|
|
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{شروع متن}} | | {{شروع متن}} |
| {{شاخه
| | |
| | شاخه اصلی = اخلاق
| |
| |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
| |
| |شاخه فرعی۲ = خودسازی
| |
| |شاخه فرعی۳ =
| |
| }}
| |
| {{سوال}} | | {{سوال}} |
| راه‌های افزایش عقل، هوش و فهم چیست؟ | | راه‌های افزایش عقل، هوش و فهم چیست؟ |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}}بر اساس [[روایت|روایات]] و علم روانشناسی، عوامل ژنتیکی در قدرت [[عقل]] و هوش مؤثر هستند. همچنین با تقویت عوامل محیطی می‌توان به تقویت هوش پرداخت. در روایات، آموختن علم، اندیشیدن، پرهیز از مسائل بی‌اهمیت، [[مشورت]] و همنشینی با حکیمان از جمله عوامل محیطیِ افزایش هوش شمرده شده است. |
|
| |
| عمليات‌هايي كه روانشناسان به هوش نسبت مي‌دهند قسمتي از كاركردهاي عقل است كه در ادبيات روائي ما مطرح شده است. لذا بي‌مناسبت نيست كه در اين نوشتار، عوامل مؤثر در عقل و درك و فهم را از ديدگاه روانشناسان هم بررسي نمائيم و به نقل آراء آنان بپردازيم.
| |
|
| |
|
| عوامل مؤثر در رشد هوش: درباره عوامل مؤثر در رشد هوش نظرات مختلفي مطرح شده است و نزاع ديرينِ محيط و وراثت در اينجا هم وجود دارد.
| | برای تقویت عقل و هوش باید از عوامل تضعیف‌کننده آن مانند [[هوسرانی]] و [[خودپسندی]] نیز دوری کرد. |
|
| |
|
| ۱. وراثت: تحقيقات روانشناسان به نتايجي دست يافته كه نشان مي‌دهد، ژنهايي كه از والدين خود به ارث مي‌بريم، نقش مهمّي در رشد هوش ما دارند، يكي از روشهاي بررسي اين مسأله، دوقلوهاي همسان و ناهمسان هستند.
| | == عوامل ژنیتکی == |
| | عوامل ژنتیکی یکی از عواملی است، که در برخی موارد در رشد هوش، نقش تعیین‌کننده دارند. در روایات نیز به عقل سرشتی (عقل الطبع) اشاره شده<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> که [[خداوند]] با درجه‌های متفاوتی در وجود انسان‌ها قرار داده است. |
|
| |
|
| ويلسون وهاربرينگ از تجزيه و تحليل نمرات ۲۶۱ دوقلوي همسان و غير همسان به اين نتيجه رسيدند كه نيمرخ جهش‌ها و عقب افتادگي‌هاي آنها در رشد هوش به هم شباهت دارد. و اين نكته درباره دوقلوهاي همسان به طور روشن مشهود است.<ref>هنري ماسن، پاول، رشد شخصيت كودك؛ ترجمه مهشيد ياسائي؛ نشر مركز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳.</ref>
| | بر اساس تحقیقات روانشناسان، ژن‌هایی که انسان از والدین به [[ارث]] می‌برد، در رشد هوش او نقش دارد.<ref>هنری ماسن، پاول، رشد شخصیت کودک؛ ترجمه مهشید یاسائی؛ نشر مرکز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳؛ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد با نگرش بر منابع اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲.</ref> |
|
| |
|
| خلاصه نتايج تحقيق مختلف در چهار قاره و هشت كشور نشان مي‌دهد كه وراثت بر رشد هوش تأثير زيادي دارد. بر اساس اين اطّلاعات، همبستگي هوشبهر<ref>IQ</ref> افراد غير خويشاوند بسيار اندك است و پيش بيني قطعي هوشبهر يك فرد از روي هوشبهر فردي كه خويشاوند او نيست، صحيح به نظر نمي‌آيد. بنابراين هر چه پيوند ارثي بيشتر مي‌شود، نمرات هوش به هم نزديكتر مي‌شود و عكس آن هم نيز صادق است، يعني اگر رابطه خويشاوندي حذف شود، افت محسوسي در همبستگي بين نمرات آزمون هوش افراد پديد مي‌آيد. در اين تحقيقات همچنين روشن شد كه همبستگي نمرات هوش دوقلوهاي غير همسان كمتر از همبستگي نمرات هوش دوقلوهاي همسان است.<ref>دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد با نگرش بر منابع اسلامي ، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲ .</ref>
