دعا در نهج‌البلاغه

نسخهٔ تاریخ ‏۱۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۰۲ توسط Fabbasi (بحث | مشارکت‌ها) (ایجاد مدخل: دعا در نهج البلاغه)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
سؤال
جايگاه دعا در نهج البلاغه چيست؟

امیرمومنان(ع) در نهج البلاغه از چند زاویه به دعا پرداخته است از جمله: ۱ - اهمیت دعا کردن در درگاه الهی. ۲ - دعا در همه شرایط(در سختی، در آسایش، در مسافرت، در جنگ و ...). ۳ - خواص و آثار دعا در زندگی بشریت. ۴ - شرایط دعا(اخلاص، ستایش خداوند، صلوات بر محمد و آل محمد، تلاش برای حل گرفتاری). ۵- خواسته‌هاي دعا كننده(اصلاح دین و دنیا، خیرش پاینده، هدایت، استقامت در دین، مغفرت، همراهی با نیکان، دوری از فقر، مددجوئی از خداوند علیه ظالمان و شکوه‌های دل).

اهمیت دعا در نهج البلاغه

دعا ارتباط عبد با پروردگار خود می‌باشد؛ اما اذن وجود این ارتباط[۱] و اجابت دعا [۲] به دست پروردگار می‌باشد؛ وجود این ارتباط آنقدر پراهمیت است که خداوند به آن دستور فرموده و بندگان مامور به انجام آن می باشند: «وَأَمَرَكَ أَنْ تَسْأَلَهُ؛ و خدا به تو دستور داده است تا از او بخواهی.»[۳]

دعا مظهر بنده نوازی رب العالمین است؛ حقیقت عظیم هستی؛ بدون هیچ واسطه‌ای[۴] خود را مخاطب بندگانش قرار می‌دهد و هر وقت که بندگان بخواهند[۵] صدای آهسته یا بلند آنها را می‌شنود و پاسخ می‌دهد[۶] در دعا بنده عرض نیاز و حاجت به درگاه بی نیاز می‌برد، درد دل می کند و ناراحتی‌ها را بیان می‌کند و از حضرت حق مدد می‌جوید[۷]

نیایش و دعا تنها برای ابراز نیاز و حاجت خواهی نیست، بلکه روح انسان برای زنده وشاداب ماندن به مناجات نیازمند است.

دعا در همه شرایط

انسان محتاج به دعا است و دعا باید همیشه و در هر شرایط؛ در سختی، در آسایش،[۸] در مسافرت، [۹]در جنگ، [۱۰] مانند لباسي همراه انسان باشد.[۱۱]

خواص و آثار دعا

در نگاه امير مومنان علي –عليه السلام- دعا خواص و آثار فراواني دارد از جمله:

  • وقتی انسان با دعا همراه شد درهای نعم الهی به رویش گشوده مي‌شود.
  • در زیر باران رحمت الهی قرار مي گيرد.[۱۲]
  • بلا و مصیبات را از خود دور می سازد.[۱۳]

شرایط دعا

این عملیات شگرف در عین سادگی، آداب و قوانینی دارد که برای ارتباط بهتر باید آن را مراعات کرد تابه نتیجه مطلوب رسید:

يك) اخلاص

دعا ارتباط خصوصی انسان با خداوند است که هیچکس و هیچ چیز نباید شریک آن شود و امید به غیر خداوند روا نیست زیرا همه امور بدست او می‌باشد.[۱۴]

دو) ستایش خداوند

درروایات اهل بیت ((ع)) به تحمید الهی قبل از دعا سفارش شده است [۱۵] و نهج البلاغه آموزه‌ای خوب از نحوه ستایش خداوند است: اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْوَصْفِ‏ الْجَمِيلِ‏ وَ التَّعْدَادِ الْكَثِيرِ إِنْ تُؤَمَّلْ فَخَيْرُ مَأْمُولٍ وَ إِنْ تُرْجَ فَخَيْرُ مَرْجُوٍّ اللَّهُمَّ [فَقَدْ] وَ قَدْ بَسَطْتَ لِي فِيمَا لَا أَمْدَحُ بِهِ غَيْرَكَ وَ لَا أُثْنِي بِهِ عَلَى أَحَدٍ سِوَاكَ وَ لَا أُوَجِّهُهُ إِلَى مَعَادِنِ الْخَيْبَه وَ مَوَاضِعِ الرِّيبَه وَ عَدَلْتَ بِلِسَانِي عَنْ مَدَائِحِ الْآدَمِيِّينَ وَ الثَّنَاءِ عَلَى الْمَرْبُوبِينَ الْمَخْلُوقِينَ[۱۶] خدايا! تويى سزاوار نيكو ستودن و بسيار و بى‏شمارت ستايش نمودن. اگر اميد به تو بندند بهترين اميد بسته‏اى و اگر چشم از تو دارند، اين چشمداشت را هر چه نيكوتر شايسته‏اى. خدايا! در نعمت بر من گشادى و مرا زبانى دادى تا بدان مدح جز تو را نخوانم و بر كسى غير تو آفرين نرانم. و بدان كسانى را نستايم كه نوميد كنند يا گمان آن بود كه نبخشند، و زبان خود را بازداشتم از ستودن مردمان، و آفرين راندن بر پروردگان و آفريدگان».

