کیفیت مسح سر و پا در وضو
با توجه به آیه ۶ از سوره مائده، کیفیت مسح سر و پا در وضوء چگونه است؟
در استناد به این آیه شریفه ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاه فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَأَیْدِیَکمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکمْ وَأَرْجُلَکمْ إِلَی الْکعْبَیْنِ﴾ و اخبار و روایات فراوان مرتبط با وضو و اجماع امامیه، در وضو پس از شستن صورت و دست‌ها، باید با تری آب وضو که در دست مانده، اول جلوی سر و پس از آن روی پاها را مسح کرد.
مسح سر
آیه شریفه به روشنی مبین این است که روی سر باید مسح شود، زیرا کلمه «ب» که در «برؤوسکم» آمده، طبق تصریح بعضی از روایات[۱] و بعضی از اهل لغت[۲] به معنی «تبعیض» می‌باشد؛ یعنی قسمتی از سر را مسح کنید که در روایات ما،[۳] محل آن به یک چهارم سر محدود شده و باید قسمتی از این یک چهارم، هر چند کم باشد با دست مسح شود.
آنچه در میان بعضی از طوایف اهل تسنن معمول است، که تمام سر و حتی گوش‌ها را مسح می‌کنند، با آیه سازگار نیست.
مسح پا
قرار گرفتن «ارجلکم» در کنار «رؤوسکم» گواه بر این است که پاها نیز باید مسح شود؛ نه این‌که آن‌ها شسته شوند. همچنین در بررسی دقیق‌تر «ارجلکم» به فتح «لام» قرائت شده؛ به خاطر آن است که عطف بر محل «رؤوسکم» است نه عطف بر «وجوهکم»[۴] و این که منصوب عطف بر مجرور شود در کلام عرب شیوع دارد، مثلا می‌گویند: «لیس فلان بقائم و لا ذاهباً»[۵] «فلان شخصی نه ایستاده است و نه رونده.» علاوه بر این جمع کثیری از قراء «ارجلکم» را نیز با کسر خوانده‌اند.[۶]
علاوه بر آن، نمی‌توان چنین استنباط کرد که «ارجلکم» عطف به «وجوهکم» باشد، زیرا مسئله مسح سر و پا پس از اتمام حکم شستن مطرح شده است: اگر «ارجلکم» بر «وجوهکم» عطف شود بر خلاف بلاغت قرآن است.[۷] امام صادق(ع) در این مورد فرموده است«قسمت جلوی سر و روی پاها را مسح کن و اول پای راست را مسح نما»[۸]
مرحوم صاحب جواهر در ارتباط با این مسئله می‌فرماید: «یکی از واجبات وضوء، مسح پاهاست و بر این مسئله هم اجماع محصّل و هم اجماع منقول قائم است، بلکه این حکم از ضروریات مذهب شیعه است و بر این حکم اخبار متواتر وارد شده است.»[۹]
مسح پا از سر انگشتان تا «کعب» است، در ارتباط با «کعب»، اغلب فقهای شیعه چنین معتقدند که «کعب» مفصل پاست، اما برخی نیز با توجه به عرف لغت عرب گفته‌اند مراد از «کعب» همان برآمدگی پاست.
- از نظر فقه شیعه که مستنبط از قرآن و سنت است، هیچ جای شک و تردید نیست که در وضوء، پس از شستن صورت و دست‌ها مسح سر و پاها لازم است و شستن به جای مسح، وضوء را باطل می‌کند. البته به نقل مرحوم صاحب جواهر و مرحوم شیخ طوسی از اهل سنت هم کسانی هستند که مسح پاها را جایز می‌دانند: ابی‌الحسن بصری، ابن‌جریر طبری، ابی‌علی جبائی که معتقدند انسان بین مسح و شستن پاها مخیر است.[۱۰]
منابع
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۲ق، ج۱، باب ۲۳ از ابواب وضو، ح۴، ص۲۹۱.
- ↑ ابن هشام، مغنی اللبیب، حرف الباء، ص۱۴۲.
- ↑ وسائل الشیعه، همان، باب ۲۲ از ابواب وضو، ح۳–۱، ص۲۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۸۷.
- ↑ ابو علی فضل بن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، احیاء التراث العربی، ۱۳۲۹ش، ج۳، ص۱۶۵.
- ↑ همان، ص۱۶۳؛ تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۸۷.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ «امسح علی مقدّم رأسک و امسح علی القدمین و ابدأ بالشقّ الأیمن». وسائل الشیعه، همان، تهران، مکتبه الاسلامیه، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۹۴، باب ۲۵ از ابواب وضوء، ح۱.
- ↑ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۰۶.
- ↑ همان؛ طوسی، ابو جعفر محمد، الخلاف، ج۱، ص۱۴، مسئله ۴۰.