| | == عوامل محیطی == |
| | عوامل محیطی نیز تأثیرگذار در تقویت عقل و هوش است. در روایات، به عقل اکتسابی (عقل التجربه)، که از طریق یادگیری و شرایط محیطی، به دست می‌آید اشاره شده است.<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> این عقل، با پشتوانه عقل سرشتی، راهنمای انسان خواهد بود. بر اساس روایتی از [[امام علی(ع)]]، [[عقل]] غریزه‌ای است که با علم و تجربه افزایش می‌یابد.<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.</ref> |
|
| |
|
| ۲. محيط: همان طوركه تأثير عوامل ژنتيك را نمي‌توان در رشد هوش منكر شد، تجارب و تأثيرات زندگي در خانواده و يا مؤسسات و سازمان‌هاي پژوهشي، نحوه تعليم و تربيت و طبقه اجتماعي از جمله عوامل غير ژنتيك‌اند كه تأثيرات آنها را در رشد هوش نمي‌توان ناديده گرفت.
| | برخی از عوامل محیطی تأثیرگذار بر افزایش هوش بر اساس روایات چنین است: |
|
| |
|
| هارولد اسكينر با انجام تحقيقي در مورد زندگي پرورشگاهي، كودكان را از يك يتيم‌خانه ساده و بدون محرّك كه از نظر توجّه و نظارت مادرانتخابی نيز محروم بودند به مؤسسه ديگري انتقال داد كه مورد توجّه فرد مسئولي قرار مي‌گرفتند ، در محيط جديد يك مادر انتخابي براي سرپرستي كودكان معيّن شده بود؛ يعني دختري كه عقب‌مانده ذهني و مسن‌تر از ديگران بود، اين گروه از كودكان، پس از دو سال و نيم، ميانگيني از ۳۲ نمره هوش را به دست آوردند. در صورتي كه كودكان باقي‌مانده در مؤسسه سابق كه از شرايط پست‌تري برخوردار بودند تا ميانگين ۲۱ نمره هوش افت داشتند.<ref>دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد ...، ج۲، ص۷۵۱.</ref>
| | {{ستون-شروع|۲}} |
| | * اشتغال به تحصیل و دانش؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref> |
| | * اندیشه در علم و حکمت؛<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref> |
| | * اشتغال به تعلیم و تدریس؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref> |
| | * پرهیز از مسائل بی‌اهمیّت و کم اهمیّت؛<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref> |
| | * رایزنی و مشورت؛ |
| | * جهاد با نفس؛ |
| | * همنشینی با حکیمان؛ |
| | * مهرورزی نسبت به نادان.<ref>نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۰۱–۱۱۵.</ref> |
|
| |
|
| بدين ترتيب بديهي است كه خانواده بر رشد هوش كودكان خود (غير از جنبه ژنتيكي) از جنبه محيطي تأثير مي‌گذارد. رشدگرايان هر چند هرچند دقيق نمي‌دانند كه رشد هوش تا چه اندازه مربوط به محيط پيشرفته‌اي است كه توسط والدين، ساختار فاميلي و ديگر عوامل محيطي فراهم شده است، وجود اين‌گونه عوامل را حائز اهميّت مي‌دانند.<ref>همان، به نقل از Child Development P.۲۶۳</ref>
| | {{پایان}} |
|
| |
|
| عوامل ديگري مثل جنسيت، سن، فرهنگ، عوامل بيولوژيك، تغذيه، داروها، بيماري‌ها، از جمله عواملي هستند كه در رشد مهارت‌هاي شناختي و هوش تأثير مي‌گذارند.<ref>ر.ك: همان، فصل‌هاي ۶ و ۷«پايه‌هاي محيطي رشد» و «تعامل وراثت و محيط»</ref>
