اعتبار کتاب استبصار شیخ طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (←مولف) |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =') |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
کتاب الاستبصار شیخ طوسی از چه میزان اعتبار برخوردار است؟ | کتاب الاستبصار شیخ طوسی از چه میزان اعتبار برخوردار است؟ | ||
| خط ۶: | خط ۵: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان =الاستبصار | | عنوان =الاستبصار | ||
| تصویر = | | تصویر =الاستبصار شیخ طوسی.jpg | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| توضیح_تصویر = | | توضیح_تصویر = | ||
| نام‌های دیگر =الاستبصار | | نام‌های دیگر =الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار | ||
| نویسنده =[[ | | نویسنده =[[شیخ طوسی]] | ||
| تاریخ نگارش = | | تاریخ نگارش = | ||
| موضوع =حدیث | | موضوع =حدیث | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۷: | ||
| نسخه الکترونیکی = | | نسخه الکترونیکی = | ||
}} | }} | ||
'''الاستبصار''' نوشته شیخ طوسی، از کتب حدیثی مهم و مشهور که از کتب اربعه شیعه شمرده می‌شود. این کتاب در حقیقت نوعی تلخیص تهذیب الاحکام است که تنها به گردآوری روایات مختلف و جمع میان آنها پرداخته است. موضوع الااستبصار صرفاً روایات فقهی به ظاهر متعارض است. تمامی روایاتی که در استبصار وجود دارد در تهذیب نیز آمده است. | |||
برپایهٔ آماری که مؤلف خود از احادیث یاد شده در ''الاستبصار'' به‌دست داده، شمار آنها ۵۵۱۱ حدیث است. الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) برمی آید، شیخ طوسی در الاستبصار تلاش می‌کند در عین گزارش و ارائه احادیث، آنها را تبیین و تفسیر نموده و تضاد احتمالی روایات را خنثی نماید. | |||
== معرفی == | |||
اَلاستِبصار، عنوان مجم‍وعه‌ای در حدیث از شیخ طوسی است که چهارمین کتاب از کتب اربعهٔ امامیه شناخته می‌شود. شیخ طوسی در بیان انگیزهٔ تألیف، در مقدمه چنین آورده است که پس از تألیف مجم‍وعهٔ مفصل تهذیب الاحکام، از او خواسته شد تا مجم‍وعه‌ای مختصرتر تهیه کند که تنها احادیث «مختلف» (ناهمخوان) در آن مقایسه شده باشند. وی نیز در پی این درخواست برآن شد تا اثری پدیدآورد که محل رجوع دانشوران و در عین حال راهنمای مناسبی برای مبتدیان باشد. از این‌رو به تألیف اَلااِستِبصار همت گماشت. طوسی در این اثر علاوه بر اینکه احادیث مربوط به هر باب را در یکجا فراهم آورده، به نقد و بررسی سندی و محتواییِ آنها نیز عنایت داشته، و در باب باب آن پیشنهاد خود را برای رفع ناهمخوانی ظاهری میان احادیث، یا ترجیح گروهی از روایات بر گروهی دیگر ارائه کرده است.<ref>جمعی از نویسندگان، «الاستبصار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
برپایهٔ آماری که مؤلف خود از احادیث یاد شده در ''الاستبصار'' به‌دست داده، شمار آنها ۵۱۱ ،۵ است؛ حال آنکه در چاپ تحقیقی از کتاب ''الاستبصار''، شمارهٔ احادیث به ۵۵۸ ،۵ حدیث بالغ شده است و چنین اختلافی در شماره می‌تواند به شیوهٔ شمارش درمورد پاره‌ای از احادیث خاص مربوط گردد.<ref>جمعی از نویسندگان، «الاستبصار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> این کتاب در حقیقت نوعی تلخیص تهذیب الاحکام است که تنها به گرد آوری روایات مختلف و جمع میان آنها پرداخته است؛ بنابراین موضوع کتاب صرفاً روایات فقهی به ظاهر متعارض است.<ref>حجت، هادی، جوامع حدیثی شیعی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۸.</ref> تمامی روایاتی که در استبصار وجود دارد در تهذیب نیز آمده است.<ref>حجت، هادی، جوامع حدیثی شیعی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۹.</ref> | |||
