ولادت امام حسن عسکری(ع)

سؤال

ولادت امام حسن عسکری در چه تاریخی بوده است؟

ولادت امام حسن عسکری(ع) را در سال ۲۳۲ قمری ذکر کرده‌اند.

امام حسن عسکری ۲۸ سال زندگی کرد که از آن میان، ۶ سال امامت را عهده‌دار بود. بنا بر قول مشهور نزد نویسندگان شیعه و اهل سنت، در ۸ ربیع‌الاول ۲۶۰ ق وفات یافت.

زندگی‌نامه

ابومحمد حسن بن علی بن محمد (۲۳۲–۲۶۰ ق)، امام یازدهم از امامان معصوم در مذهب شیعهٔ اثناعشری است. پدر امام حسن عسکری، امام علی بن محمد(ع) ملقب به هادی و نقی، امام دهم شیعیان بود که پس از وفات پدر به جانشینی او رسید. دربارهٔ مادر امام، سخن مشهور در منابع امامی آن است که وی کنیزی با نام حُدیث بوده است. مشهورترین لقب امام، عسکری است که به سبب سکنای وی در محل عسکر یا عسکر معتصم است که نام دیگر سامرا بوده است.

امام حسن عسکری(ع) هنوز در سنین کودکی بود که پدرش به اجبار به عراق فراخوانده‌شد و در سامرا، پایتخت آن روز عباسیان، تحت الحفظ قرار گرفت و در این سفر فرزندش حسن نیز همراه وی بود. این فراخوان و جابه‌جایی با دستور متوکل، خلیفهٔ وقت صورت گرفت. این مهاجرت که بنا به عبارتی از زبان امام هادی(ع) به اکراه صورت گرفته، دقیقاً در سالی اتفاق افتاده که متوکل سخت‌گیری خود نسبت به علویان و شیعه را به بیشترین حد رسانده است. امام حسن عسکری تا ۲۵۴ق در جوار پدر، در همان سامرا روزگار به سر برد.

حضرت بیشتر زندگی خود را در سامرا گذرانید و تنها گزارش از خروج از سامرا، حضوری در مکه ــ به‌طبع برای مناسک حج ــ است که بلاذری بدان اشاره‌کرده‌است. وی در مجموع ۲۸ سال زندگی کرد که از آن میان، ۶ سال امامت را عهده‌دار بود. دورهٔ امامت حضرت، با خلافت ۳ تن از خلفای عباسی هم‌زمان بود که در آن سال‌ها، خلفا فاقد اقتدار، و بیشتر دست‌نشاندهٔ سرداران نظامی ترک و بربر بودند. امام(ع) هرگز همسری اختیار نکرد و نسل وی تنها از طریق کنیزی دوام یافت که مادر حضرت مهدی(ع) است.

بر اساس غالب منابع شیعه و اهل سنت، تنها فرزند آن حضرت امام زمان(ع) مسمّا به محمد است. گفتنی است دربارهٔ فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد. برخی او را دارای ۳ فرزند ذکور و ۳ فرزند اناث شمرده‌اند.

وفات یا شهادت

امام حسن عسکری در اول ربیع‌الاول ۲۶۰ ق به بستر بیماری افتاد و چند روز بعد به همین بیماری درگذشت. به گفتهٔ طبرسی، برخی از امامیه براساس حدیثی که به مقتضای آن، همهٔ ائمه(ع) به شهادت از دنیا می‌روند، باور داشتند که امام حسن عسکری(ع) نیز مسموم شده‌است. اما فضل طبرسی خود تصریح دارد که دلیل قاطعی بر صحت این مدعا نیست. ابن‌شهرآشوب نیز به گفتهٔ برخی اشاره دارد که حضرت شهید شده‌است که یکی از آنها مؤلف دلائل الامامة است. در منابع متأخر با تکیه بر قول به مسمومیت، نقل است که خلیفهٔ وقت از دستور خود نسبت به قتل حضرت پشیمان شد و طبیبان را ملازم خانهٔ او ساخت تا علاجی حاصل شود، اما کوشش آنان سودی نداشت و سم منجر به وفات حضرت شد. حضرت بنا بر قول مشهور نزد نویسندگان شیعه و اهل سنت، در ۸ ربیع‌الاول ۲۶۰ ق وفات یافت.

جایگاه

دوره امامتشان فقط شش سال طول کشید. به نص تواریخ، تمام این مدت شش سال یا در حبس بودند یا اگر هم آزاد بودند ممنوع المعاشرش و ممنوع الملاقات بودند. از نظر معاشرت آزادی نداشتند، اگر هم احیاناً رفت و آمدهایی می‌شد یا گاهی حضرت را می‌خواستند، تحت نظر بودند. وجود مقدس امام عسکری علیه السلام به جلالت و هیبت و رواء [۱] به اصطلاح، ممتاز بودند یعنی اساساً عظمت و هیبت و جلالت در قیافه ایشان به نحوی بود که هر کس که ایشان را ملاقات می‌کرد تحت تأثیر آن سیما قرار می‌گرفت قبل از اینکه سخن بگویند و او از علم ایشان چیزی بفهمد. ص247.

ولادت

به اتفاق منابع معتبر، حضرت در مدینه تولد یافت (مسعودی، ۲۵۸، ۲۶۶؛ مفید، همان، ۲ / ۳۱۳؛ طوسی، تهذیب، همان‌جا) و آنچه در برخی اقوال از تولد وی در سامرا سخن رفته (نک‍: ابن‌شهرآشوب، ابن‌حاتم، همانجاها)، خطا ست. کلینی و بیشتر منابع متقدم امامی، بدون تعیین روز، ولادت حضرت را در ربیع‌الآخر ۲۳۲ ق (نک‍: نوبختی، ۹۵؛ سعد، ۱۰۱؛ کلینی، ۱ / ۵۰۳؛ مفید، همان‌جا؛ طوسی، همان، ۶ / ۹۲) گفته‌اند و روایتی آن را از زبان خود حضرت نقل‌کرده‌است (دلائل، ۴۲۳). شیخ مفید در برخی از آثارش ولادت را مشخصاً در دهم آن ماه گفته (مسار …، ۵۲؛ نیز نک‍: ابن‌طاووس، الاقبال …، ۳ / ۱۴۹، به نقل از حدائق الریاض مفید؛ طوسی، مصباح، ۷۹۲)، اما در سدهٔ ۶ ق، این قول به حاشیه رفته و تولد حضرت در ۸ ربیع‌الآخر شهرت‌یافته‌است (نک‍: ابن‌شهرآشوب، همان‌جا؛ قس: طبرسی، فضل، «تاج»، ۵۷؛ برای اقوال دیگر، نک‍: کلینی، ۱ / ۵۰۳، نسخه بدل؛ ابن‌خلکان، شهید اول، مدرس، همانجاها) که قول مشهور نزد معاصران امامیه نیز هست. برخی منابع متقدم، از امامیه و اهل سنت، ولادت حضرت را در ۲۳۱ ق نیز نوشته‌اند.