موضوعات خطبه غدیر

سؤال

پیامبر اکرم(ص) در خطبه غدیر بر چه مسائلی بیشتر تأکید کردند؟

درگاه‌ها

پیامبر اکرم(ص) در خطبه روز غدیر در چند محور سخنرانی نموده و در جاهای مختلف بر آن‌ها تأکید کردند تا اهمیت آن بر همگان روشن شود. اشاره به توحید و عظمت پروردگار، اعلام ولایت و جانشینی امام علی(ع) و ذکر فضائل او، خبر از وجود منافقین و آزارهایشان، معرفی دوستان و دشمنان اهل بیتش، بیعت برای جانشینی امام علی(ع) و تعظیم شعائر الهی از مهمترین موضوعات سخنرانی پیامبر بود.

مسئله توحید

پیامبر اکرم(ص) بعد از حمد و ثنای الهی به طرح مسئله توحید و یکتاپرستی پرداختند و در ضمن عباراتی، نحوه نگرش به مسئله توحید را بازگو کردند: خدایی که در عظمت یکتاست، در وحدانیت تنهاست، در قدرت و سلطه خود در امور قادر و عظیم است، علم او بر همه چیز احاطه دارد و در همه جا حاضر و ناظر است… باطن را می‌فهمد و ضمایر را می‌داند و پنهان‌ها بر او مخفی نمی‌ماند. می‌خواهد پس به انجام می‌رساند و اراده می‌کند پس مقدر می‌نماید و می‌داند پس به شماره می‌آورد… او را سپاس می‌گویم و دائماً شکر می‌نمایم، چه در آسایش و چه در گرفتاری، چه در حال شدت و چه در حال آرامش و به او و ملائکه و کتابهایش و پیامبرانش ایمان می‌آورم….

اعلام ولایت، جانشینی و بیان فضایل امام علی(ع)

این مسئله بیشتر سخنرانی پیامبر را تشکیل می‌دهد و در واقع قسمت مهم خطبه همین بخش است. پیامبر فرمود: خداوند به من چنین وحی کرده است ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ …؛ ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت [درباره ولایت و رهبری علی بن‌أبی‌طالب(ع)] بر تو نازل شده ابلاغ کن..﴾(مائده:۶۷). پیامبر(ص) سبب نزول این آیه را چنین بازگو کردند: اعلام می‌کنم بر هر سفید و سیاه که «انّ علی بن ابی طالب اخی و وصیی و خلیفتی و امام من بعدی؛ علی بن ابی طالب برادر من و وصی من و جانشین من در امتم و امام بعد از من است». نسبت او به من همانند هارون به موسی است جز اینکه پیامبری بعد از من نیست. پیامبر اکرم(ص) از اینجا شروع می‌کنند و به‌طور مفصل در مورد فضایل علی(ع) صحبت می‌کنند. در ادامه پیامبر اکرم (ص) فرمود: ای مردم! این علی است برادر من و وصی من و جامع علم من، و جانشین من در تفسیر کتاب خداوند عزوجل و دعوت به آن… اوست خلیفه خدا و اوست امیرالمؤمنین علی(ع) و امام هدایت کننده….

خبر از وجود گروه نفاق و آزارهای آنها

پیامبر اکرم(ص) در این قسمت از گروهی خبر می‌دهد که پیوسته پیامبر اکرم(ص) را آزار و اذیت می‌دادند و اینکه همین گروه آینده اسلام را به مخاطره خواهند انداخت: ای مردم! من از جبرئیل درخواست کردم که از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ این مهم معاف بدارد، زیرا از کمی متقین و زیادی منافقین و افساد ملامت کنندگان و حیله‌های مسخره کنندگان اسلام اطلاع دارم … و هم چنین به خاطر اینکه منافقین بارها مرا اذیت کرده‌اند تا آنجا که مرا گوش دهنده بر هر حرفی نامیدند و گمان کردند که من چنین هستم به خاطر ملازمت بسیار علی با من و توجه من به او… تا آنکه خداوند عزوجل در این باره چنین نازل کرد: «و منهم الذین یوذن النبی…» و از آنان کسانی هستند که پیامبر را اذیت می‌کنند و می‌گویند او گوش دهنده به هر حرفی است اگر من بخواهم گویندگان این نسبت را نام می‌برم و اگر بخواهم به شخص آنها اشاره کنم می‌توانم و با علائم می‌توانم آنها را معرفی کنم ولی در کار آنها من با بزرگواری رفتار کرده‌ام… ای مردم! بعد از من خلفایی خواهند بود که به آتش دعوت می‌کنند و در روز قیامت کمک نمی‌شوند… به زودی خلافت بعد از من را با ظلم و زور می‌گیرند….

بیان خصوصیات دوستان و دشمنان اهل بیت(ع)

پیامبر فرمود آگاه باشید: دوستان ما اهل بیت(ع) کسانی هستند که خداوند عزوجل درباره آنان فرموده است: کسانی که ایمان آورده‌اند و ایمانشان را با ظلم نپوشانده‌اند، بر ایشان امان است و آنان هدایت یافتگانند.(انعام:۸۲) آگاه باشید که دوستان ایشان کسانی اند که ایمان آورده‌اند و به شک نیفتاده اند… آگاه باشید: که دشمنان اهل بیت کسانی هستند که به شعله‌های آتش وارد می‌شوند آگاه باشید: که به دشمنان ایشان کسانی هستند که از جهنم در حالی که می‌جوشد صدای وحشتناکی می‌شنوند و شعله کشیدن آن را می‌بینند….

طرح مسئله بیعت برای جانشینی علی(ع)

پیامبر فرمود: ای مردم آگاه باشید که من بعد از پایان خطابه ام شما را به دست دادن با من به عنوان بیعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرا می‌خوانم. ای مردم! آگاه باشید که من با خدا بیعت کرده‌ام و علی با من بیعت کرده است و من از جانب خدا برای او از شما بیعت می‌گیرم «ان الذین یبایعونک…» کسانی که با تو بیعت می‌کنند در واقع با خدا بیعت می‌کنند، دست خداوند بر روی دست آنان است پس هر کس بیعت را بشکند این شکستن بر ضرر خود اوست و هر کس به آنچه، خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظیمی می‌دهد» ای مردم: با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمایید و با علی امیرالمؤمنین و حسن و حسین و امامان از ایشان….

حفظ شعائر

پیامبر در مورد حفظ شعائر الهی سفارش کردند: ای مردم حج و عمره از شعائر الهی هستند… ای مردم به حج خدا بروید… ای مردم! نماز به پا دارید و زکات را بدهید… ای مردم: آگاه باشید: تقوا را، تقوا را….

مطالعه بیشتر

• ماهنامه شیعه‌شناسی (ویژه نامه غدیر)، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، زیر نظر انصاری بویر احمدی، ۱۳۸۷ش.