حوزه و بایسته‌ها (کتاب)

سؤال

حوزه و بایسته‌ها

حوزه و بایسته‌ها
اطلاعات کتاب
نویسنده	محمدباقر صدر
موضوع	روحانیت و مرجعیت
اطلاعات نشر
ناشر	دارالصدر
ترجمه فارسی
مترجم	سید امید مؤذنی

درگاه‌ها

حوزه و بایسته‌ها مجموعه سخنرانی‌ها، مقالات و نامه‌های استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر درباره حوزه، روحانیت و مرجعیت است.

معرفی

«حوزه و بایسته‌ها» مجموعه سخنرانی‌ها، مقالات و نامه‌های استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر درباره حوزه، روحانیت و مرجعیت است؛ مجموعه‌ای که با توجه به جایگاه و اثرگذاری کم‌نظیر شهید صدر در حوزه علمیه از اهمیتی بی‌مانند برخوردار است.

شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر از نوابغ معاصر بود که نظریه‌پردازی‌ها و نوآوری‌های متعددی را در عرصه‌های مختلف علوم اسلامی به ارمغان آورد، به‌گونه‌ای که در هر یک از دانش‌های حوزوی در زمره بنیان‌گذاران و صاحبان مکتب به‌شمار می‌آید. افزون‌بر این، نبوغ او تنها به نظریه‌پردازی در عرصه علوم محدود نشد. او به ساختارها و نهادهای آفریننده علم و به‌طور ویژه حوزه علمیه نیز می‌اندیشید و در راستای تحول و اصلاح حوزه، اندیشه‌های نو و اقدامات گوناگونی داشت. بخشی از نوآوری‌های او مانند فقه نظام‌ساز و نظریه الاستنطاق در تفسیر موضوعی، دقیقاً در راستای تحول حوزه و ایفای نقش درست و اساسی آن ابداع شده بود. همچنین او خود با نگارش کتاب‌هایی مانند «اقتصادنا» و «البنک اللاربوی فی الاسلام» در مسیر حضور واقعی و اثرگذار حوزه در جهان امروز الگوآفرینی کرد.

شهید صدر در کنار فعالیت‌های شخصی به روشنگری برای طلاب در زمینه اصلاح حوزه نیز مشغول بود و در تبیین ماهیت، اهداف و وظایف حوزه و راهکارهای تحقق نقش آن در جهان و امت در جلسات متعددی مطالبی ناب و عمیق را با شاگردانش طرح کرد که بخشی از آنها امروز به دست ما رسیده است. اندیشه‌هایی را نیز برای اصلاح نهاد مرجعیت در نظر داشت که بخشی از آن را در طرح «المرجعیه الصالحه» به نگارش درآورد. افزون بر این، روش جدیدی را در تألیف رساله عملیه در پیش گرفت که بُعد کاربردی رساله را به سطح حقیقی آن می‌رساند و آن‌قدر جذاب و اثرگذار بود که افزون بر عالمان و نواندیشان شیعه، بخشی از اهل سنت را نیز به خود جذب کرد و آنها به تقلید از شهید صدر بر اساس رساله او یعنی «الفتاوی الواضحه» روی آوردند. وقتی خود زمامدار مرجعیت شد در اصلاح روش ارتباط با مردم و تبلیغ، اقداماتی را انجام داد که سطح تبلیغ معارف دینی و گستره آن را به حد واقعی و مورد نیاز امت برساند. در تأمین معیشت طلاب و اصلاح وضعیت شهریه نیز ابتکاراتی داشت که برخی از آنها در دوره مرجعیت خود او امکان تحقق یافت.

برای اصلاح روش آموزشی حوزه در کنار نظریات و مفاهیم نویی که ارائه می‌کرد، خود دست‌به‌کار شد و کتاب ارجمند «دروس فی علم الأصول» را که به «حلقات» مشهور است به رشته تحریر درآورد.

در زمینه فعالیت‌های اجتماعی حوزه در نهادسازی‌های نو در نجف اشرف نقشی اساسی ایفا کرد و در عمده آنها جایگاه طراحی یا رهبری را برعهده داشت. بررسی الگوی «جماعه العلما» در این باره نمونه خوبی از حضور او در نهادهای اجتماعی حوزوی را به نمایش می‌گذارد که می‌تواند برای امروز حوزه به‌عنوان پیشینه‌ای درخور بررسی و ارتقا مورد توجه قرار بگیرد. همچنین نوع اثرگذاری او در عرصه سیاسی عراق و جهان اسلام، خود فصل پردامنه و شکوه‌مندی است که عناوین متعددی را دربرمی‌گیرد و پژوهش‌های مفصلی درباره آن انجام شده و هنوز هم تحقیقات گسترده دیگری را طلب می‌کند.

