امامت در منابع اولیه حدیثی شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها
(جایگزینی متن - ' | ارجاعات =' به ' | ارجاعات = | بازبینی نویسنده = ') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
آیا مسئله امامت از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه به خصوص در کتاب‌های حدیثی وارد شده است؟ | آیا مسئله امامت از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه به خصوص در کتاب‌های حدیثی وارد شده است؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{اصول دین و فروع دین}} | |||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
'''مسئله امامت''' از موضوعاتی است که | {{درگاه|غدیر}} | ||
'''مسئله امامت''' از موضوعاتی است که از زمان [[اهل‌بیت]] مطرح بوده و در کتاب‌هایی که به اهل‌بیت و اصحاب ایشان منسوب است، مطرح شده بود. این نگارش‌ها و تدوین کتاب‌های روایی پس از برداشته شدن [[منع تدوین و نقل حدیث|منع کتابت حدیث]] اوج گرفت. مسئله امامت در برخی آثار [[اهل‌سنت]] نیز ذکر شده است. | |||
==مسئله امامت در تالیفات شیعه== | ==مسئله امامت در تالیفات شیعه== | ||
[[تاریخ حدیث]]، ضبط و حفظ آن در شیعه، از زمان خود [[پیامبر(ص)]] توسط [[امام علی(ع)]] آغاز و در کتابی به نام [[الصحیفه الجامعه]]، جمع‌آوری شده است. عده‌ای از صحابی شیعی هم چون [[سلمان]] | [[تاریخ حدیث]]، ضبط و حفظ آن در شیعه، از زمان خود [[پیامبر(ص)]] توسط [[امام علی(ع)]] آغاز و در کتابی به نام [[الصحیفه الجامعه]]، جمع‌آوری شده است. عده‌ای از صحابی شیعی هم چون [[سلمان]] ، [[ابوذر]] و [[ابورافع]] دارای کتاب‌های حدیثی، حوادث ایام خلافت و مباحث مربوط به امامت بودند. همچنین امام علی(ع) کتاب دیگری به نام [[صحیفه علی]] دارد<ref>امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۳.</ref> و [[جابربن عبدالله انصاری]] صحیفه‌ای دارد که در آن احادیثی پیرامون [[حجه الوداع]] و جریان ولایت امام علی(ع) را گرد آورده<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، داربیروت، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ج۵، ص۴۶۷.</ref> و کتاب [[سلیم بن قیس]] عامر هلالی<ref>نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق، ص۸.</ref> و کتاب نوادر [[ابوحمزه ثمالی]] نیز به این مسئله پرداخته است.<ref>نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۵–۱۱۶.</ref> | ||
وسائلی که [[جابر بن حیان]] از [[امام صادق(ع)]] روایت کرده<ref>دائره المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.</ref> و [[صحیفه الرضا]] که مشتمل بر احادیث امامت است<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۴.</ref> و مسند [[امام جواد(ع)]]<ref>آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۵.</ref> مسند [[امام هادی(ع)]]<ref>آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۷۷.</ref> و مجموعه‌های دیگری که مشتمل بر بحث امامت نیز هستند دلیل بر وجود بحث امامت در زمان اهل بیت است.<ref>آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، ص۶۲–۸۱.</ref> | وسائلی که [[جابر بن حیان]] از [[امام صادق(ع)]] روایت کرده<ref>وجدی، محمد فرید، دائره المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.</ref> و [[صحیفه الرضا]] که مشتمل بر احادیث امامت است<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۴.</ref> و مسند [[امام جواد(ع)]]<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۵.</ref> مسند [[امام هادی(ع)]]<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۷.</ref> و مجموعه‌های دیگری که مشتمل بر بحث امامت نیز هستند دلیل بر وجود بحث امامت در زمان اهل بیت است.<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۶۲–۸۱.</ref> | ||
در مقابل تاریخ جوامع حدیثی [[اهل سنت]] به قرن سوم یا اوائل قرن دوم بر می‌گردد، به عنوان نمونه، [[بخاری]]، متوفای ۲۵۶ق، [[مسلم بن حجاج نیشابوری]] متوفای ۲۶۱ق، [[حاکم نیشابوری]] متوفای ۴۰۵ق، یزیدن بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ق، [[احمد حنبل]] متوفای ۲۴۱ و …<ref>امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ص۶۷۶–۶۷۸.</ref> روایات ائمه شیعه(ع) در زمان امام صادق(ع) یعنی اوائل قرن دوم «چهارصد کتاب» به نام [[الاصول]]، گردآوری شده بود و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روائی درآمد، که هم‌اکنون همه آن‌ها در [[کتب اربعه]] و غیر آن موجود است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱، مقدمه کتاب.</ref> امام صادق(ع) کتابی دارد به نام کتاب الحجه و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.