| | در روایات، سفارش‌هایی نیز درباره برخی غذاها وجود دارد که مغز را تقویت می‌کند؛ مانند کدو، گلابی، کرفس، گوشت، سرکه، عسل، انار با لایه نازک، باقلا و ترنج. [[حجامت]] کردن و روغن مالیدن بر بدن هم، از جمله کارهایی است که در روایات، برای تقویت مغز و ذهن، مؤثر دانسته شده است.<ref>نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۱۵–۱۲۱.</ref> |
|
| |
|
| ۳. طبقات اجتماعي و نژادي: وضعيت نژادي و اجتماعي و يا اقتصادي از جمله فاكتورهايي است كه مورد پژوهش روانشناسان بوده و تأثير آن در ميزان رشد سنجيده شده است ولي نمي توان تاثير قابل توجهي در اين مورد در نظر گرفت.
| | براساس پژوهش‌های برخی روانشناسان نیز عوامل محیطی مانند آموزش،<ref>دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، ص۷۵۱.</ref> فرهنگ، تغذیه و داروها در رشد مهارت‌های شناختی و هوش تأثیرگذارند.<ref>نگاه کنید به دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، فصل‌های ۶ و ۷ «پایه‌های محیطی رشد» و «تعامل وراثت و محیط».</ref> |
|
| |
|
| در آمريكا و اروپا كودكان خانواده‌هاي فقير و يا آنها كه به گروههاي اقليّت ـ كه بسياري از آنها غير سفيد پوست هستند ـ تعلق دارند، نمره هوشبهرشان از كودكان متوسط در همان كشور پايين‌تر است مثلاً متوسط هوشبهر كودكان سياه پوست آمريكايي كه غالباً از خانواده‌هاي كم درآمد هستند، در حدود ۱۰ تا ۱۶ نمره پايين‌تر از متوسط هوشبهر كودكان سفيد پوست است.<ref>هانري ماسن، پاول و ...، رشد و شخصيت كودك، ص۳۲۶.</ref>
| | == عوامل ضعیف‌کننده هوش == |
| | | در روایات، عواملی به عنوان موانع و آفات هوش برشمرده شده است: |
| ناگفته نماند كه در تفسير هوشبهر بين طبقات نژادي و اجتماعي، بحث‌هاي زيادي مطرح شده و نقد‌هاي وارد شده و برخي آزمون‌هاي هوش را غير استاندارد و سودار دانسته‌اند يعني آن آزمون‌ها، براي كودكان طبقه پايين و گروههاي اقليّت مناسب نبوده‌اند.<ref>ر،ك: دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، روانشناسي رشد با نگرش بر منابع اسلامي، ص۷۵۶ (سوداري آزمون و هوشبهر)</ref>
| | * '''هوسرانی''':<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۵، ص۴۱۱، حدیث ۸۹۷۲.</ref> براساس روایتی از [[امام علی(ع)]]، هوای نفس را می‌توان با عقل از میان برد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حکمت۴۲۴.</ref> |
| | | * '''خودپسندی''': [[خودپسندی]] باعث می‌شود انسان خود را خطاناپذیر دانسته و به دنبالِ سؤال و پژوهش نرود؛ در نتیجه، عقل و هوش دچار خمودی و رکود می‌شود. بنابر روایتی خودپسندی، یکی از [[حسود|حسودانِ]] عقل است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت ۲۱۲.</ref> بر پایه روایتی دیگر، کسی که به خود [[غرور|مغرور]] شود، به عقلش آسیب رسانده است.<ref>حکیمی، محمد رضا، الحیاه، بیروت: الدار الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> |
| خلاصه آنكه، نزاع ديرين برتري نقش محيط يا وراثت چندي است كه فروكش كرده و ديگر از نظريات افراطي روانشناسان خبري نيست و اين تأثيرات، بيشتر در جنبه «تعامل محيط و وراثت» بررسي مي‌شود. در هر صورت، وراثت و مخصوصاً شرايط محيطي در افزايش و بهبود درك و فهم و هوش، مؤثرند. رشته‌‌هاي آكادميكي مثل: علوم تربيتي براي همين منظور تلاش مي‌نمايد كه محيط آموزش را هر چه مؤثرتر فراهم نمايد. كه بررسي تفصيلي تكنيك‌هاي ان از عهده اين نوشتار خارج است.
