اعتبار مفاتیح الجنان

سؤال

آيا تمام دعاهای مذكور در مفاتیح الجنان صحيح و يقين‌آور است؟

درگاه‌ها

مفاتیح الجنان توسط شیخ عباس قمی نگارش شده و مؤلف در مقدمه کتاب می‌گوید: «بعضی از اخوان مؤمنین از این داعی درخواست نمودند که کتاب مفاتیح الجنان را که متداول شده بین مردم مطالعه نمایم و آنچه از ادعیه آن کتاب که سند دارد ذکر نمایم و آنچه را که سندش به نظرم نرسیده ذکر ننمایم و اضافه کنم بر آن بعض ادعیه و زیارات معتبره که در آن کتاب ذکر نشده و نامیدم آن را به مفاتیح الجنان.

به اقرار محدث قمی که شخصی محقق در حدیث‌شناسی و علوم اسلامی بوده، ادعیه مفاتیح الجنان از لحاظ سندی مشکلی ندارد. امّا این‌که آیا تمام دعاهای آن صحیح و یقین‌آور است؟ این ادعا را هیچ‌کس نه تنها در باب دعاها، بلکه در سایر ابواب فقه و فروع فقهی که از طریق اخبار رسیده است را نمی‌تواند داشته باشد. اکثر دعاهای مذکور در مفاتیح الجنان از طریق خبر واحد رسیده است. شارع با شرایطی خاص آنچه از اخبار واحد به دست می‌آید را قائم مقام علم قرار داده است.

مقدمه

از اين که امام سجاد (ع) در نماز مالک يوم الدين را سه بار تکرار می‌فرمودند؛ آيا می توان بر اساس اين روايت اين جمله را سه بار در نماز قرائت کرد؟ به اين سؤال در دو قسمت پاسخ داده می‌شود:

• بررسی دعاهای مفاتيح الجنان
• تكرار برخی جملات دعاها

بررسی دعاهای مفاتيح الجنان

جواب خاص

به اقرار خود مرحوم محدث قمی (رض) در مقدمه کتابش كه مردی متتبع و اهل فنّ در باب حديث شناسی و ساير علوم اسلامی است ادعيه مفاتیح الجنان از لحاظ سندی مشكلی ندارد. امّا اين كه شما فرموده‌ايد آيا تمام دعاهای آن صحيح و يقين آور است. اين ادعا را هيچ كس نه تنها در باب دعاها بلكه در ساير ابواب فقه و فروع فقهيه كه از طريق اخبار رسيده است را نمی‌تواند داشته باشد. اكثر اين دعاها از طريق خبر واحد بما رسيده است كه از آن تعبير به علمی مي‌كنند كه شارع مقدس آن چه از اخبار واحد به دست می‌آيد را قائم مقام علم قرار داده است. پس ادعای اين که آن چه از اخبار به دست می‌آيد يقين‌آور است، بدون برهان و دليل است. اين يک جواب مربوط به دعاهای مفاتیح الجنان كه يک جواب خاصی بود.

جواب عام

امّا جواب عام و كلی برای اين كه ساير كتب ادعيه، زيارات، اذكار، اوراد و... مفيد باشد؛ اين است كه رواياتی كه درباره دعاها وارد شده است طبق اخباری كه معروف به اخبار مَنْ بَلَغَ می باشند لازم نيست دقت در اسناد آن شود و مسامحه در آن جايز است. اين اخبار كه در كتاب شريف اصول كافی، وسايل الشيعه آمده است كه به عنوان نمونه يک حديث بيان مي­‌گردد.

امام باقر (ع) می‎‌فرمايد: «مَنْ بَلَغَهُ ثوابٌ من الله علي عملٍ فَعَمِلَ ذلكً العمل التماسَ ذلك الثواب اوتَيه و ان لم يكن الحديثُ كما بلغه؛ كسی كه ثواب بر عملی از خدا به او برسد و آن عمل را به اميد آن ثواب انجام دهد، به او ثواب می دهند، اگر چه حديث به او نرسيده باشد».؛

نتیجه بررسی دعاهای مفاتيح الجنان

گفته شد كه اين اخبار به اخبار من بلغ معروف است و مضمون آنها به تسامح در ادله سنن مشهور گشته است. و حاصل اين اخبار اين است كه:‌ چنانچه مسلمانی بشنود يا در كتابی ببيند كه اگر كسی مثلا چنين نمازی را بخواند يا چنين دعايی را بخواند، چنان پاداشی در دنيا يا در آخرت به او داده می شود، پس اگر او نماز گزارد، خدا آن پاداش را به او می دهد. اگر چه واقع و حقيقت چنان نباشد، و آن گوينده و كتاب دروغی جعل كرده و يا اشتباه كرده باشند. زيرا كرم و فضل خدا زياد است و به خود اجازه نمی‌دهد كه چون بنده‎ای به او حسن ظن پيدا كرد و اميدوار شد نا اميدش كند. از اين رو فقها و دانشمندان اسلامی گفته‌اند درباره مستحبات لازم نيست كه هميشه دنبال خبری صحيح و موثق بگرديم، بلكه به اخبار ضعيف و مجهول در اين باره می‌توان استناد كرد. به خلاف واجبات و محرمات كه جز با خبر صحيح و موثق ثابت نگردد.

تكرار برخی جملات دعاها

امّا در مورد قسمت دوّم بايد گفته شود كه اگر برخی از جملات دعاها مثلا در دعای كميل جمله «يا نور يا قدوس» تكرار می‌نمايند دو حالت دارد:

• اگر به قصد تکرار دعا می‌خوانند يعنی اين سه بار دعا جز دعا هست و امام معصوم (ع) هم همين گونه خوانده است و سه بار تكرار كرده است اين كار جايز نيست و نسبت دروغ به امام معصوم (ع) است و حرام است.
• امّا اگر به قصد رجاء و اميد ثواب و به حالت تضرع و زاری نه به قصد ورود، تكرار نمايد مانعی ندارد.

قول هایی در مورد تكرار جملات سوره حمد:

• كه روايتی از امام سجاد (ع) نقل شد تكرارش اشكالی ندارد. مگر آن كه اين تكرار به حدّ وسواس برسد كه جايز نيست، امّا اگر جهت خوف الهی باشد اشكالی ندارد.

• سؤالی كه در اين مورد از حضرت آيت الله العظمی فاضل لنكرانی به عمل آمد، چنين فرمود: در صورت شک در صحت آنها تكرار عيب ندارد و اگر از محل آن نگذشت، آن كلمه را تكرار كند تا به ادای صحيح آن يقين پيدا كند. مشروط به اينكه منشاء شک، وسواس نباشد.

جستارهای وابسته

• اخبار من بلغ
• اصحاب رقیق
• اعتبار روایت از نظر شیعه
• اعتبار کتاب حلیة المتقین
• اولین کتاب رجالی شیعه
• جایگاه علم رجال و درایه در شناخت روایت