==اعتبار و جایگاه کتاب== | کهن‌ترین نسخه خطّی الاستبصار، در سال ۹۰۰ ق، استنساخ شده است. نسخه چاپی الاستبصار، شامل مقدّمه محقّق، مقدّمه مؤلّف، اصل کتاب و مشیخه است. در مقدّمه مؤلّف، به موضوع کتاب، انگیزه تألیف و روش پردازش مطالب و معیارهای نقد محتواییِ حدیث، اشاره شده است. رسالت نخست مؤلّف- که مهمترین هدفش نیز بوده-، بیان وجوه جمع و تأویل اخبار متخالف است. وی در این کتاب- همانند تهذیب الأحکام، که از آن به «کتاب کبیر» یاد کرده-، به انواع خبر، جایگاه و اعتبار هر یک از اقسام آن پرداخته و به‌طور خاص، درباره ارزش خبر واحد سخن گفته و آن گاه، شیوه و راه حل خود را برای رفع ناسازگاری میان اخبار، متذکر شده است.<ref>احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۵.</ref> این کتاب، بسان تهذیب الاحکام به انعکاس روایات فقهی اختصاص یافته است.<ref>نصیری، علی، آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۲.</ref> | ||
الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) | |||
== مؤلف == | |||
شیخ طوسی (۳۸۵–۴۶۰ق) ملقّب به شیخ الطائفه، محدّث، فقیه، اصولی، متکلّم، مفسّر و رجالی قرن پنجم است.<ref>احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴.</ref> وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او در محلهٔ شیعه‌نشین کرخ در بغداد سکونت داشت. مهمترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، [[شیخ مفید]] (درگذشته ۴۱۳ق) و [[سید مرتضی]] (درگذشته ۴۳۶ق) بودند. شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه‌های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. [[التبیان فی تفسیر القرآن]]، [[اعتبار کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی|تهذیب الاحکام]]، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، [[المبسوط]]، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین، از آثار اوست. در برخی موضوعات، شیخ طوسی پیشگام علمای شیعه است. برای نمونه، او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت.<ref>عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.</ref> | |||
شیخ طوسی نویسنده دو کتاب از [[کتب اربعه شیعه]] است.<ref>مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۸ش، ص۳۱۹.</ref> گفته شده که شیخ طوسی علاوه بر جایگاه علمی برجسته‌ای که در تألیف آثار شیعی و تربیت شاگردان بسیار داشت، مؤسس حوزه علمیه نجف بود؛ حوزه‌ای که به یکی از مهمترین مراکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.<ref>فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه (از آغاز تا ظهور صفویه)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۵۶.</ref> | |||
== اعتبار و جایگاه کتاب == | |||
الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) برمی‌آید، شیخ طوسی در الاستبصار تلاش می‌کند در عین گزارش و ارائه احادیث، آنها را تبیین و تفسیر نموده و تضاد احتمالی روایات را خنثی نماید. هدف مؤلف در این کتاب، تنها گزارش احادیث نیست، بلکه افزون بر این، شیخ می‌خواهد نشان دهد چگونه می‌توان مطابق این اخبار به ظاهر متعارض، حکم فقه را تعیین نمود.<ref>گلیو، رابرت، «پیوند حدیث و فقه: مجموعه‌های رسمی اخبارِ امامیه»، ترجمه علی راد، آینه پژوهش، اردیبهشت ۱۳۸۹ش، شماره ۱۲۱، ص۴.</ref> مؤلّف، نیمی از روایات کتاب را، با اسناد کامل و نیم دیگر را مرسل نقل کرده است. الاستبصار چهارمین کتاب از کتب اربعه شیعه است و به دلیل اعتبار و اهمّیت آن در گستره حدیث شیعه و نیز جایگاه و ارزش رجالی آن، با استقبال و اعتماد فراوان علمای شیعه مواجه شد. بالغ بر ۲۲ شرح و ترتیب و حاشیه و تعلیقه بر متن الاستبصار و اسانید و مشیخه آن، نگاشته شده است.<ref>احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.</ref> | |||
این کتاب با همین عنوان، در منابع کتاب‌شناسی ذکر شده و انتساب آن به شیخ طوسی، متواتر است.<ref>احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۵.</ref> اصل کتاب الاستبصار، در سه جزء سامان یافته است: جزء اوّل و دوم در عبادات و مسائل مربوط به آن است، و جزء سوم در معاملات و دیگر ابواب فقه. مطالب هر جزء نیز با عناوین خاص در همه ابواب، مرتّب و طبقه‌بندی شده است. شیخ طوسی مجموع ابواب و احادیث کتاب را در هر جزء، جداگانه بیان کرده است.<ref>احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۶.</ref> | |||
کتاب «الاستبصار فیما اختلف من الاخبار» از مهمترین منابع روایی شیعه در زمینه احکام فقهی و چهارمین کتاب از کتب اربعه حدیثی شیعه به‌شمار می‌رود که توسط شیخ طوسی تدوین شده است. او این کتاب را بر اساس احادیث موجود در اصول چهار صدگانه حدیثی که از طریق مشایخ و اساتیدش به دست او رسیده بود، تنظیم و تألیف کرد.<ref>«[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/408811/الإستبصار-فیما-اختلف-من-الأخبار الإستبصار فیما اختلف من الأخبار]»، آیین رحمت، بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.</ref> این کتاب را نخستین کتاب بی نظیر شیعی درباره جمع روایات مخالف و متضاد و نحوه برقراری سازش میان آنها دانسته‌اند که جامعیت خوبی نسبت به گردآوری روایات متضاد دارد.<ref>«[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/408811/الإستبصار-فیما-اختلف-من-الأخبار الإستبصار فیما اختلف من الأخبار]»، آیین رحمت، بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی =حدیث | | شاخه اصلی =حدیث | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۸: | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۲
کتاب الاستبصار شیخ طوسی از چه میزان اعتبار برخوردار است؟
| الاستبصار | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نام‌های دیگر | الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار |
| نویسنده | شیخ طوسی |
| موضوع | حدیث |
| سبک | موضوعی |
| زبان | عربی |
الاستبصار نوشته شیخ طوسی، از کتب حدیثی مهم و مشهور که از کتب اربعه شیعه شمرده می‌شود. این کتاب در حقیقت نوعی تلخیص تهذیب الاحکام است که تنها به گردآوری روایات مختلف و جمع میان آنها پرداخته است. موضوع الااستبصار صرفاً روایات فقهی به ظاهر متعارض است. تمامی روایاتی که در استبصار وجود دارد در تهذیب نیز آمده است.
برپایهٔ آماری که مؤلف خود از احادیث یاد شده در الاستبصار به‌دست داده، شمار آنها ۵۵۱۱ حدیث است. الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) برمی آید، شیخ طوسی در الاستبصار تلاش می‌کند در عین گزارش و ارائه احادیث، آنها را تبیین و تفسیر نموده و تضاد احتمالی روایات را خنثی نماید.