| | * '''تکبّر''':<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ج۴، ص۱۷۸، حدیث ۵۷۵۲.</ref> تفاوت [[تکبر|تکبّر]] با خودپسندی آن است که تکبّر در مقابله با دیگران، مفهوم پیدا می‌کند و شخص خود را در بین دیگران برتر می‌بیند، ولی خودپسندی تصور برتری خود نسبت به دیگران در ذهن خود است و چه بسا در میان دیگران نباشد. |
| | | * '''طمع''': در روایتی، امام علی(ع) بیشتر زمین‌خوردن‌های عقل را جایی دانسته که [[طمع]] به وجود آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ح۲۱۹.</ref> |
| ==از منظر روايات ==
| | عوامل دیگری نیز در روایات مانع شناخت بشر دانسته شده است که برخی از آنها عبارتند از دل‌بستن به دنیا، [[گناه]]، [[ظلم]]، [[کفر]]، [[فسق]]، [[اسراف]]، [[غفلت]]، آرزوهای دست نیافتنی، استبداد، تعصب، [[شراب]] و پرخوری.<ref>همچنین نگاه کنید به ری شهری، محمد، العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، دار الحدیث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱–۷۷.</ref> |
| | |
| بر پایه روایاتدو دسته از عوامل است كه البته تأثير اين دو عامل در همه موارد يكسان نمي‌باشد. در برخي موارد عوامل ژنتيكي در رشد هوش نقش تعيين كننده دارند. در شرايط محيطي و ساير عوامل زمينه سازاند و در پاره‌اي موارد، عوامل محيطي نقش برتر را بر عهده دارند. هرچند سهم وراثت را نمي‌توان ناديده گرفت.
| |
| | |
| در برخي روايات، به دو گونه عقل اشاره شده است: يكي عقل سرشتي<ref>عقل الطبع.</ref>، كه به درجات كاملاً متفاوتي در نهاد بشر به وديعه نهاده شده است و ديگري عقل اكتسابي<ref>عقل التجربه.</ref>، كه از طريق تجربه و يادگيري و شرايط محيطي، تحصيل مي‌شود و با پشتوانه عقل طبيعي و سرشتي،راهنماي عمل و راهگشاي راه آدمي خواهد بود.<ref>امام علي(ع) : «العقل عقلان، عقل الطبع و العقل التجربه و كلا هما يؤدي الي المنفعه» محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، دارالحديث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.</ref> در فرمايشي ديگر امام علي(ع) مي‌فرمايند: عقل غريزه‌اي است كه باعلم و تجربه افزايش مي‌يابد.<ref>«العقل غريزه تزيد بالعلم و التّجارب»، تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد، غرر الحكم و دررالكلم، شرح محمد خوانساري، تصحيح مير جلال الدين حسيني ارموي، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.</ref> در اين روايت نيز به هر دو گونه عقل اشاره شده است. ايشان(ع) در عين اينكه اصل عقل را غريزي و سرشتي شناخته‌اند، يادگيري و استفاده از تجارب زندگي را كه همان عقل تجربي و اكتسابي انسان محسوب مي‌شود، تقويت كننده آن دانسته‌اند.
