مقصود قرآن از مواظبت کردن از نماز

سؤال

منظور قرآن از «مواظبت کردن از نماز» چیست؟ چطور می‌توان از نماز مواظبت کرد؟

مراقبت از نماز نسبت به جایگاه و اهمیت آن در قرآن است. از صفات مومنان که در قرآن اشاره شده،‌ اقامه نماز و محافظت از آن است. مقصود از مراقبت، اهمیت دادن به آن و انجام دادنش در هر شرایط و ترجیح نماز و یاد خداوند، به همه امورات دنیوی است.

مقصود از مراقبت از نماز و اهمیت آن

خداوند در آیه ۹ سوره مومنون در توصیف افراد با ایمان می‌فرماید: ﴿وَالَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ؛ آن‌ها که بر نمازهای‌شان مواظبت می‌نمایند.

محافظت از نماز خود قرینه این است که مراد، محافظت از عدد آن است. مؤمنین همواره مراقبند که هیچ‌یک از نمازهای‌شان فوت نشود. حق ایمان هم در این است که مؤمنین را به چنین مراقبتی بخواند.[۱]

خداوند در آیه ۳۴ سوره معارج عین همین عبارت را صفت نمازگراران دانسته است: ﴿وَالَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ؛ آن‌ها که بر نمازهای‌شان مواظبت می‌نمایند.

سخن از حفظ آداب و شرائط و اركان و خصوصيات آن است آدابى كه هم ظاهر نماز را از آنچه مايه فساد است حفظ مى‏‌كند. هم روح نماز را كه حضور قلب است تقويت مى‌‏نمايد. و هم موانع اخلاقى را كه سد راه قبول آن است از بين مى‌‏برد[۲]

در آیه ۹۲ سوره انعام نیز یکی از صفات مومنان به قرآن را محافظان بر نمازهای خود می‌شمارد: ﴿وَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ؛ و بر نمازهاى خويش، مراقبت مى كنند.

خداوند از ميان عبادات، تنها نماز را ياد كرده؛ زيرا نماز ستون دين و پايه ايمان است و نمازگزار اخلاصمند را از فحشا و منكر بازمی‌‏دارد. [۳]

شهید مطهری می‌نویسد: «از نظر اسلام سرلوحه تعلیمات، عبادت است. اگر عبادت درست باشد، آن دوتای دیگر (اخلاق اسلامی و اجتماعی بودن) درست می‌شود و اگر عبادت صحیح نباشد آن دو (اخلاق اسلامی و اجتماعی بودن) واقعیت پیدا نمی‌کند. باور نکنید که یک کسی در دنیا پیدا بشود که در مسائل اخلاقی و اجتماعی مسلمان خوبی باشد ولی در مسائل عبادی مسلمان خوبی نباشد. ما برای آدم بی‌نماز، چیزی از مسلمانی قائل نیستیم، که امیرالمؤمنین(ع) در این مورد چنین فرموده: بعد از ایمان به خدا چیزی در حد نماز نیست.»[۴]

امام علی(ع) در نهج‌البلاغه فرمود: «تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ حَافِظُوا عَلَيْهَا؛ نسبت به مسئله نماز متعهد بوده و از آن محافظت کنید.»[۵]

مراحل و کیفیت مواظبت از نماز

از مهم‌ترین و اساسی‌ترین راهکارهای مرتبط با مراقبت از نماز می‌توان به این موارد اشاره کرد:

مراقبت از نماز در هر شرایط

مواظبت از نماز و یاد پروردگار به اندازه‌ای مهم است که خداوند بر آن در شرایط مختلف اعم از موقع جنگ، نشستن، برخاستن و در حال خوابیده به پهلو نیز بدان تأکید شده است:

﴿فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَه فَاذْکرُواْ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَی جُنُوبِکمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلاَه إِنَّ الصَّلاَه کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کتَابًا مَّوْقُوتًا؛ و چون نماز را به پایان بردید خدا را ایستاده یا نشسته یا به پهلو خوابیده یاد کنید؛ و چون از دشمن ایمن گشتید نماز را تمام ادا کنید که نماز بر مؤمنان در وقت‌های معین واجب گشته است.[۶]

