مناجات امام علی(ع) در مسجد کوفه

سؤال

محتوا و موسیقی مناجات امام علی(ع) در مسجد کوفه چه نکاتی دارد؟

درگاه‌ها

مناجات امام علی(ع) در مسجد کوفه دعایی که آن‌را نمونه کاملی از تضرع و وصفِ حالِ بندگان صالح خدا با معبود دانسته‌اند. این مناجات دارای دو بخش و ۳۲ فراز است. بخش نخستِ دعا، تعدادی از ویژگی‌ها و سختی‌های روز قیامت را ذکر کرده و از خداوند رهایی از آنها را درخواست می‌کند. بخش دوم مناجات با عبارت «مولای یا مولای» در آغاز تمام فرازها شروع و خدا را با یکی از اسماء و صفاتش خطاب قرار داده و در برابر هر صفتی به عجز و ناتوانی انسان اشاره کرده و در پایان هر فراز، رحمت خدا درخواست شده است.

وَاَسْئَلُكَ الاَْمانَ يَوْمَ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدى مِنْ عَذابِ يَوْمَئِذٍ بِبَنيهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ اَخيهِ وَ فَصيلَتِهِ الَّتى تُؤْويهِ وَ مَنْ فِى الاَْرْضِ جَميعاً ثُمَّ يُنْجيهِ كَلاّ اِنَّها لَظى نَزّاعَةً لِلشَّوى؛
و از تو خواهم امان در آن روزى كه شخص جنايتكار دوست دارد كه فدا دهد از عذاب آن روز پسرانش و همسرش و برادرش و خويشاوندانش كه او را در پناه گيرند و هر كه در زمين هست يكسره كه بلكه او را نجات دهد، هرگز كه جهنم آتشى است سوزان كه پوست از سر بكند.

این مناجات برای اولین بار در کتاب المَزار الکبیر نوشته ابن‌مشهدی (درگذشت ۶۱۰ق) نقل شده است. کتاب المزار الکبیر ابن‌مشهدی از قدیمی‌ترین کتاب‌هایی است که زیارات و دعاها در آن گردآورده شده است. ابن مشهدی در مقدمه کتابش، مطالب نقل شده در کتاب را از راویان ثقه و مورد اعتماد دانسته است.

دیگر کتاب‌های مربوط به دعا و زیارت نیز، این مناجات را بدون ذکر سند از کتاب المزار الکبیر نقل کرده‌اند. شهید اول (درگذشت ۷۸۶ق) این مناجات را در کتاب المزار و ابراهیم کفعمی (درگذشت ‏۹۰۵ ق) در کتاب البلد الامین نقل کرده‌اند. کفعمی در مقدمه کتابش، مطالب کتاب خود را گردآوری شده از منابع معتبر دانسته است.

منابع، این مناجات را به امام علی(ع) نسبت داده‌اند و در ذیل اعمال مسجد کوفه، آن‌را نقل کرده‌اند. مناجات امام علی(ع) یادآور حوادث هولناک قیامت و گواهی بر فقر و نیاز ذاتی انسان به خدا است که ذهن و قلب را به سوی پروردگار متوجه می‌سازد.

مناجات امام علی(ع) با صدای مهدی سماواتی

برخی محققان با بررسی موسیقایی این مناجات، نتیجه گرفته‌اند که موضع قیامت در قسمت نخست مناجات، با به کارگیری متناسب هجای بلند و کوتاه، تکرار و سجع برخاسته از واژگان، در گوش آدمی طنین می‌اندازد. همچنین در بخش دوم مناجات که تضرع به درگاه خداوند است، ذوق در انتخاب واژگان متضاد، تکرار واژگان و سجع متوازن، در قوت بخشی موسیقی آن موثر افتاده است.