<ref>محمد بن | در مقابل تاریخ جوامع حدیثی [[اهل سنت]] به قرن سوم یا اوائل قرن دوم بر می‌گردد، به عنوان نمونه، [[بخاری]]، متوفای ۲۵۶ق، [[مسلم بن حجاج نیشابوری]] متوفای ۲۶۱ق، [[حاکم نیشابوری]] متوفای ۴۰۵ق، یزیدن بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ق، [[احمد حنبل]] متوفای ۲۴۱ و …<ref>امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ص۶۷۶–۶۷۸.</ref> روایات ائمه شیعه(ع) در زمان امام صادق(ع) یعنی اوائل قرن دوم «چهارصد کتاب» به نام [[الاصول]]، گردآوری شده بود و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روائی درآمد، که هم‌اکنون همه آن‌ها در [[کتب اربعه]] و غیر آن موجود است.<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱، مقدمه کتاب.</ref> امام صادق(ع) کتابی دارد به نام [[کتاب الحجه]] و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.<ref> کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج۲، ص۴۰ تا ۱۱۷.</ref> | ||
==رواج کتب روایی شیعه و بیان مسئله== | ==رواج کتب روایی شیعه و بیان مسئله== | ||
در قرن اوّل و دوم تألیفات حدیثی شیعه موجود بوده اما فشارهای حاکمان مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد، لذا مجبور بودند حدیث را پنهان یا در سینه‌ها حفظ کنند؛ هنگامی که [[عمربن عبدالعزیز]] دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار صادر کرد هر کدام از پیروان برجسته [[امام باقر(ع)]] هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه محمدبن مسلم کتابی به نام «اربعماه مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد.<ref>شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۶۲.</ref> امام صادق(ع) فرمود: {{متن عربی|إنَّ أبَانَ بْنَ تَغْلِبَ رَوَي عَنِّي ثَلَاثِينَ ألْفَ حَدِيثٍ فَارْوِهَا عَنْهُ|ترجمه=ابان سی هزار حدیث از من نقل کرده شما هم آن‌ها را از او نقل نمائید.}} و کتاب‌های [[جابر بن یزید جعفی]] به هشت کتاب می‌رسد. تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و …<ref>مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، ص۳۶.</ref> | در قرن اوّل و دوم تألیفات حدیثی شیعه موجود بوده اما فشارهای حاکمان مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد، لذا مجبور بودند حدیث را پنهان یا در سینه‌ها حفظ کنند؛ هنگامی که [[عمربن عبدالعزیز]] دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار صادر کرد هر کدام از پیروان برجسته [[امام باقر(ع)]] هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه محمدبن مسلم کتابی به نام «اربعماه مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد.<ref>شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۶۲.</ref> امام صادق(ع) فرمود: {{متن عربی|إنَّ أبَانَ بْنَ تَغْلِبَ رَوَي عَنِّي ثَلَاثِينَ ألْفَ حَدِيثٍ فَارْوِهَا عَنْهُ|ترجمه=ابان سی هزار حدیث از من نقل کرده شما هم آن‌ها را از او نقل نمائید.}} و کتاب‌های [[جابر بن یزید جعفی]] به هشت کتاب می‌رسد. تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و …<ref>شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۳۶.</ref> | ||
اما این اختناق در دوران [[خلفای عباسی]] دوباره شروع شد، و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند. از جمله [[محمد بن ابی عمیر]] در زمان [[هارون الرشید]] برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد آن قدر او را شلاق | اما این اختناق در دوران [[خلفای عباسی]] دوباره شروع شد، و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند. از جمله [[محمد بن ابی عمیر]] در زمان [[هارون الرشید]] برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد آن قدر او را شلاق زدند، که بیان شده نزدیک بود احادیث را افشا کند، اما فریادهای زندانی همبند او [[محمدبن یونس بن عبدالرحمان]] مانع شد. خواهر محمد بن ابی عمیر نیز هنگامی که مأموران به خانه ریخته بودند، کتاب‌های او را زیر خاک پنهان کرد. حدود چهار سال در زندان ماند، پس از بیرون آمدن از زندان کتاب‌ها از بین رفته بود، وی همه را مجدد از حفظ نوشت. علاوه بر سایر آثار، کتاب «الصحیفه الجامعه» از امام علی(ع) که به ائمه یکی پس از دیگری منتقل شده است، همه مسائل در آن موجود بوده است، شاهد این مدعا این است که روزی «حکم بن عیّبه» با امام باقر(ع) اختلاف نظر پیدا کرد، حضرت آن کتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود: این خط علی(ع) و املای رسول خدا است.<ref>احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مکتبه الداوری، ص۲۵۵.</ref> | ||
==تواتر روایی احادیث امامت== | ==تواتر روایی احادیث امامت== | ||
