جایگاه عید غدیر
عید غدیر از اعیاد مهمی است که هر ساله شیعیان آن را تجلیل می‌کنند. عید غدیر به مناسبت نصب امام علی (ع) در هجدهم ذی حجه سال دهم هجری قمری پس از حجة الوداع از سوی پیامبر گرامی اسلام است که در یک همایش بزرگ حاجیان در سرزمینی به نام غدیر خم انجام گرفت. از سوی امامان معصوم (ع) بزرگداشت این روز برای زنده نگه داشتن ولایت و مذهب شیعه سفارش شده است.
واقعه غدیر
پیامبر(ص) در ذی‌القعده سال ۱۰ق همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.[۱] از آنجا که این سفر، آخرین حج پیامبر(ص) بود به حجة الوداع مشهور شد.[۲] پیامبر(ص)، پس از پایان اعمال حج به‌همراه مسلمانان به طرف مدینه حرکت کرد و در ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند،[۳] جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر کرد تا علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود، به مردم معرفی کند.[۴] رسول خدا(ص) نیز حاجیان را گرد آورد و علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد.[۵]
فلسفه عید گرفتن روز غدیر
عید غدیر، سالروز واقعه غدیر است که در آن پیامبر(ع)، امام علی(ع) را به عنوان خلیفه و جانشین خود، معرفی فرمود؛ این عید، بر اساس روایات اهل بیت(ع)، بزرگترین عید خدا است؛ همه پیامبران(ع)، در طول تاریخ و پیش از وقوع آن، آن را عید گرفته‌اند؛[۶] شیعیان، با زنده کردن خاطرات این روز، از فراموشی سفارش و امر پیامبر(ص) به امت اسلام جلوگیری می‌کنند؛ آنان، زنده نگه داشتن واقعه غدیر را به معنای زنده نگه داشتن امامت، ولایت و هدایت بشریت دانسته‌اند؛ زیرا که طبق فرموده امام صادق (ع) عید غدیر اعظم و اشرف از دو عید فطر و قربان است.[۷]عيد غدير، سلسله مكتب تشيّع را در هر سال، گذشته را به آينده متّصل مى‌كند و رشته را دوام می‌بخشد، و پيوسته ديو شوم و غول استكبار و خودسرى را منكوب، و مبارزه با آن را جاودان مى‌كند.[۸] إمامان معصومين سلام الله عليهم أجمعين، شيعيان خود را أمر به شادى و سرور و تهنيت و تبريك و تسليم و روزه و إنفاق در اين روز نموده، و با عنوان عيد، و نام و نشانه عيد با آن رفتار مىنمودند.[۹] به همین دلیل شیخ مفید پس از آمدن به بغداد در اثر پیشرفتى كه در فنون مختلف كرده بود و به‌واسطه نبوغ و استعداد ذاتى برای زنده نگه داشتن مذهب شیعه در میان اهل سنت بغداد به وسیله تجلیل از عید غدیر و روز عاشورا به طور آشكارا اظهار تشیع می نمودند و شعائر مذهبى خود را علنا انجام می‌دادند، روزهاى عید غدیر محله كرخ یك پارچه چراغان می‌شد و مجالس جشن و سرور تشكیل می‌دادند، روزهاى عاشورا دكان‌ها را بسته و در كوچه و بازار دستهجات حركت داده عزادارى می‌كردند.[۱۰]
مقایسه عید غدیر با دو عید فطر و قربان از سوی معصومان
بر اساس کتاب مستدرک نهج‌البلاغه، امام علی(ع)، در خطبه‌ای که در روز عید غدیر ایراد فرمود، این عید شریف را روز پیمان و روز بزرگی دانست که برهان خدا در آن روشن، و پرداخته‌های فرعون، هامان و قارون تباه شد؛[۱۱] طبق روایات اهل بیت(ع)، این روز در آسمان، به «عهد مَعْهود؛ پیمان شناخته شده» و در زمین، به «میثاق مأخوذ؛ پیمان گرفته‌شده»، شناخته می‌شود؛ در روایتی، امام صادق(ع)، روزه گرفتن در روز غدیر را برابر با روزه گرفتنِ همه روزهای عمر دنیا دانسته است؛[۶] بر اساس روایتی دیگر، وقتی از پیامبر(ص) سؤال شد، آیا برای مسلمانان به جز دو عید فطر و قربان عید دیگری هست؟ فرمود: «عید غدیر و روز انتصاب علی(ع) به ولایت، از آن دو عید برتر است».[۱۲]