| |
| | |
| ==برخي از عوامل مهم محيطي مؤثر در هوش:== | |
| | |
| ۱. انديشه زياد در علم و حكمت، عقل را شكوفا مي‌سازد و دامنه دانستن‌ها و درك حقايق علوم را افزايش مي‌دهد.<ref>«كثره النظر في العلم يفتح العقل» مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق ، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، «كثره النظر في الحكمه يفتح العقل»، ري شهري، محمد ، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref>
| |
| | |
| ۲. اشتغال به تحصيل و دانش:<ref>امام علي(ع) :«انك موزون بعقلك فزكّه بالعلم» ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ج۳، ص۲۰۵۰.</ref> در پرتو آموختن و يادگيري است كه چه بسا، افرادي كه هوش سرشاري هم ندارند، استعداد خود را شكوفا مي‌كنند و به نتايج پرباري دست مي‌يابند.
| |
| | |
| ۳. اشتغال به تعليم و تدريس:<ref>امام علي(ع) :«اعون الاشياء علي تزكيه العقل، التعليم.» همان.</ref> به واسطه آموزش و تدريسِ آموخته‌ها و اندوخته‌هاي ذهني است كه زمنيه پرورش و شكوفايي بيشتر هوش و فهم انسان افزايش مي‌يابد، زيرا چه بسا در هر نوبت تدريس به نكاتِ جديدي دست مي‌يابد كه قبلاً بدان توجّه نداشته است.
| |
| | |
| ۴. پرهيز از مسائل بي‌اهميّت و كم اهميّت: از جمله فوائدش آن است كه ذهن و فعّاليت‌هاي ذهني را متمركز مي‌سازد و در نتيجه زودتر به نتايج ذهني خواهد رسيد.<ref>امام علي(ع) :«بترك ما لا يعينك يتمّ لك العقل.» همان.</ref>
| |
| | |
| ۵. مهرورزي نسبت به جاهل و تلاش براي آموزش او:<ref>امام علي(ع) :«مِن دركه اسباب العقل، رحمه الجاهل». همان.</ref> زيرا تعليم جاهل با فكر و تعقل و بررسي راههاي آموزش و انتخاب بهترين شيوه همراه است. آموزش نادان غير از فوائد عاطفي و اخلاقي كه براي شخص به همراه دارد، موجب تكاپو و فعاليّت‌هاي فكري و خردورزي خود اوست كه سهم به سزائي در رشد و شكوفايي هوش و استعدادهاي او و بروز خلاّقيت‌هاي فكري دارد.
| |
| | |
| فاكتورها و عوامل ديگري در رشد خرد و عقل و افزايش هوشمندي در متون اسلامي مطرح شده كه به اختصار به آنها اشاره مي‌شود: وحي، دانش، ادب، تجربه، رايزني، تقوا، جهاد با نفس، ياد خدا، زهد در دنيا، پيروي از حق، هم نشيني حكيمان، ترحم بر نادان، كمك خواستن از خداوند متعال.<ref>براي آگاهي بيشتر از آيات و روايات مورد استنادِ اين عوامل، ر.ك: ري شهري، محمد، خردگرائي در قرآن و سنّت، ترجمه مهدي مهريزي، دار الحديث، چاپ اول، صص ۱۰۱ ـ ۱۱۵.</ref>
| |
| | |
| هم چنين روايات، توصيه‌هايي در صدد برخي غذاها نموده كه مغز را قوي مي‌سازد مثلِ كدو، گلابي، كرفس، گوشت، سركه، عسل، انار با لايه نازك، باقلا، ترنج، حجامت كردن و روغن ماليدن بر بدن هم از جمله كارهايي بر شمرده شده كه موجب تقويت مغز و ذهن مي‌شوند.<ref>ر.ك: همان، ، صص ۱۱۵ ـ ۱۲۱.</ref>
| |
| | |
| عوامل منفي مؤثر در هوش:
| |
| | |
| با سيري در روايات به گروهي از عوامل منفي مؤثر در هوش برخورد مي‌كنيم كه مي‌توان آنها را به عنوان موانع و يا آفات هوش برشمرد:
