:

  • اراده الهی، ﴿فَمَنْ یُرِدِ اللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإسْلامِ؛ پس هر کس را که خدا بخواهد هدایت کند قلبش را به نور اسلام روشن می‌گرداند.(انعام:۱۲۶) در روایت آمده است هنگامی که این آیه نازل شد از پیامبر(ص) دربارهٔ شرح صدر سؤال شد؛ حضرت(ص) فرمود: شرح صدر نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می‌دهد تا قلب وسعت یابد و برای ایمان آمادگی پیدا کند. سپس، در مورد نشانهٔ شرح صدر سؤال شد. حضرت(ص) فرمود: توجه به جهان جاویدان، دل‌بریدن از دنیای پرفریب و آمادگی برای مرگ پیش از آن که فرا رسد.[۴]
  • انس با قرآن که در روایات آمده است: «اللّهُمّ نَوِّرْ بكتابِكَ بَصَرِي، و اشرَحْ بهِ صَدري، و فَرِّحْ بهِ قَلبي؛ خدایا چشمان من را به وسیلهٔ کتاب خود (قرآن) نورانی گردان و سینه‌ام را فراخی ده و قلبم را خوشحال کن.»[۵]
  • مطالعات پی‌گیر و مستمر و ارتباط مداوم با دانشمندان و علمای صالح.
  • پرهیز از گناه به ویژه لقمهٔ حرام.
  • یاد خدای متعال.

در مقابل، جهل، گناه، لجاجت، هم‌نشینی با بدان، دنیا‌پرستی و هواپرستی باعث قساوت قلب می‌شود.[۶]

منابع

  1. شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵، ج۳، ص۷۳۱.
  2. مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ج ۱، ص ۲۶۶.
  3. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، ۱۳۸۴، ح ۱۶۹۱۴.
  4. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶، ج۳ و ۴، ص ۵۶۱.
  5. کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۷۷.
  6. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۴۲۵.