در این آیه علاوه بر تأکید بر نماز، به یاد خداوند در زمان‌ها و شرایط مختلف امر شده است. منظور از اقامه نماز در اوقات معین به این معنی نیست که انسان در سایر مواقع از یاد حق‌تعالی غافل بماند، بلکه نماز به‌عنوان یک دستور انضباطی، می‌تواند روح توجه به پروردگار را در وجود انسان زنده کرده و حتی در فواصل نمازها، خدا را چه در رختخواب و چه در میدان نبرد و شرایط سخت به خاطر داشته باشد.[۷]

ترجیح نماز بر کار و امورات شخصی

امام علی(ع) در ارتباط با اهمیت نماز چنین می‌فرماید:

«هیچ عملی نزد خداوند، محبوب تر از نماز نیست. پس هیچ کار دنیایی شما را در وقت نماز به خود مشغول ندارد؛ که خداوند گروه‌هایی را سرزنش کرد و فرمود: «آنان که از نمازشان غافلند» یعنی آنان غافل بوده و به وقت نمازهایشان بی‌اعتنایی می‌کردند.»[۸]

توجه به همین نکته که محبوبترین عبادت نزد خداوند نماز است، ناخودآگاه نسبت به محافظت از نماز خود و اقامه اول وقت آن همت مضاعف خواهد داشت.

آثار محافظت بر نماز

حفظ دین و دوری از جهنم

پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «هر کس نمازش را به عمد ترک کند، دینش را نابود کرده است و هر کس نمازش را در وقتش اقامه نکند، در «ویل»، یعنی دره‌ای در جهنم، داخل می‌شود.

خداوند متعال در سوره ماعون در ارتباط با نمازگزاران سهل‌انگار چنین می‌فرماید:﴿فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ. الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ؛ پس وای بر نمازگزارانی، که از نمازشان غافلند.[۹]

بنابراین چون رمز محافظت از دین و دوری از جهنم و عذاب‌های دردناک آن تنها در سایه اقامه نماز در اوقات اول وقت می‌باشد، ناخودآگاه ضمیر خداجوی انسان، او را به برپایی این فضیلت بی‌مانند هدایت خواهد داد.

شفاعت پیامبر اکرم(ص)

پیامبر اکرم(ص) در حدیثی دیگر در ارتباط با جایگاه ارزشمند نماز چنین می‌فرماید: «شفاعت من فردای (قیامت) به کسی که نماز واجب را از وقتش به تأخیر اندازد، نمی‌رسد.»[۱۰]

ترس از محروم ماندن از شفاعت برترین مخلوقات عالم، حضرت محمد(ص)، انگیزه محافظت و مراقبت از نماز و اقامه دقیق و زیبای آن را در شخص مؤمن ایجاد خواهد کرد.

وسیله ورود به بهشت

امام صادق(ع) در روایتی از پیامبر اسلام اهمیت شاخص نماز را چنین تبیین فرمود:

«روزی پیامبر خدا(ص) داخل مسجد شد و دید که گروهی از اصحابش در آن مکان جمعند. فرمود: می‌دانید پروردگارتان به شما چه گفت؟ صحابه گفتند: خدا و پیامبرش داناترند. فرمود: پروردگارتان می‌گوید: هر کس این نمازهای پنج‌گانه واجب را در وقتش بخواند و بر آن‌ها مواظبت کند، مرا در روز قیامت خواهد دید. چنین بنده‌ای عهدی نزد من دارد که به موجب آن، او را در بهشت جای خواهم داد و هر کس نمازهایش را در وقتشان اقامه نکرده و بر آن‌ها مواظبت نورزیده باشد، سرانجامش با من است، اگر بخواهم عذابش می‌کنم و اگر بخواهم او را می‌آمرزم.»[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

  1. طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۱۲.
  2. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۹.
  3. مغنيه، محمدجواد، التفسير الكاشف، قم، دار الكتاب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۲۲۶.
  4. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج۱، ص.
  5. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۷.
  6. نساء/۱۰۳
  7. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ناشر الکتب الاسلامیه، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۱۰۴.
  8. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۲۹ جلد، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۱۳.
  9. ماعون / ۴ و ۵.
  10. همان، ج۴، ص۱۱۱.
  11. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۴ جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۸.