معرفی
اَلاستِبصار، عنوان مجم‍وعه‌ای در حدیث از شیخ طوسی است که چهارمین کتاب از کتب اربعهٔ امامیه شناخته می‌شود. شیخ طوسی در بیان انگیزهٔ تألیف، در مقدمه چنین آورده است که پس از تألیف مجم‍وعهٔ مفصل تهذیب الاحکام، از او خواسته شد تا مجم‍وعه‌ای مختصرتر تهیه کند که تنها احادیث «مختلف» (ناهمخوان) در آن مقایسه شده باشند. وی نیز در پی این درخواست برآن شد تا اثری پدیدآورد که محل رجوع دانشوران و در عین حال راهنمای مناسبی برای مبتدیان باشد. از این‌رو به تألیف اَلااِستِبصار همت گماشت. طوسی در این اثر علاوه بر اینکه احادیث مربوط به هر باب را در یکجا فراهم آورده، به نقد و بررسی سندی و محتواییِ آنها نیز عنایت داشته، و در باب باب آن پیشنهاد خود را برای رفع ناهمخوانی ظاهری میان احادیث، یا ترجیح گروهی از روایات بر گروهی دیگر ارائه کرده است.[۱]
برپایهٔ آماری که مؤلف خود از احادیث یاد شده در الاستبصار به‌دست داده، شمار آنها ۵۱۱ ،۵ است؛ حال آنکه در چاپ تحقیقی از کتاب الاستبصار، شمارهٔ احادیث به ۵۵۸ ،۵ حدیث بالغ شده است و چنین اختلافی در شماره می‌تواند به شیوهٔ شمارش درمورد پاره‌ای از احادیث خاص مربوط گردد.[۲] این کتاب در حقیقت نوعی تلخیص تهذیب الاحکام است که تنها به گرد آوری روایات مختلف و جمع میان آنها پرداخته است؛ بنابراین موضوع کتاب صرفاً روایات فقهی به ظاهر متعارض است.[۳] تمامی روایاتی که در استبصار وجود دارد در تهذیب نیز آمده است.[۴]
کهن‌ترین نسخه خطّی الاستبصار، در سال ۹۰۰ ق، استنساخ شده است. نسخه چاپی الاستبصار، شامل مقدّمه محقّق، مقدّمه مؤلّف، اصل کتاب و مشیخه است. در مقدّمه مؤلّف، به موضوع کتاب، انگیزه تألیف و روش پردازش مطالب و معیارهای نقد محتواییِ حدیث، اشاره شده است. رسالت نخست مؤلّف- که مهمترین هدفش نیز بوده-، بیان وجوه جمع و تأویل اخبار متخالف است. وی در این کتاب- همانند تهذیب الأحکام، که از آن به «کتاب کبیر» یاد کرده-، به انواع خبر، جایگاه و اعتبار هر یک از اقسام آن پرداخته و به‌طور خاص، درباره ارزش خبر واحد سخن گفته و آن گاه، شیوه و راه حل خود را برای رفع ناسازگاری میان اخبار، متذکر شده است.[۵] این کتاب، بسان تهذیب الاحکام به انعکاس روایات فقهی اختصاص یافته است.[۶]
مؤلف
شیخ طوسی (۳۸۵–۴۶۰ق) ملقّب به شیخ الطائفه، محدّث، فقیه، اصولی، متکلّم، مفسّر و رجالی قرن پنجم است.[۷] وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او در محلهٔ شیعه‌نشین کرخ در بغداد سکونت داشت. مهمترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، شیخ مفید (درگذشته ۴۱۳ق) و سید مرتضی (درگذشته ۴۳۶ق) بودند. شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه‌های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. التبیان فی تفسیر القرآن، تهذیب الاحکام، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، المبسوط، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین، از آثار اوست. در برخی موضوعات، شیخ طوسی پیشگام علمای شیعه است. برای نمونه، او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت.[۸]
شیخ طوسی نویسنده دو کتاب از کتب اربعه شیعه است.[۹] گفته شده که شیخ طوسی علاوه بر جایگاه علمی برجسته‌ای که در تألیف آثار شیعی و تربیت شاگردان بسیار داشت، مؤسس حوزه علمیه نجف بود؛ حوزه‌ای که به یکی از مهمترین مراکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.[۱۰]
اعتبار و جایگاه کتاب