جشن غدیر
بنا بر آنچه که در کتاب خصائص الائمه نقل شده است، حسان بن ثابت، در روز عید غدیر در حضور پیامبر اکرم(ص) میان جمعیت مسلمانان حاضر در غدیرخم، اشعاری را با صدای بلند خواند.[۱۳]
غدیریه حسان بن ثابت در توصیف واقعه غدیر:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم
بخم و أسمع بالرسول منادیا
فقال فمن مولاکم و ولیکم؟
فقالوا و لم یبدوا هناک التعادیا
إلهک مولانا و أنت ولینا
و لم‌تر منا فی المقالة عاصیا
فقال له قم یا علی فإننی
رضیتک من بعدی إماما و هادیا
فمن کنت مولاه فهذا ولیه
فکونوا له أنصار صدق موالیا
هناک دعا الّلهم وال ولیه
و کن للذی عادی علیاً مُعادیاً
پیامبر خدا(ص) آنان را در روز غدیر ندا داد، چه ندای ارزشمندی. او فرمود: مولای شما و سرپست شما چه کسی است؟ آنان بی درنگ گفتند: خدای تو مولای ماست و تو سرپرست و ولی امر مایی. ما هرگز از فرمان تو سرپیچی نخواهیم کرد. در آن هنگام، پیامبر(ص) به علی فرمود: برخیز من تو را انتخاب کردم تا بعد از من امام و رهبر باشی. بعد فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم این مرد مولا و رهبر او خواهد بود; پس شما همگی، از سر صدق، از او پیروری کنید. بارالها، دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن بدار.[۱۴]
همچنین بنابر روایتی که در مصباح المتهجد نقل شده است امام رضا(ع) روز غدیر را مجلس می‌گرفته است.[۱۵] علی بن حسین مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری، در التنبیه و الاشراف نوشته است که فرزندان و شیعیان امام علی(ع) این روز را بزرگ می‌دارند.[۱۶] کلینی، محدث قرن چهارم هجری قمری نیز در روایتی جشن گرفتن شیعیان را نقل کرده است.[۱۷]
به گزارش ابن‌کثیر، تاریخ‌نگار اهل‌سنت در قرن هشتم قمری، در حکومت آل‌بویه از حاکمان شیعه، نیز عید غدیر را تعطیل و جشن عمومی اعلام کرده بودند و نهادهای حکومتی و مردم را به برگزاری جشن‌ها و آذین‌بندی شهرها ترغیب می‌کردند.[۱۸] آنان در این جشن خیمه‌ها برمی‌افراشتند و پارچه‌ها (پرچم‌ها) می‌آویختند و شتر قربانی می‌کردند و شب‌هنگام آتش روشن کرده به جشن و شادی می‌پرداختند.[۱۹] چنان که گَردیزی، تاریخ‌نگار قرن پنجم قمری نیز این روز را از روزهای بزرگ اسلامی و اعیاد شیعیان برشمرده است.[۲۰]
در مصر خلفای فاطمی عید غدیر را جشن می‌گرفتند.[۲۱] در ایران، در دوره صفویه، عید غدیر از اعیاد رسمی بود.[۲۲] در ایران روز عید غدیر تعطیل رسمی بود.[۲۳]
روز عید غدیر در ایران تعطیل رسمی است. پارلمان عراق در ۲۲ می۲۰۲۴م با تعطیلی رسمی این روز در این کشور موافقت کرد.[۲۴] پیش از این، روز عید غدیر فقط در برخی شهرهای عراق همچون کربلا، نجف و ذی‌قار تعطیل بود.[۲۵]
شیعیان، شب عید غدیر را نیز بزرگ شمارده و شب‌زنده‌داری می‌کنند.[۲۶]
نقل حدیث غدیر در متون شیعه و اهل سنت
اصل واقعه غدیر از سوی ۱۱۰ صحابی و ۸۴ تابعی، در کتاب‌های حدیثی شیعه و سنی نقل شده و[۲۷] علامه امینی ، نام ده‌ها کتاب از منابع اهل‌سنت را که در آن ها، حدیث غدیر ذکر شده، آورده است.[۲۸] برخی از منابع اهل‌سنت که در آن واقعه غدیر ذکر شده و به نزول آیه تبلیغ نیز تصریح شده چنین است: «ابن عساکر، تاریخ دمشق؛ فخررازی، مفاتیح الغیب؛ ثعلبی، الکشف و البیان؛ حموینی، فراید السمطین؛ ابن صبّاغ مالکی، الفصول المهمّه؛ آلوسی، روح المعانی».