| |
| | |
| ۱. هوسراني و توجّه به خواهش‌هاي نفساني:<ref>امام علي(ع) :«من لم يعذب نفسه لم ينقضح بالعقل.» تميمي آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، ج۵، ص۴۱۱، حديث ۸۹۷۲.</ref> هر چه انسان بيشتر در كام شهوات گرفتار شود، لذّات مادّي بيشتري را تجربه مي‌كند و در نتيجه عقل و هوش بيشتر در معرض تباهي و نابودي قرار مي‌گيرد و به تدريج فرد به جايي مي‌رسد كه به هيچ وجه به هشدارهاي عقل توجّه نمي‌كند، بلكه تلاش و همّت خود را در برآوردن خواهش‌هاي نفساني قرار به كار مي‌بندد. بر اين اساس است كه امام علي(ع) فرمودند: هواي نفس خود را با شمشير عقل بكش.<ref>«قاتل هواك بعفلك ...» نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حكمت۴۲۴ .</ref>
| |
| | |
| ۲. خودپسندي: انسان خودپسندي كه عقل و هوش و علم و انديشه خود ببالد و تصوّر كند كه آنچه او مي‌داند درست و خطاناپذير و حقيقت است، به دنبالِ سؤال و پژوهش و مشورت و يادگيري نيست و هرگز در صدد تكميل و تعالي بخشيدن به دامنه استعداد و هوشمندي خود نيست. و موجب ركود و خمودي عقل و هوش خود مي‌شود. امام علي(ع) فرمودند: خودپسندي يكي از حسودان عقل است.<ref>«عجب المرء بنفسه احد حُسّاد بعقله.» نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، حكمت ۲۱۲.</ref> و نيز فرمودند هر كس به خود مغرور شود، حقيقت عقل خود را ضايع كرده است.<ref>«من اعجب بفعله اصيب بعقله» حكيمي، محمد رضا، الحياه، بيروت: الدار الاسلاميه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref>
| |
| | |
| ۳. تكبّر:<ref>«شرّ آفات العقل الكبر» تميمي آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و دررالكلم، ج۴، ص۱۷۸، حديث ۵۷۵۲.</ref> تفاوت تكبّر با خودپسندي آن است كه تكبّر در مقابله با ديگران، مفهوم پيدا مي‌كندو شخص خود را در بين ديگران برتر مي‌بيند. امّا خودپسندي چه بسا در ميان ديگران نباشد.
| |
| | |
| ۴. طمع: بيشتر زمين خوردن هاي عقل آنجاست كه برق طمع جستن كند.<ref>«اكثر مصارع العقول تحت بروق المطامع» نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، ح۲۱۹.</ref>
| |
| | |
| ۵. خشم.<ref>«غير تنفع بالحكمه عقل مغلول بالغضب و الشهوه»، تميمي آمدي، عبدالواحد، غررالحكم و درر الكلم، ج۴، ص۳۸۰، حديث ۶۳۲۷.</ref>
| |
| | |
| همچنين عواملي كه در روايات مانع شناخت، و دانش بشر هستند را نيز مي‌توان به اين فهرست اضافه نمود. مثل حبّ به دنيا، گناه، امراض قلب، ظلم، كفر، فسق، اسراف، غفلت، آرزوي دراز، استبداد، تعصب، شراب، پرخوري و ...<ref>براي آگاهي بيشتر، ر.ك: ري شهري، محمد، العلم و الحكمه في الكتاب و السنه، دار الحديث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱ ـ ۷۷.</ref>
| |
|
| |
|
| {{مطالعه بیشتر}} | | {{مطالعه بیشتر}} |
| ==مطالعه بيشتر==
| |
|
| |
|
| ۱. روانشناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، نشر سمت.