سه) صلوات بر محمد و آل محمد

امیر المومنین -(ع)- می فرماید: هر گاه حاجتی از خداوند سبحان می خواهی با صلوات بر رسول الله آغاز کن زیرا خداوند کریم تر از آن است که دو درخواست از بشود و یکی را روا و دیگری را رد کند.[۱۷]

البته در نهج البلاغه فقرات بسیار زیبایی از توصیف پیامبر(ص) و دعا برای ایشان ذکر شده است که آموزنده این مهم است که غیراز صلوات؛ ما وظیفه دعا بر پیامبر را هم داریم.[۱۸]

چهار) تلاش

دنیا محل مشکلات و گرفتاری‌ها می‌باشد؛ انسان مادی اندیش تنها تلاش و کوشش فردی یا جمعی را راه نجات می‌داند ، ولی برای مومن، ندائی روحانی از درون و سروشی وحیانی از برون، امداد قادر متعال را نوید می‌دهد و روزنه امید می‌گشاید وآدمی را از تنهایی می‌رهاند و این واقعیت را امیرالمومنین(ع) در قالب مثال زیبائی بیان فرموده تا به سادگی در روان مومنین ماندگار شود: «الدَّاعِي‏ بِلَا عَمَلٍ‏ كَالرَّامِي بِلَا وَتَر »[۱۹] ؛ «دعای بدون تلاش، مانند تیر انداختن بدون زه است».

خواسته‌هاي دعا كننده

نهج البلاغه به همگان می‌آموزد:

  • در خواست از خدا هرآنچه را که برای اصلاح دین و دنیا می‌باشد.[۲۰]
  • در خواست از خدا هرآنچه را که خیرش پاینده و بی دردسر باشد.[۲۱]
  • در خواست هدایت واستقامت در دین از خدا.[۲۲]
  • درخواست مغفرت از خدا.[۲۳]
  • درخواست همراهی با نیکان، شهدا و انبیا.[۲۴]
  • درخواست بی نیازی و دوری از فقر.[۲۵]
  • مددجوئی از خداوند علیه ظالمان و شکوه‌های دل.[۲۶]


منابع

  1. نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش، نامه ۳۱: «ثُمَّ جَعَلَ فِي يَدَيْكَ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِيهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ». «قَدْأَذِنَلَكَ فِي الدُّعَاء»
  2. نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵ (مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَه). نهج البلاغه، حکمت ۴۳۵ (لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَه )
  3. نهج البلاغه، نامه ۳۱.
  4. نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ مَنْ يَحْجُبُكَ عَنْهُ وَ لَمْ يُلْجِئْكَ إِلَى مَنْ يَشْفَعُ لَكَ إِلَيْهِ )
  5. نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ)
  6. نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَإِذَا نَادَيْتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ وَ إِذَا نَاجَيْتَهُ عَلِمَ نَجْوَاك) و خطبه ۲۳۰ ( الدعاء یسمع)
  7. نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( فَأَفْضَيْتَ إِلَيْهِ بِحَاجَتِكَ وَ أَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ وَ شَكَوْتَ‏ إِلَيْهِ‏ هُمُومَكَ‏ وَ اسْتَكْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ وَ اسْتَعَنْتَهُ عَلَى أُمُورِك‏ )
  8. نهج البلاغه، حکمت ۳۰۲ (ما المبتلی الّذی قد اشتدّ به البلاء بأحوج الی الدّعاء من المعافی الّذی لا یأمن البلاء).
  9. نهج البلاغه، خطبه ۴۶ ( اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ‏ وَعْثَاءِ السَّفَرِ.... ).
  10. نهج البلاغه، نامه ۱۵( اللَّهُمَّ إِلَيْكَ أَفْضَتِ‏ الْقُلُوبُ وَ .......).
  11. نهج البلاغه، حکمت ۱۰۴.
  12. نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ وَ اسْتَمْطَرْتَ شَآبِيبَ رَحْمَتِهِ).
  13. نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶(وادفعوا امواج البلاء بالدعاء).
  14. نهج البلاغه، نامه ۳۱ (اخلص فی المسـأله لربّک) و .(فإنّ بیده العطاء و الحرمان).
  15. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۹۰، ص۳۱۸.
  16. نهج البلاغه، خطبه۹۱.
  17. - نهج البلاغه، حکمت ۳۶۱ (اذاکانت لک الی الله سبحانه حاجه فابداء بمساله الصلاه علی رسول الله(ص) ثم سل حاجتک،فإن الله أکرم من أن یُسأل حاجتین ، فیقضی إحداهما و یمنع الأخری)
  18. نهج البلاغه، خطبه ۷۲ (اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ مَفْسَحاً فِي ظِلِّكَ ........ ) و خطبه ۱۰۶ ( اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَهُ مَقْسَماً مِنْ عَدْلِكَ وَ اجْزِهِ مُضَعَّفَاتِ الْخَيْرِ مِنْ فَضْلِكَ......)
  19. نهج البلاغه، حکمت ۳۳۷
  20. نهج البلاغه، خطبه۹۹ ( نسألهُ المُعافاه فی الأدیان ، کما نسألهُ المُعافاه فی الأبدان) و نامه۳۱ (اسْتَوْدِعِ‏ اللَّهَ‏ دِينَكَ وَ دُنْيَاكَ )
  21. نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى‏لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُه)
  22. نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَذْهَبَ عَنْ قَوْلِكَ أَوْ أَنْ نُفْتَتَنَ عَنْ دِينِكَ )
  23. نهج البلاغه، خطبه ۷۸ ( اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا أَنْتَ‏ أَعْلَمُ‏ بِهِ‏ مِنِّي .... )
  24. نهج البلاغه، خطبه ۲۳ ( نسأل الله منازلَ الشهداء ، و مُعایشه السُعداء و مُرافقه الأنبیاء)
  25. نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِي غِنَاكَ)؛ و خطبه ۲۲۵ (اللَّهُمَّ صُنْ‏ وَجْهِي‏ بِالْيَسَارِ وَ لَا تَبْذُلْ جَاهِيَ )
  26. نهج البلاغه، خطبه۲۱۷ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَعْدِيكَ عَلَى قُرَيْشٍ .... )