حضور ائمه در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر(ص) باعث شده که احادیث و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده است، [[نهج‌البلاغه]] است که امام علی(ع) از طریق نص و وراثت،<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۴۵–۴۶.</ref> نسب و قرابت،<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۵۱۷.</ref> لیاقت و فضیلت<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۳۳۷، خ۱۰۷ و ص۴۳۷ خ۱۴۴و …</ref> استدلال بر امامت نموده است. | حضور ائمه در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر(ص) باعث شده که احادیث و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده است، [[نهج‌البلاغه]] است که امام علی(ع) از طریق نص و وراثت،<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۴۵–۴۶.</ref> نسب و قرابت،<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۵۱۷.</ref> لیاقت و فضیلت<ref>نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۳۳۷، خ۱۰۷ و ص۴۳۷ خ۱۴۴و …</ref> استدلال بر امامت نموده است. | ||
بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل‌بیت(ع) تعدادی از آیات قرآنی مانند آیه اکمال،<ref>مائده/۵.</ref> تبلیغ،<ref>مائده/۶۷.</ref> مباهله،<ref>آل عمران/۶۱.</ref> | بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل‌بیت(ع) تعدادی از آیات قرآنی مانند آیه اکمال،<ref>مائده/۵.</ref> تبلیغ،<ref>مائده/۶۷.</ref> مباهله،<ref>آل عمران/۶۱.</ref>ولایت،<ref>مائده/۵۵.</ref> مودت اهل بیت،<ref>شوری/۲۳</ref> تطهیر،<ref>احزاب/۳۳.</ref> اولی الامر است.<ref>نساء/۵۹.</ref> همچنین شیعه دلایل زیادی بر امامت امام علی(ع) و [[ائمه(ع)]] از کتب عامه در دست دارد.<ref>ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۱۵، ص۱۷۹؛ ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، مطبقه بولاق، ۱۲۹۲، ج۲، ص۳۰۸؛ خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، با مقدمه محمد رضا موسوی خراسان، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه، ص۲۲۲–۲۲۴؛ امینی، سید عبد الحسین، الغدیر، تهران، دارالکتب الاسلامیه.</ref> | ||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی =حدیث | | شاخه اصلی =حدیث | ||
|شاخه فرعی۱ =علم رجال | | شاخه فرعی۱ =علم رجال | ||
|شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
|شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۴: | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
| خط ۴۸: | خط ۵۰: | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
<references /> | |||
نسخهٔ کنونی تا ۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۰۰
آیا مسئله امامت از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه به خصوص در کتاب‌های حدیثی وارد شده است؟
|
مسئله امامت از موضوعاتی است که از زمان اهل‌بیت مطرح بوده و در کتاب‌هایی که به اهل‌بیت و اصحاب ایشان منسوب است، مطرح شده بود. این نگارش‌ها و تدوین کتاب‌های روایی پس از برداشته شدن منع کتابت حدیث اوج گرفت. مسئله امامت در برخی آثار اهل‌سنت نیز ذکر شده است.
مسئله امامت در تالیفات شیعه
تاریخ حدیث، ضبط و حفظ آن در شیعه، از زمان خود پیامبر(ص) توسط امام علی(ع) آغاز و در کتابی به نام الصحیفه الجامعه، جمع‌آوری شده است. عده‌ای از صحابی شیعی هم چون سلمان ، ابوذر و ابورافع دارای کتاب‌های حدیثی، حوادث ایام خلافت و مباحث مربوط به امامت بودند. همچنین امام علی(ع) کتاب دیگری به نام صحیفه علی دارد[۱] و جابربن عبدالله انصاری صحیفه‌ای دارد که در آن احادیثی پیرامون حجه الوداع و جریان ولایت امام علی(ع) را گرد آورده[۲] و کتاب سلیم بن قیس عامر هلالی[۳] و کتاب نوادر ابوحمزه ثمالی نیز به این مسئله پرداخته است.[۴]
وسائلی که جابر بن حیان از امام صادق(ع) روایت کرده[۵] و صحیفه الرضا که مشتمل بر احادیث امامت است[۶] و مسند امام جواد(ع)[۷] مسند امام هادی(ع)[۸] و مجموعه‌های دیگری که مشتمل بر بحث امامت نیز هستند دلیل بر وجود بحث امامت در زمان اهل بیت است.[۹]
در مقابل تاریخ جوامع حدیثی اهل سنت به قرن سوم یا اوائل قرن دوم بر می‌گردد، به عنوان نمونه، بخاری، متوفای ۲۵۶ق، مسلم بن حجاج نیشابوری متوفای ۲۶۱ق، حاکم نیشابوری متوفای ۴۰۵ق، یزیدن بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ق، احمد حنبل متوفای ۲۴۱ و …[۱۰] روایات ائمه شیعه(ع) در زمان امام صادق(ع) یعنی اوائل قرن دوم «چهارصد کتاب» به نام الاصول، گردآوری شده بود و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روائی درآمد، که هم‌اکنون همه آن‌ها در کتب اربعه و غیر آن موجود است.[۱۱] امام صادق(ع) کتابی دارد به نام کتاب الحجه و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.[۱۲]