| | == مطالعه بیشتر == |
| | | * روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، نشر سمت. |
| ۲. خرد گرائي در قرآن و سنّت، محمد محمدي ري شهري، نشر دارالحديث.
| | * خرد گرائی در قرآن و سنّت، محمد محمدی ری شهری، نشر دارالحدیث. |
| | | * آئین عقل ورزی، حسین مهریزداده، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. |
| ۳. آئين عقل ورزي، حسين مهريزداده، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
| | * تربیت عقلانی، سعید بهشتی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر. |
| | |
| ۴. تربيت عقلاني، سعيد بهشتي، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه معاصر.
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| <references />
| |
|
| |
|
| | == منابع == |
| | {{پانویس|۲}} |
| | {{شاخه |
| | | شاخه اصلی = اخلاق |
| | | شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس |
| | | شاخه فرعی۲ = خودسازی |
| | | شاخه فرعی۳ = |
| | }} |
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه = شد |
| | تیترها = | | | تیترها = شد |
| | ویرایش = | | | ویرایش = شد |
| | لینک‌دهی = | | | لینک‌دهی = شد |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه =شد |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر = شد |
| | بازبینی = | | | ارجاعات = |
| | تکمیل = | | | بازبینی نویسنده = |
| | اولویت = | | | بازبینی =شد |
| | کیفیت = | | | تکمیل = |
| | | اولویت = ج |
| | | کیفیت = ب |
| }} | | }} |
| {{پایان متن}} | | {{پایان متن}} |
| | |
| | [[رده:فضایل اخلاقی]] |
سؤال
راه‌های افزایش عقل، هوش و فهم چیست؟
بر اساس روایات و علم روانشناسی، عوامل ژنتیکی در قدرت عقل و هوش مؤثر هستند. همچنین با تقویت عوامل محیطی می‌توان به تقویت هوش پرداخت. در روایات، آموختن علم، اندیشیدن، پرهیز از مسائل بی‌اهمیت، مشورت و همنشینی با حکیمان از جمله عوامل محیطیِ افزایش هوش شمرده شده است.
برای تقویت عقل و هوش باید از عوامل تضعیف‌کننده آن مانند هوسرانی و خودپسندی نیز دوری کرد.
عوامل ژنیتکی
عوامل ژنتیکی یکی از عواملی است، که در برخی موارد در رشد هوش، نقش تعیین‌کننده دارند. در روایات نیز به عقل سرشتی (عقل الطبع) اشاره شده[۱] که خداوند با درجه‌های متفاوتی در وجود انسان‌ها قرار داده است.
بر اساس تحقیقات روانشناسان، ژن‌هایی که انسان از والدین به ارث می‌برد، در رشد هوش او نقش دارد.[۲]
عوامل محیطی
عوامل محیطی نیز تأثیرگذار در تقویت عقل و هوش است. در روایات، به عقل اکتسابی (عقل التجربه)، که از طریق یادگیری و شرایط محیطی، به دست می‌آید اشاره شده است.[۳] این عقل، با پشتوانه عقل سرشتی، راهنمای انسان خواهد بود. بر اساس روایتی از امام علی(ع)، عقل غریزه‌ای است که با علم و تجربه افزایش می‌یابد.[۴]
برخی از عوامل محیطی تأثیرگذار بر افزایش هوش بر اساس روایات چنین است:
- اشتغال به تحصیل و دانش؛[۵]
- اندیشه در علم و حکمت؛[۶]
- اشتغال به تعلیم و تدریس؛[۷]
- پرهیز از مسائل بی‌اهمیّت و کم اهمیّت؛[۸]
- رایزنی و مشورت؛
- جهاد با نفس؛
- همنشینی با حکیمان؛
- مهرورزی نسبت به نادان.[۹]
در روایات، سفارش‌هایی نیز درباره برخی غذاها وجود دارد که مغز را تقویت می‌کند؛ مانند کدو، گلابی، کرفس، گوشت، سرکه، عسل، انار با لایه نازک، باقلا و ترنج. حجامت کردن و روغن مالیدن بر بدن هم، از جمله کارهایی است که در روایات، برای تقویت مغز و ذهن، مؤثر دانسته شده است.[۱۰]