نوع و گستره فعالیت‌های شهید صدر در قالب یک عالم حوزوی که به تحول و به‌سازی دائم حوزه می‌اندیشید به‌گونه‌ای است که او را به‌حق به الگویی حقیقی برای اندیشیدن و عمل در عرصه تحول حوزه بدل می‌سازد؛ الگویی که زیر ذره‌بین گذاشتن اندیشه‌ها و اقدامات اصیل و درعین‌حال نوآورانه او بر هر تحول‌خواهی در حوزه ضروری می‌نماید.

آنچه در این کتاب گرد آمده، پرتوهایی است که تنها بخش‌هایی اندک از گستره وسیع اندیشه‌های شهید صدر را به‌نمایش می‌گذارد و بیش از آنکه روشن‌گر ابعاد مختلف اندیشه او و نقش آنها در حوزه باشد، بیان‌گر نیاز مبرم امروز ما به توجه بیش‌ازپیش به او و پژوهش دقیق آثار، اندیشه‌ها و سیره اوست.

در هر حال مجموعه ویژگی‌های این کتاب و نویسنده آن سبب می‌شود که حوزه و بایسته‌ها کتابی منحصر به فرد در موضوع خود باشد که خواندن و دقت در ظرافت‌های آن برای عموم اهل مطالعه و به‌ویژه طلاب حوزه‌های علمیه رهاوردهای فراوانی به ارمغان می‌آورد.

بخش عمده کتاب درواقع بخشی از کتاب «بارقه‌ها» است که پیش از این در قالب مجموعه آثار شهید صدر به زبان فارسی به چاپ رسیده بود. افزون بر این، ترجمه مقدمه کتاب حلقات با عنوان «چرایی و چگونگی تغییر کتاب‌های درسی» با توجه به مطالب ویژه و بسیار مفید آن درباره تحول کتاب‌های درسی، در این مجموعه آمده است. همچنین برخی از نامه‌های شهید صدر که در آن‌ها مطالبی سودمند درباره حوزه و روحانیت وجود داشت، به این مجموعه افزوده شده است.

اگرچه تلاش شده است که این کتاب دربردارنده همه آثار شهید صدر درباره حوزه و روحانیت باشد، اما بدان معنا نیست که همه گفته‌ها و نوشته‌های شهید صدر در این باره، در این مجموعه گرد آمده است؛ چون بخش مهمی از سخنرانی‌ها و بیانات وی همچنان مفقود است و از سویی مطالبی همچون نامه‌های شخصی وی که حاوی مضامین مرتبط با حوزه بوده نیز در این جلد گردآوری نشده است.

منبع بیشتر گفتارهای شهید صدر صوت‌ها یا متن سخنرانی‌های شهید صدر است که توسط مرحوم سید عبدالغنی اردبیلی پیاده‌سازی شده است و در آرشیو پژوهشگاه تخصصی شهید صدر نگهداری می‌شود. منابع نوشتارها نیز در درون متن ذکر شده است.

این اثر در سه فصل «گفتارها»، «مقاله‌ها» و «نامه‌ها» تدوین شده است. در فصل اول «دنیا و مسئولیت دینی»، «علم و مسئولیت دینی»، «فرایند اصلاح حوزه»، «مسئولیت‌های حوزه در امت»، «حوزه و ابتلائات اجتماعی»، «پیشینه ابتلائات حوزه»، «زمینه‌های پیدایش ابتلائات»، «علم‌آموزی، وسیله نه هدف» و… مورد بحث قرار گرفته است.

در فصل «مقاله‌ها» موضوعاتی چون: «چرایی و چگونگی تغییر کتاب‌های درسی»، «جهت‌گیری‌های آینده حرکت اجتهاد»، «فهم اجتماعیِ نص»، «ویژگی‌های فقه شیعی در عرصه قانونگذاری» و «طرح مرجعیت صالح» مورد توجه قرار گرفته است.

همچنین در فصل سوم «نامه‌ها»؛ «ضرورت اجتهاد پویا برای تحقق حکومت اسلامی»، «درباره ملاحظات اظهار فتوا»، «برخورداری از دنیا در حد لازم برای مسئولیت‌های دینی»، «تلگرام تبریک به امام خمینی (ره)»، «وظیفه طالب در برابر انقلاب اسلامی ایران» و «نقش مرجعیت در پیروزی‌های ملت مسلمان ایران»، در نظر قرار گرفته است.

لازم است ذکر شود، «حوزه و بایسته‌ها: گفتارها و نوشتارها درباره حوزه، روحانیت و مرجعیت» استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر به‌تازگی با ترجمه سید امید مؤذنی در ۲۷۶ صفحه و با قیمت ۲۸ هزار تومان از سوی انتشارات دارالصدر چاپ و منتشر شده است.

نویسنده

محمدباقر صدر

محتوا

...