رواج کتب روایی شیعه و بیان مسئله
در قرن اوّل و دوم تألیفات حدیثی شیعه موجود بوده اما فشارهای حاکمان مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد، لذا مجبور بودند حدیث را پنهان یا در سینه‌ها حفظ کنند؛ هنگامی که عمربن عبدالعزیز دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار صادر کرد هر کدام از پیروان برجسته امام باقر(ع) هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه محمدبن مسلم کتابی به نام «اربعماه مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد.[۱۳] امام صادق(ع) فرمود: «إنَّ أبَانَ بْنَ تَغْلِبَ رَوَي عَنِّي ثَلَاثِينَ ألْفَ حَدِيثٍ فَارْوِهَا عَنْهُ؛ ابان سی هزار حدیث از من نقل کرده شما هم آن‌ها را از او نقل نمائید.» و کتاب‌های جابر بن یزید جعفی به هشت کتاب می‌رسد. تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و …[۱۴]
اما این اختناق در دوران خلفای عباسی دوباره شروع شد، و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند. از جمله محمد بن ابی عمیر در زمان هارون الرشید برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد آن قدر او را شلاق زدند، که بیان شده نزدیک بود احادیث را افشا کند، اما فریادهای زندانی همبند او محمدبن یونس بن عبدالرحمان مانع شد. خواهر محمد بن ابی عمیر نیز هنگامی که مأموران به خانه ریخته بودند، کتاب‌های او را زیر خاک پنهان کرد. حدود چهار سال در زندان ماند، پس از بیرون آمدن از زندان کتاب‌ها از بین رفته بود، وی همه را مجدد از حفظ نوشت. علاوه بر سایر آثار، کتاب «الصحیفه الجامعه» از امام علی(ع) که به ائمه یکی پس از دیگری منتقل شده است، همه مسائل در آن موجود بوده است، شاهد این مدعا این است که روزی «حکم بن عیّبه» با امام باقر(ع) اختلاف نظر پیدا کرد، حضرت آن کتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود: این خط علی(ع) و املای رسول خدا است.[۱۵]
تواتر روایی احادیث امامت
حضور ائمه در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر(ص) باعث شده که احادیث و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده است، نهج‌البلاغه است که امام علی(ع) از طریق نص و وراثت،[۱۶] نسب و قرابت،[۱۷] لیاقت و فضیلت[۱۸] استدلال بر امامت نموده است.
بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل‌بیت(ع) تعدادی از آیات قرآنی مانند آیه اکمال،[۱۹] تبلیغ،[۲۰] مباهله،[۲۱]ولایت،[۲۲] مودت اهل بیت،[۲۳] تطهیر،[۲۴] اولی الامر است.[۲۵] همچنین شیعه دلایل زیادی بر امامت امام علی(ع) و ائمه(ع) از کتب عامه در دست دارد.[۲۶]
منابع
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، داربیروت، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ج۵، ص۴۶۷.
- ↑ نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق، ص۸.
- ↑ نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۵–۱۱۶.
- ↑ وجدی، محمد فرید، دائره المعارف قرن عشرین، ج۳، ص۱۰۹.
- ↑ مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۴.
- ↑ مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۵.
- ↑ مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۷۷.
- ↑ مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج‌البلاغه، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۶۲–۸۱.
- ↑ امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ص۶۷۶–۶۷۸.
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱، مقدمه کتاب.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج۲، ص۴۰ تا ۱۱۷.
- ↑ شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۶۲.
- ↑ شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مکتبه نجاح، چاپ دوّم، ص۳۶.
- ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مکتبه الداوری، ص۲۵۵.
- ↑ نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۴۵–۴۶.
- ↑ نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۵۱۷.
- ↑ نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص۳۳۷، خ۱۰۷ و ص۴۳۷ خ۱۴۴و …
- ↑ مائده/۵.
- ↑ مائده/۶۷.
- ↑ آل عمران/۶۱.
- ↑ مائده/۵۵.
- ↑ شوری/۲۳
- ↑ احزاب/۳۳.
- ↑ نساء/۵۹.
- ↑ ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۱۵، ص۱۷۹؛ ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، مطبقه بولاق، ۱۲۹۲، ج۲، ص۳۰۸؛ خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، با مقدمه محمد رضا موسوی خراسان، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه، ص۲۲۲–۲۲۴؛ امینی، سید عبد الحسین، الغدیر، تهران، دارالکتب الاسلامیه.