حدود آزادی در قرآن
حدود آزادی در قرآن کریم تا چه حد است؟
اساس دین بر پایه اختیار بنا شده است و رسالت پیامبران و تبلیغ آنان، در راستای حق انتخاب انسان‌ها انجام می‌گیرد. قرآن کریم بارها مردم را به تفکر دعوت کرده است و اجبار و اکراه در دین را صراحتا رد می‌کند. ایمان قلبی و پذیرش دین اگر از راه آزادی و حق انتخاب نباشد، امری عبث و بی‌فایده است که مقاصد و اهداف دین را به همراه ندارد.
آزادی اندیشه و تفکر و تعقل
قرآن زیربنای انتخاب صحیح هدف را، برخوردار بودن از هدایت الهی می‌داند: ﴿كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ؛ این گونه خداوند آیاتش را برای شما روشن می‌گرداند، باشد که (در کار دنیا و آخرت) بیندیشید.﴾(بقره:۲۱۹) این اندیشیدن جز در فضایی باز و آزاد تحقق پیدا نمی‌کند. اگر امر به تفکر همراه با آزادی نباشد، امکان انجام آن وجود ندارد.
آيات ديگر قرآن منابع و موضوعات انديشيدن را براي انديشمندان معرفي مي‌كند: الف) مطالعه و اندیشه در آفاق،[۱] ب) اندیشه در انفس،[۲] ج) مطالعه تاريخ گذشتگان برای عبرت‌آموزی[۳] و ...
آزادی سیاسی
قرآن حق دخالت در نظام سياسي و برخورداري از حق انتخاب را به رسميت مي‌شناسد و از هرگونه استبداد نهي مي‌كند و لزوم دخالت مردم در تعيين و سرنوشت امور خويش را يادآور و آزادي سياسي آنان را به رسميت شناخته و تأمين كرده است: ﴿وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ﴾(آل عمران:۱۵۹) آزادی‌های عطا شده به بشریت در آیات دیگر نیز آمده است.[۴]
آزادی عقیده و انتخاب دین
قرآن در راستاي احترام به اراده، انديشه و شعور انسان، هرگونه تحميل عقيده در امر انتخاب دين را نهي مي‌كند: ﴿لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ؛ در دين هيچ اجباري نيست و راه از بيراهه به خوبي آشكار شده است.﴾(بقره:۲۵۶) در اسلام تحقيق در انتخاب دين و پذيرش اصول دين بر پایه برهان يك امر ضروري محسوب مي‌شود: ﴿لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَه وَيَحْيَىٰ مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَه؛ تا آنها که هلاک می‌شوند، از روی اتمام حجّت باشد؛ و آنها که زنده می‌شوند، از روی دلیل روشن باشد.﴾(انفال:۴۲)
آزادی بیان
آزادي بيان از نظر قرآن يك سنت الهي و توصيه اولياي او به شمار مي‌رود.[۵] آيات قرآن سرشار از گفتگوهاي منطقي، شنيدن سخن مخالفان، آزادي بيان و ... مي‌باشد.[۶].
آزادي در عرصههاي مختلف داراي حدود مشخصی است و بدون قيد نیست. قرآن زیرپاگذاشتن حدود و احكام الهي و رعايت مرزهاي الهي ستم‌کاری است: ﴿تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اينها (احكام) حدود و مرزهاي الهي است از آن تجاوز نكنيد، هر كس از آن تجاوز كند ستمگر است.﴾(بقره:۲۲۹)خداوند تنها مرجع تعيين حدود آزادي است.[۷] از ديدگاه قرآن محدوده آزادي تا جايي است که مخالف دستورات اسلامی نباشد.[۸]
مطالعه بیشتر
- مصباح یزدی، محمدتقی، تکثر گرائی دینی یا پلورالیزم دینی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم، در چهار مجلد (بحث آزادی).
- یزدانی، عباس، آزادی، قم، نشر پارسایان وایمانی، ص۷۷–۱۰.
- مطهری، مرتضی، انسان و سرنوشت، قم، انتشارات صدرا.
منابع
- ↑ سوره ق، آيه ۶ و ۷.
- ↑ سوره اسراء، آيه۴۱.
- ↑ سوره طه، آيه۱۲۸.
- ↑ سوره فتح،آيه ۱۰. سوره توبه، آيه ۶ و ۸۵ و... .
- ↑ هاشمي رفسنجاني، اكبر، فرهنگ قرآن، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ . سوره زمر، آيه ۱۸. سوره آل عمران، آيه۶۱.
- ↑ جوادي آملي، عبدالله، فلسفه حقوق بشر، قم، مؤسسه نشر اسراء، ص۴۰ ـ۱۰۰.
- ↑ امام خميني، روح الله، صحيفه نور، تهران، مركز نشر و تنظيم آثار امام خميني، ج۲۱، ص۱۹۴.