جهاد کبیر

سؤال

جهاد کبیر در آیه شریفه ﴿فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا﴾(فرقان:۵۲) به چه معنی است؟ ارتباط آن با جهاد اصغر چیست؟

درگاه‌ها

جهاد به‌کارگیری تمام توان تلاش و کوشش در مقابل دشمن است.

دشمن گاهی درونی است مانند نفس اماره؛ جهاد با آن را جهاد اکبر گویند. گاهی دشمن بیرونی است و جهاد با آن را جهاد اصغر گویند که هم جنگ نظامی است و هم جنگ فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی.

جهاد کبیر یکی از اقسام جهاد اصغر یعنی جهاد با دشمن بیرونی است.

جهاد فکری و دربرگیرنده تمام ابعاد روح و فکر مردم و جنبه‌های مادی و معنوی؛ بیان آموزه‌های الهی و اتمام حجت با جامعه؛ جهاد سخت با افراد لجاجت‌پیشه؛ بزرگی جهاد به خاطر عظمت رسول‌الله(ص) از جمله مصداق‌های جهاد کبیر است.

متن آیه

﴿ فَلا تُطِعِ الْکافِرینَ وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبیراً

بنا بر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [قرآن‏] با آنان جهاد بزرگی بنما!

فرقان:۵۲

﴾

معنای «جهاد»

جهاد از ریشه «جهد» در لغت به معنای به‌کارگیری تمام توان و وسع برای انجام کاری است. «جهاد» بدون تلاش قابل فرض نیست و اگر عنصر تلاش و بذل طاقت از فعلی گرفته شود، نمی‌توان نام جهاد را روی آن فعل نهاد. جهاد مفهومی اعم از جنگ نظامی دارد و جنگ نظامی یکی از انواع جهاد است. این مطلب از قرآن کریم قابل استفاده است. به عنوان مثال خداوند متعال در آیه ۷۳ سوره توبه می‌فرماید: ﴿یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الکُفّارَ وَالمُنافِقینَ وَاغلُظ عَلَیهِم؛ ای پیامبر با کفار و منافقین جهاد کن و با آن‌ها با غلظت رفتار کن.﴾ در این آیه خداوند از واژه جهاد استفاده کرده است نه قتال. جهاد نسبت به قتال عمومیت دارد.

اقسام جهاد

جهاد در یک دسته‌بندی به دو دسته «جهاد اکبر» و «جهاد اصغر» دسته‌بندی شده است:

• جهاد اکبر، جهاد و مبارزه با نفس اماره است.به عبارتی جهاد اکبر جنگ با دشمن درونی است.
• جهاد اصغر به معنای مبارزه و جهاد با دشمنان اسلام است. به عبارتی جهاد اصغر جنگ با دشمن بیرونی و خارجی است.

روایات اهل بیت(ع) جهادی را که در مقابله با نفس اماره باشد «جهاد اکبر» و جهادی که در مقابل با دشمن خارجی باشد «جهاد اصغر» نامیده است: «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَعَثَ بِسَرِیَّةٍ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ؛ رسول خدا(ص) گروهی را [برای جنگ]فرستاد هنگامی که بازگشتند گفت خوشا به حال مردمی که جهاد اصغر را انجام دادند و جهاد اکبر بر آنان باقی مانده است گفته شد ای رسول خدا جهاد اکبر چیست؟ گفت جهاد و پیکار با نفس سپس فرمود برترین جهاد، [از آن] کسی است که با نفسش که در میان دو پهلوی اوست جهاد کند.»

تفسیر آیه

قرآن اطاعت نکردن از کفار و جهاد با دشمنان را دو برنامه اساسی پیامبران الهی دانسته است: ﴿فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا؛ از کافران اطاعت مکن و بوسیله آن با آنان جهاد بزرگی بنما!﴾(فرقان:۵۲).

ضمیر به در ﴿وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا﴾

علامه طباطبایی معتقدند ضمیر «به» در ﴿وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا﴾(فرقان:۵۲) به قرآن یا وحی برمی‌گردد که در این صورت معنای آیه چنین می‌شود: «از کافران اطاعت مکن و با آن‌ها به وسیله قرآن جهاد کن و جهاد تو نیز جهاد کبیر باشد.» مقام معظم رهبری می‌باشد مرجع ضمیر در «به» را مصدری دانسته است که از «لاتطع» انتزاع می‌گردد. در این صورت ترجمه آیه چنین می‌شود: «از کافرین اطاعت مکن و به وسیله این عدم اطاعتی که از کفار داری، با آن‌ها جهاد کن و جهادی که انجام می‌دهی نیز جهاد کبیر باشد.»

نتیجه هر دو احتمال یکی است و آن این که خداوند متعال به نبی اکرم(ص) دستور می‌دهد که از کافرین اطاعت نکن و با آن‌ها جهاد کبیر انجام بده. مرجع ضمیر چه قرآن باشد و چه «عدم الاطاعة»، در هر صورت خداوند به نبی اکرم(ص) دستور داده است که از برنامه و طرح کافرین پیروی نکند و بر اساس قرآن و وحی که برنامه الهی است به اداره جامعه اسلامی بپردازد. در دیدگاه مقام معظم رهبری مراد از عدم اطاعت از کفار، عدم اطاعت در تمام شئون اداره جامعه اسلامی است یعنی نبی اکرم(ص) در هر شأنی از شئون اداره جامعه و حکومت اسلامی همانند اقتصاد، سیاست، فرهنگ و …، موظف هستند طبق برنامه‌ای که خداوند برای ایشان معین کرده است که همان قرآن و وحی است، عمل کنند و نباید از برنامه‌هایی که کفار و منافقین ارائه می‌کنند، استفاده نمایند.

چیستی جهاد کبیر

• جهاد فکری: جهادی بزرگ به عظمت رسالتت و به عظمت جهاد تمام پیامبران پیشین، جهادی که تمام ابعاد روح و فکر مردم را دربر گیرد و جنبه‌های مادی و معنوی را شامل شود. منظور از جهاد در این مورد جهاد فکری و فرهنگی و تبلیغاتی است، نه جهاد مسلحانه، چرا که این سوره مکی است و دستور جهاد مسلحانه در مکه نازل نشده بود.
• بیان آموزه‌های الهی: خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد با قرآن با دشمنان جهاد کند، یعنی قرآن را بر آنان بخوان، معارف و حقایق آن را برای‌شان بیان کن و حجت را برای‌شان تمام نما، در تبلیغ رسالت خود و اتمام حجت بر مردم به وسیله قرآن نهایت کوشش خود را مبذول دار و جهاد کن با آنان جهادی بس بزرگ.
• جهاد سخت: ﴿جِهاداً کَبِیراً﴾ یعنی جهاد با افرادی که اندیشه نمی‌کنند به مراتب بزرگ‌تر و سخت‌تر از جهاد باشمشیر است.
• بزرگی جهاد به خاطر عظمت رسول‌الله(ص): رسول خدا(ص) پیامبر همه عالمیان است، جهادش نیز بزرگ و جامع خواهد شد و این عظمت رسول‌الله را بیان می‌کند که ای پیامبری که برای همه عالمیان هستی و برای یک گروه یا منطقه خاصی فرستاده نشدی، اگر با این‌ها جهاد کنی، جهادت نیز با عظمت‌تر از جهاد در یک منطقه خواهد شد.