و نیز از جمله کتاب‌هایی اهل‌سنت که در آن اصل واقعه غدیر ذکر شده، ولی به آیه تبلیغ اشاره‌ای نشده عبارتند از: «احمد بن حنبل، المسند؛ حاکم، المستدرک؛ محب‌الدین طبری، الریاض النظرة؛ سیوطی، الحاوی للفتاوی؛ بلاذری، انساب الاشراف؛ خوارزمی، المناقب؛ متقی هندی، کنزل العمال؛ ابن صبّاغ مالکی، الفصول المهمّه؛ سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی».
همچنین در برخی کتاب‌های اهل سنت جمله «من کنت مولاه فعلی مولاه» بدون اشاره به جریان غدیر خم آمده، که برخی از آنها عبارتند از: «الصحیح، ترمذی، ج۵، ص۲۹۷؛ السنن، ابن ماجه، ج۱، ص۴۵؛ التاریخ الکبیر، بخاری، ج۱، ص۳۷۵؛ تاریخ الاسلام، ذهبی، ج۲، ص۱۹۶».
منابع
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۷۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۴۸
- ↑ زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱۴۱؛ تاری، «تأملی در تاریخ وفات پیامبر»، ص۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ أیازی، تفسیر قرآن المجید، ۱۴۲۲ق، ص۱۸۴؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، مکتبه علمیه اسلامیه، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۰۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۹.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، دوم، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۰۳ و ۳۲۱؛ شیخ مفید، محمد، مقنعه، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۰ق، ص۲۰۳؛ وسائل، ج۸، ص۸۹.
- ↑ حسینی تهرانی، سید محمد حسین، امام شناسی، مشهد، علامه طباطبایی، چ۳، ۱۴۲۶ق. ج۹، ص ۲۴۰.
- ↑ امام شناسی، ج۹، ص ۲۰۹.
- ↑ امام شناسی، ج۹، ص ۲۰۸.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ترجمه سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، اسلامیه، چ۲، ص ۲۵.
- ↑ کاشف الغطاء، هادی، مستدرک نهج البلاغه، بیروت، مکتبه الاندلس، بی‌تا، ص۸۱.
- ↑ حکیمی، محمدرضا، حماسه غدیر، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا، ص۴۴؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ سید رضی، خصائص الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۴۲.
- ↑ سید رضی، خصائص الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۴۲.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۲.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاِشراف، ۱۳۵۷ق، ص۲۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۲۷۶.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۴.
- ↑ گردیزی، زین الاخبار، ۱۳۶۳ش، ص۴۶۶.
- ↑ امینی، عیدالغدیر فی عهد الفاطمیین، ۱۳۷۶ش، ص۶۴-۶۵.
- ↑ نیک‌زاد طهرانی و حمزه، «تشیع و تاریخ اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی»، ص۱۳۱.
- ↑ لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ موافقت پارلمان عراق با تعطیلی عید غدیر، خبرگزاری مهر.
- ↑ «حال و هوای نجف اشرف در عید غدیر و تعطیلی ۱۰ استان عراق»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ ثعالبی، ثمارالقلوب، ۱۴۲۴ق، ص۵۱۱.
- ↑ طهرانی، امام‌شناسی، ج۷، درس‌های ۹۸-۹۹.
- ↑ امینی، ابراهیم، الغدیر، ج۱-۲، ص۱۴-۱۰۸.