هول مطلع

    از ویکی پاسخ
    نسخهٔ تاریخ ‏۱۸ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۹ توسط Shahroudi (بحث | مشارکت‌ها)
    (تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
    سؤال

    هول مطلع چیست؟

    درگاه‌ها
    درگاه سنت.png
    واژه-ها.png


    هَوْل مُطَّلَع تعبیری است در دعاها و روایات که مراد از آن را وحشت قبر دانسته‌اند. عده‌ای نیز هول مطلع را مکانی بالا معرفی کرده‌اند که گویا بر همه کارهای انسان از بالا اشراف و احاطه وجود دارد. برخی نیز دیدن ملک الموت هنگام قبض روح را «هول المطلع» معنا کرده‌اند، یعنی ترس از ملک الموت و فرشتگان. امام علی(ع) مردم را توصیه می‌کرد که خود را برای هول مطلع آماده کنند. در برخی دعاها نقل شده «يَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَع‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.» ابوذر غفاری در زمان به خاک سپردن فرزندش گفت: «اگر هول مطلع نبود، دوست داشتم به جای تو بودم.» در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) و روزه گرفتن آخر ماه رجب برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.

    هول مطلع در روایات و ادعیه

    هول مطلع عنوانی است که در برخی از روایات و ادعیه وارد شده است:

    1. امام علی(ع) مردم را انذار می‌داد که خود را برای هول مطلع آماده کنند.[۱]
    2. امام صادق(ع) فرمود: «اللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ ضِیقَ الْمَضْجَعِ؛ خداوندا! یاری ده مرا از ترس موضع اطّلاع، و فراخی ده بر من تنگی خوابگاه را.»[۲]
    3. در برخی دعاها نیز آمده «یَا رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ‏؛ خدایا، از هول مطلع، به تو پناه می‌برم.»[۳]
    4. در روایات به زیارت قبر امام حسین(ع) برای رفع ترس از هول مطلع سفارش شده است.[۴]
    5. همچنین به روزه گرفتن آخر ماه رجب نیز برای رهایی از هول مطلع توصیه گردیده است.[۵]

    مفهوم‌شناسی

    هول: لغت‌شناسان «هَوْل» را به معنای ترس از چیزی دانسته‌اند که نمی‌داند چگونه به او هجوم خواهد آورد.[۶][۷] برخی نیز هول را ترس از چیز بزرگ معنا کرده‌اند.[۸]

    مطلع: در لغت به معنای جهت و جانب كار، جای كسب اطلاع از بلندی به گودی و چشم انداز است.[۹] در تعبیری دیگر «مُطَّلَع» به جایگاهی بلند که از بالای آن به چیزی آگاهی حاصل شود، معنا کرده‌اند.[۱۰]

    برای اصطلاح «هول مطلع» روایات چند معنا ذکر شده است:

    1. وحشت قبر: ترس عذاب قبر، سوال در قبر و سختی‌های بعد از آن.[۱۱] «هَوْلِ‏ الْمُطَّلَعِ‏» یعنی آنچه بعد از مرگ در انتظار انسان است و بر آن اشراف و احاطه دارد.[۱۲][۱۳] این معنا در روایتی از سلمان فارسی نقل شده است.[۱۴]
    2. مکانی بالا: به مکانی گفته می‌شود که فردِ آگاه در مکانی بالا به پایین اشراف داشته باشد. «مطلع» به چیزی که از بالا اشراف دارد، تشبیه شده است، گویا بر همه چیز احاطه دارد.[۱۲][۱۵] به نظر می‌رسد این معنا برگرفته از معنای لغوی است و «لام» «مطلع» را با کسره خوانده‌اند که در آن صورت به معنای آگاهی داشتن خواهد شد.[۱۲] به مکانی بالایی گفته می‌شود که بر پایین اشراف دارد و منظور احوالات انسان در قیامت است که خدا بر همه اعمال او آگاهی دارد.[۱۶]
    3. دیدن ملک الموت: برخی «مطلع» را به معنی دیدن ملک الموت دانسته‌اند که انسان با دیدن آن به ترس می‌افتد.[۱۵] برای همین برخی گفته‌اند یعنی ترسیدن از ملائکه‌ای که برای قبض روح انسان‌ها می‌آیند و به آنها خبر داده می‌شود.[۱۷]


    مطالعه بیشتر

    • مقاله "بررسی مسأله هول مطلع در منظر اندیشمندان مسلمان با تأکیدی بر دیدگاه علامه مجلسی و شیخ صدوق" نوشته جمعی از نویسندگان، مجله پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، بهمن ۱۴۰۰، شماره ۳۱.

    منابع

    1. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح) - قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۹۰، ص۲۸۰.
    2. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۳۹.
    3. ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۳۷۶.
    4. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، باب۶۰، ص۱۴۹.
    5. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص۱۵.
    6. فراهيدی، خليل بن أحمد، كتاب العين، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۶.
    7. صاحب بن عباد، إسماعيل بن عباد، المحيط في اللغه، بيروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۶۲.
    8. طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۴۴۴.
    9. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، انتشارات اسلامی‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۸۳۵.
    10. طريحی، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرين، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۰۱.
    11. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۷۵.
    12. پرش به بالا به: ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی كوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۶۹۷.
    13. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۳۰۸.
    14. نوری‌ طبرسی‌، اسماعیل‌ بن‌ احمد، کفایة الموحدین، تهران، علميه اسلاميه، بی تا، ج۳، ص۲۲۵.
    15. پرش به بالا به: ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الكافي-الأصول و الروضه، تهران، المكتبه الإسلاميه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۲۱۱.
    16. فيض كاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافي، اصفهان، كتابخانه امام أمير المؤمنين علی عليه السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق، ج۳، ص۷۵۴.
    17. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۱۳.