حدیث دوات و قلم

سؤال

حدیث دوات و قلم چیست؟ نظر شیعه و سنی درباره آن چیست؟

پیامبر اسلام(ص) چهار روز پیش از ارتحال در حالی که در بستر بیماری بود و جمعی از اصحاب به عیادت ایشان آمده بودند، فرمود: «قلم و کاغذ بیاورید تا چیزی بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید». یکی از حاضران (خلیفه دوم) گفت: درد بر او غلبه کرده و هذیان می‌گوید قرآن نزد ماست همان برای ما کافی است. درمیان حاضران اختلاف شد، برخی سخن پیامبر(ص) را تأیید کردند و سروصدا بلند شد. در این هنگام به پیامبر(ص) گفتند: خواسته‌ات را برآوریم؟ فرمود: «آیا بعد از آنچه انجام شد؟) مرا به حال خود واگذارید، حالت درد و رنجی که من دارم از آنچه شما مرا بدان می‌خوانید و نسبت می‌دهید بهتر است، از نزد من بیرون روید».

این خلاصه رخدادی است که سیره نویسان و محدثان آن را ضمن حوادث روزهای آخر عمر پیامبر اسلام(ص) نقل کرده‌اند و در منابع اهل سنت مثل صحیح بخاری و صحیح مسلم نقل شده و تمام اهل عامه آن را قبول دارند که چنین رویدادی در روز پنجشنبه و در آخر عمر حضرت رسول اکرم(ص) روی داده است. در روایت دیگری از ابن عباس که در صحیح بخاری نیز ذکر شده است اظهار تأسف می‌کند و می‌گوید: روز پنجشنبه چقدر دردناک بود که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «برای من کاغذ و دواتی بیاورید تا چیزی بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید؛ اما گوش نکردند».

علاوه بر منابع اهل سنت این جریان در منابع شیعه نیز آمده از جمله شیخ مفید این جریان را نقل کرده است. از طرفی تأکید پیامبر اکرم(ص) به صحابه از جمله ابوبکر و عمر به شرکت در جیش اسامه به خاطر پیش بینی این توطئه بود، ابوبکر در کسالت پیامبر(ص) به طرف محراب پیامبر رفت تا نماز را به جای پیامبر امامت کند، پیامبر فورا به مسجد رفت و او را کنار زد و خود به نماز ایستاد و نشان داد که ابوبکر هیچ حقی نسبت به پیامبر و جانشینی او ندارد. این حدیث در کتب قدیمی شیعه مثل کتاب سلیم بن قیس که از تابعین رسول خدا(ص) است نقل شده که ابان به ابی عیاش از سلیم نقل می‌کند به اتفاق جمعی از شیعیان در خانه عبدالله بن عباس بودیم که یادی از رسول خدا(ص) و هنگام وفات آن حضرت شد. ابن عباس به گریه افتاد و گفت در نزد حضرت بودیم در روزی که رحلت کردند، فرمودند برایم کتف (گوسفندی) بیاورید تا برایتان چیزی بنویسم که بعد از آن گمراه نشده و با هم اختلاف نکنید....

نعمانی در کتاب الغیبه مطالب فوق را با کمی اختلاف و با همان سند آورده است. و همچنین محمد بن جریر طبری شیعی این روایت را نقل کرده است. شیخ مفید نیز در کتاب خود اوائل المقالات این حدیث را آورده است. سید ابن طاووس در کتاب خودش این چنین می‌نویسد حدیثی که بر صحت آن شیعه و سنی اتفاق دارند.

در پایان باید گفت حدیث دوات و قلم چنانچه گفته شد در منابع شیعه و سنی آمده است و هر دو فرقه بر صحت آن متفق القول می‌باشند و هر کدام از طرق خود آن را نقل می‌کنند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ فروغ ابدیت، آیت الله جعفر سبحانی.

۲ تاریخ اسلام، مهدی پیشوائی.