الاستبصار، شیوه متفاوتی از دسته‌بندی احادیث را تا دوره خودش نمایش می‌دهد. آنگونه که از معنی عنوان کامل آن (تأمل در اختلافات درونی اخبار) برمی‌آید، شیخ طوسی در الاستبصار تلاش می‌کند در عین گزارش و ارائه احادیث، آنها را تبیین و تفسیر نموده و تضاد احتمالی روایات را خنثی نماید. هدف مؤلف در این کتاب، تنها گزارش احادیث نیست، بلکه افزون بر این، شیخ می‌خواهد نشان دهد چگونه می‌توان مطابق این اخبار به ظاهر متعارض، حکم فقه را تعیین نمود.[۱۱] مؤلّف، نیمی از روایات کتاب را، با اسناد کامل و نیم دیگر را مرسل نقل کرده است. الاستبصار چهارمین کتاب از کتب اربعه شیعه است و به دلیل اعتبار و اهمّیت آن در گستره حدیث شیعه و نیز جایگاه و ارزش رجالی آن، با استقبال و اعتماد فراوان علمای شیعه مواجه شد. بالغ بر ۲۲ شرح و ترتیب و حاشیه و تعلیقه بر متن الاستبصار و اسانید و مشیخه آن، نگاشته شده است.[۱۲]
این کتاب با همین عنوان، در منابع کتاب‌شناسی ذکر شده و انتساب آن به شیخ طوسی، متواتر است.[۱۳] اصل کتاب الاستبصار، در سه جزء سامان یافته است: جزء اوّل و دوم در عبادات و مسائل مربوط به آن است، و جزء سوم در معاملات و دیگر ابواب فقه. مطالب هر جزء نیز با عناوین خاص در همه ابواب، مرتّب و طبقه‌بندی شده است. شیخ طوسی مجموع ابواب و احادیث کتاب را در هر جزء، جداگانه بیان کرده است.[۱۴]
کتاب «الاستبصار فیما اختلف من الاخبار» از مهمترین منابع روایی شیعه در زمینه احکام فقهی و چهارمین کتاب از کتب اربعه حدیثی شیعه به‌شمار می‌رود که توسط شیخ طوسی تدوین شده است. او این کتاب را بر اساس احادیث موجود در اصول چهار صدگانه حدیثی که از طریق مشایخ و اساتیدش به دست او رسیده بود، تنظیم و تألیف کرد.[۱۵] این کتاب را نخستین کتاب بی نظیر شیعی درباره جمع روایات مخالف و متضاد و نحوه برقراری سازش میان آنها دانسته‌اند که جامعیت خوبی نسبت به گردآوری روایات متضاد دارد.[۱۶]
منابع
- ↑ جمعی از نویسندگان، «الاستبصار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «الاستبصار»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ حجت، هادی، جوامع حدیثی شیعی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۸.
- ↑ حجت، هادی، جوامع حدیثی شیعی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۹.
- ↑ احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۵.
- ↑ نصیری، علی، آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۸ش، ص۱۲۲.
- ↑ احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۴.
- ↑ عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۸ش، ص۳۱۹.
- ↑ فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه (از آغاز تا ظهور صفویه)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۵۶.
- ↑ گلیو، رابرت، «پیوند حدیث و فقه: مجموعه‌های رسمی اخبارِ امامیه»، ترجمه علی راد، آینه پژوهش، اردیبهشت ۱۳۸۹ش، شماره ۱۲۱، ص۴.
- ↑ احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.
- ↑ احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۵.
- ↑ احمدی نورآبادی، مهدی؛ رحمتی، محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۶.
- ↑ «الإستبصار فیما اختلف من الأخبار»، آیین رحمت، بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.
- ↑ «الإستبصار فیما اختلف من الأخبار»، آیین رحمت، بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.