براساس پژوهش‌های برخی روانشناسان نیز عوامل محیطی مانند آموزش،[۱۱] فرهنگ، تغذیه و داروها در رشد مهارت‌های شناختی و هوش تأثیرگذارند.[۱۲]
عوامل ضعیف‌کننده هوش
در روایات، عواملی به عنوان موانع و آفات هوش برشمرده شده است:
- هوسرانی:[۱۳] براساس روایتی از امام علی(ع)، هوای نفس را می‌توان با عقل از میان برد.[۱۴]
- خودپسندی: خودپسندی باعث می‌شود انسان خود را خطاناپذیر دانسته و به دنبالِ سؤال و پژوهش نرود؛ در نتیجه، عقل و هوش دچار خمودی و رکود می‌شود. بنابر روایتی خودپسندی، یکی از حسودانِ عقل است.[۱۵] بر پایه روایتی دیگر، کسی که به خود مغرور شود، به عقلش آسیب رسانده است.[۱۶]
- تکبّر:[۱۷] تفاوت تکبّر با خودپسندی آن است که تکبّر در مقابله با دیگران، مفهوم پیدا می‌کند و شخص خود را در بین دیگران برتر می‌بیند، ولی خودپسندی تصور برتری خود نسبت به دیگران در ذهن خود است و چه بسا در میان دیگران نباشد.
- طمع: در روایتی، امام علی(ع) بیشتر زمین‌خوردن‌های عقل را جایی دانسته که طمع به وجود آید.[۱۸]
عوامل دیگری نیز در روایات مانع شناخت بشر دانسته شده است که برخی از آنها عبارتند از دل‌بستن به دنیا، گناه، ظلم، کفر، فسق، اسراف، غفلت، آرزوهای دست نیافتنی، استبداد، تعصب، شراب و پرخوری.[۱۹]
مطالعه بیشتر
- روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، نشر سمت.
- خرد گرائی در قرآن و سنّت، محمد محمدی ری شهری، نشر دارالحدیث.
- آئین عقل ورزی، حسین مهریزداده، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- تربیت عقلانی، سعید بهشتی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر.
منابع
- ↑ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.
- ↑ هنری ماسن، پاول، رشد شخصیت کودک؛ ترجمه مهشید یاسائی؛ نشر مرکز؛ چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۵۳؛ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد با نگرش بر منابع اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ج۲، ص۷۵۰، نقل ازChild Psycholojy P.۸۲.
- ↑ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۰۴۳.
- ↑ تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۳۲، ح ۱۷۱۷.
- ↑ ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۱۵۹، ح ۳۳، ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
- ↑ ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
- ↑ ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۳، ص۲۰۵۰.
- ↑ نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۰۱–۱۱۵.
- ↑ نگاه کنید به ری شهری، محمد، خردگرائی در قرآن و سنّت، ترجمه مهدی مهریزی، دار الحدیث، چاپ اول، صص ۱۱۵–۱۲۱.
- ↑ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، ص۷۵۱.
- ↑ نگاه کنید به دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، روانشناسی رشد …، ج۲، فصل‌های ۶ و ۷ «پایه‌های محیطی رشد» و «تعامل وراثت و محیط».
- ↑ تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۵، ص۴۱۱، حدیث ۸۹۷۲.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، حکمت۴۲۴.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت ۲۱۲.
- ↑ حکیمی، محمد رضا، الحیاه، بیروت: الدار الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ج۴، ص۱۷۸، حدیث ۵۷۵۲.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ح۲۱۹.
- ↑ همچنین نگاه کنید به ری شهری، محمد، العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، دار الحدیث، چاپ اول، القسم الرابع، ص۱۱۱–۷۷.