مناجات امام علی(ع)

مـتـن	ترجمه
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ، وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.	خدایا از تو امان می‌خواهم، روزی که سودی ندهد مال و فرزندان مگر کسی که دلی به تمام معنی سالم نزد خدا آرد، و از تو امان می‌خواهم روزی که ستمکار می‌گیرد هر دو دستش را، و می‌گوید ای کاش همراه پیامبر راه خدا را انتخاب می‌کردم.
وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ، وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا یَجْزِی والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ عَنْ والِدِهِ شَیْئاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ	و از تو امان می‌خواهم روزی که شناخته شوند گناه‌کاران به نشانه‌هایشان، و به پیشانی‌ها و قدم‌ها بگیرندشان و از تو امان می‌خواهم روزی که کفایت نمی‌کند پدری از فرزندش، و نه فرزندی کفایت کننده است از پدرش به هیچ وجه، البته وعده خدا حق است.
وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ، وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ.	و از تو امان می‌خواهم روزی که عذرخواهی ستمکاران سود نمی‌دهد، و بر ایشان لعنت، عذاب و شکنجه آخرت است. از تو امان می‌خواهم روزی که کسی برای دیگری اختیار چیزی را ندارد، و اختیار همه چیز در آن روز برای خداوند است
وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ، وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ، وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ، لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ	و از تو امان می‌خواهم روزی که انسان فرار می‌کند از برادر، پدر، مادر، همسر و فرزندانش و برای هرکدام از آنها در آن روز کاری است، که آن کار او را بس است.
وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنِیهِ، وَ صاحِبَتِهِ وَ أَخِیهِ، وَ فَصِیلَتِهِ الَّتِی تُؤْوِیهِ، وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ یُنْجِیهِ، کَلَّا إِنَّها لَظی‏، نَزَّاعَةً لِلشَّوی‏.	و از تو امان می‌خواهم روزی که گناه‌کار دوست دارد، اگر بتواند، فدیه بدهد از عذاب آن روز، پسران، همسر، برادر، خویشانش را که او را در بر می‌گیرند و هرکه در روی زمین است تا این فدیه‌ها او را نجات دهد. هرگز! همانا عذاب الهی آتشی شعله‌ور است، برکننده پوست اعضا برای سوزاندن.
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْمَوْلَی وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْعَبْدَ إِلَّا الْمَوْلَی، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْمَالِکُ وَ أَنَا الْمَمْلُوکُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَمْلُوکَ إِلَّا الْمَالِکُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْعَزِیزُ وَ أَنَا الذَّلِیلُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الذَّلِیلَ إِلَّا الْعَزِیزُ	مولایم ای مولای من، تو مولایی و من بنده‌ام، آیا رحم می‌کند به بنده جز مولا؟ مولایم ای مولای من، تو مالکی و من مملوکم، آیا رحم می‌کند به بنده جز مولا؟ مولایم ای مولای من، تو عزیزی و من خوار، آیا رحم می‌کند به خوار جز عزیز؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْخَالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَخْلُوقَ إِلَّا الْخَالِقُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْعَظِیمُ وَ أَنَا الْحَقِیرُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْحَقِیرَ إِلَّا الْعَظِیمُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْقَوِیُّ وَ أَنَا الضَّعِیفُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الضَّعِیفَ إِلَّا الْقَوِیُّ.	مولایم ای مولای من، تو خالقی، من مخلوق، آیا رحم می‌کند به مخلوق جز خالق؟ مولایم ای مولای من تو باعظمتی و من ناچیز، آیا رحم می‌کند به ناچیز جز باعظمت؟ مولایم ای مولای من، تو نیرومندی و من ناتوان آیا رحم می‌کند به ناتوان جز نیرومند؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْفَقِیرَ إِلَّا الْغَنِیُّ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْمُعْطِی وَ أَنَا السَّائِلُ وَ هَلْ یَرْحَمُ السَّائِلَ إِلَّا الْمُعْطِی. مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْحَیُّ وَ أَنَا الْمَیِّتُ وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَیِّتَ إِلَّا الْحَیُّ	مولایم ای مولای من تو بی‌نیازی و من نیازمند، آیا رحم می‌کند به نیازمند جز بی‌نیاز؟ مولایم ای مولای من، تو عطا بخشی و من سائل، آیا رحم می‌کند به سائل جز عطابخش؟ مولایم ای مولای من، تو زنده ای و من مرده آیا رحم می‌کند به مرده جز زنده؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْبَاقِی وَ أَنَا الْفَانِی وَ هَلْ یَرْحَمُ الْفَانِیَ إِلَّا الْبَاقِی، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الدَّائِمُ وَ أَنَا الزَّائِلُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الزَّائِلَ إِلَّا الدَّائِمُ. مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الرَّازِقُ وَ أَنَا الْمَرْزُوقُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَرْزُوقَ إِلَّا الرَّازِقُ،	مولایم مولای من تو باقی هستی و من فانی، آیا رحم می‌کند به فانی جز باقی؟ مولایم ای مولای من تو پاینده ای و من از بین رونده، آیا رحم می‌کند به از بین رونده جز پاینده؟ مولایم ای مولای من، تو روزی دهنده ای و من روزی داده شده، آیا رحم می‌کند به روزی داده شده جز روزی دهنده؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْجَوَادُ وَ أَنَا الْبَخِیلُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْبَخِیلَ إِلَّا الْجَوَادُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْمُعَافِی وَ أَنَا الْمُبْتَلَی، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمُبْتَلَی إِلَّا الْمُعَافِی. مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْکَبِیرُ وَ أَنَا الصَّغِیرُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الصَّغِیرَ إِلَّا الْکَبِیرُ،	مولایم ای مولای من، تو جودمندی و من بخیل، آیا رحم می‌کند به بخیل جز جودمند؟ مولایم ای مولای من، تو عافیت بخشی و من گرفتار، آیا رحم می‌کند به گرفتار جز عافیت بخش؟ مولایم ای مولای من تو بزرگی و من کوچکم، آیا رحم می‌کند به کوچک جز بزرگ؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْهَادِی وَ أَنَا الضَّالُّ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الضَّالَّ إِلَّا الْهَادِی، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الرَّحْمَنُ وَ أَنَا الْمَرْحُومُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَرْحُومَ إِلَّا الرَّحْمَنُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ السُّلْطَانُ وَ أَنَا الْمُمْتَحَنُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمُمْتَحَنَ إِلَّا السُّلْطَانُ.	مولایم ای مولای من، تو راهنمایی و من گمراه، آیا رحم می‌کند به گمراه جز راهنما؟ مولایم ای مولای من تو رحم کننده ای و من رحم شده، آیا رحم می‌کند به رحم شده جز رحم کننده؟ مولایم ای مولایم من، تو سلطانی و من آزمایش شده به بلاها، آیا رحم می‌کند به آزمایش‌شده به بلاها جز سلطان؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الدَّلِیلُ وَ أَنَا الْمُتَحَیِّرُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمُتَحَیِّرَ إِلَّا الدَّلِیلُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمُذْنِبَ إِلَّا الْغَفُورُ، مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْغَالِبُ وَ أَنَا الْمَغْلُوبُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَغْلُوبَ إِلَّا الْغَالِبُ	مولایم ای مولای من تو دلیلی و رهنما و من سرگردان، آیا رحم می‌کند به سرگردان جز دلیل و رهنما؟ مولایم ای مولای من تو آمرزنده ای و من گناه‌کار، آیا رحم می‌کند به گناه‌کار جز آمرزنده؟ مولایم ای مولای من، تو غالبی و من مغلوب، آیا رحم می‌کند به مغلوب جز غالب؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْمَرْبُوبُ وَ هَلْ یَرْحَمُ الْمَرْبُوبَ إِلَّا الرَّبُّ. مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ الْمُتَکَبِّرُ وَ أَنَا الْخَاشِعُ، وَ هَلْ یَرْحَمُ الْخَاشِعَ إِلَّا الْمُتَکَبِّرُ	مولایم ای مولای من تو پرورنده ای و من پروریده، آیا رحم می‌کند به پروریده جز پرورنده؟ مولایم ای مولای من، تو بزرگ‌منشی و من فروتن، آیا رحم می‌کند به فروتن جز بزرگ‌منش؟
مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ ارْحَمْنِی بِرَحْمَتِکَ، وَ ارْضَ عَنِّی بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، یَا ذَا الْجُودِ وَ الْإِحْسَانِ، وَ الطَّوْلِ وَ الِامْتِنَانِ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین	مولایم ای مولای من به من رحم کن به رحمتت و به جود و کرم، و فضلت از من راضی شو، ای دارای جود و احسان و عطا و بخشندگی، به مهربانی‌ات ای مهربان‌ترین مهربانان.