مجازات نفس
(تغییرمسیر از خود تنبیهی)
سؤال
اگر گناهی از انسان سر بزند، چگونه خود را تنبیه و مجازات کند؟
مجازات نفس، شیوه‌ای خود تربیتی است که در آن فرد می‌کوشد رفتارهای بد خود را از راه تنبیه و مجازاتِ خود کاهش دهد. تنبیه‌ها می‌تواند جریمه مالی یا محروم ساختن خود از برخی امور مورد علاقه باشد.
مجازات خود، باید در برنامه سه‌مرحله‌ایِ خود تربیتی انجام شده و میان گناه و تنبیه تناسب برقرار باشد.
تعریف
مجازات یا تنبیه نفس، نوعی روش خود تربیتی است، که در آن فرد می‌کوشد رفتارهای بد خود را از طریق پیامدهای آزارنده‌ای کاهش دهد. تمامی انواعِ «تنبیه از سوی دیگری» را می‌توان در چارچوبِ «تنبیه در مورد خود» اجرا کرد. به این شیوه، «جریمه رفتاری» نیز گفته شده است.
نمونه‌هایی از روش «جریمه رفتاری» چنین است:
- اعمال جریمه مالی در مورد خود؛ مانند صدقه و انفاق.
- محروم ساختن خود از امتیاز؛ مانند محروم کردن خود از تماشای تلویزیون و لباس نو.
شرایط
برای مجازات خود، شرایطی گفته شده که عبارتند از:
- تنبیه خود، باید در برنامه سه مرحله‌ای خود تربیتی انجام شود و در کنار آن از شیوه‌های تشویق و تقویت نفس کمک گرفته شود. طی سه مرحله خود تربیتی، فرد به رفتارهای جزئی خود دقت کرده، با الگو‌های ایده‌آل مقایسه کرده، برای رفتارهای خوب پاداش و برای رفتارهای بد مجازات در نظر می‌گیرد.
- تنبیه و جریمه باید متناسب باشد؛ به این معنا که نه خارج از توان باشد و نه آن قدر سبک باشد که جنبه تنبیهی نداشته باشد. تنبیه باید با نوع کار بد و ارزش آن متناسب باشد. در تنبیه‌های دینی، مانند کفاره، قضای عبادت، دیه و قصاص این تناسب رعایت شده است.
- جریمه و تنبیه، با اصل کار فاصله زمانی زیادی نداشته باشد؛ زیرا احتمال دارد تنبیه‌ها و جریمه‌ها انباشته شده و فرد نسبت به حجم زیاد آن بی‌انگیزه شود.
- تنبیه‌ها ضامن اجرایی داشته باشد. برای نمونه، قسم و عهد یا قرارداد بستن با مشاور اخلاقی و استاد می‌تواند ضمانت اجرایی ایجاد کند.[۱]
جستارهای وابسته
مطالعه بیشتر
- دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، نشر معارف.
- حسینی، داود، جایگاه تشویق و تنبیه در اسلام، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
منابع
- ↑ حسینی، داود، جایگاه تشویق و تنبیه در اسلام، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، ۱۳۸۱، ص۱۰۶.