مراد از «ثار» در زیارت عاشورا

سؤال

منظور از «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللَّهِ وَابْنَ ثارِه» را توضیح دهید؟

درگاه‌ها

ثارالله در زیارت عاشورا عبارتی است که با آن امام حسین(ع) مورد خطاب قرار گرفته است. در مفهوم ثار، احتمالات مختلف و نزدیک به‌هم داده شده‌است؛ کسی که خدا انتقام گیرنده اوست و کسی که خدا خونخواه اوست از جمله این مفاهیم است. این مفاهیم را نشان از ویژگی خاص شخصیت امام حسین دانسته‌اند که بر اساس آن، خونخواهی خدا از خون امام حسین، فراتر از یک مسئله حقوقی و انسانی دانسته می‌شود. قیام امام در راه آزادی، هدایت و فطرت انسان انجام شد و او در راه ارزش‌های بلندی به شهادت رسید که جبران آن فقط به اراده الهی ممکن می‌شود.

مفهوم‌شناسی ثار

کلمه «ثار» در لغت به معنای کین‌خواهی، خون، خون ریخته‌شده قابل قصاص کردن، خون خواهی، خون‌خواه و قصاص‌کننده معنی شده است. در لغت‌نامه ها ثار را از ریشه ثَأَرَ و ثَأْر به معنی انتقام گرفتن دانسته‌اند.

مفاهیم مشابه ثار

با توجه به معنای لغوی ثار، چند احتمال در ترجمه عبارت «السلام علیک یا ثارالله و ابن ثاره» وجود دارد:

• سلام بر تو ای کسی که انتقام گیرنده او خدا است.
• ... خون خواه او خداست.
• ... کسی که در راه خدا خون خواهی کرد.
• ... کشته‌ای که خدا، خون‌خواه توست.
• ... خون خدا.
• ... خون ریخته شده‌ای که خدا ولی آن خون است.
• ... خون ریخته شده قابل قصاص کردن از طرف ذات حق تعالی.

خون‌خواهی خدا از خون امام حسین(ع)

در کتاب کامل الزیارات در زیارت امام حسین(ع) آمده: «و انّکَ ثارُ اللهِ فی الأرضِ والدَّمُ الَّذی لا یُدرِکُ ثارَهُ اَحَدٌ مِنْ اَهْلِ الاْرضِ وَ لا یُدْرِکُهُ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ؛ همانا تو خون خدا در زمین هستی و خونی که هیچ‌کس از اهل زمین نمی‌تواند از آن خون‌خواهی نموده و انتقام آن را بگیرد و جز خداوند یگانه کسی از آن خون‌خواهی نمی‌کند.» خون‌خواهی که در زیارت آمده غیر از خون‌خواهی شخصی است که حقوق فردی جایگاه آن است؛ زیرا بر اساس حقوق فردی، قاتل امام حسین(ع) شمر، یزید و … هستند که در این صورت قصاص و خون‌خواهی تنها بر عهده فرزند یا اقوام آن حضرت است.

این که امام حسین(ع) خون خدا نامیده شده نشان دهنده آن است که موضوع، بسیار وسیع‌تر از حقوق فردی و تعصبات قومی و قبیله‌ای است. خون امام حسین(ع) و خون‌خواهی او تنها یک مسئله خانوادگی نیست که به چند ساعت و چند سال منحصر باشد، بلکه سخن از پیام انسانیت و عدالت‌خواهی و مبارزه با استثمار و استبداد است که بر اساس فطرت الهی حق‌پرستی، عدالت‌خواهی و ارزش‌طلبی است.

این خون‌خواهی که توسط خداوند انجام می‌شود، مطابق برخی روایات و نیز تفسیر و توضیح فرازهایی از زیارت عاشورا و سایر زیارات و ادعیه، به زمان ظهور امام زمان(ع) موکول شده است و آن حضرت از طرف خداوند مأمور به خون‌خواهی جد خویش می‌شود؛ بنابراین در دعای ندبه از امام زمان(ع) به عنوان «اَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ المَقتوُلِ بِکربلا؛ کجاست طلب کننده خون کشته در کربلا» تعبیر شده‌است. در نتیجه معنای «ثارَاللَّهِ» این است که خداوند، ولی دم آن حضرت است و خون آن بزرگوار را از دشمنانش طلب می‌کند.

کشته اشک

1 – رواي مي گويد  محضر مبارك امام صادق(ع) بوديم، پس نام‏ امام‏ حسين(عليه السلام) و قاتلش برده شد، حضرت گريستند و ما نيز گريستيم.  امام(ع) سر مبارك شان را بلند كرده و فرمودند: «حضرت امام حسين(ع) فرمودند: من كشته اشك هستم، هيچ مؤمنى مرا ياد نمى‏كند مگر آنكه مى‏گريد».

2 - در پیش ائمه(ع) همین که نامی از امام حسین(ع) به میان می­آمد گریه می­کردند: چنانکه هرگز در هيچ روزى نام‏ امام‏ حسين(ع) نزد امام جعفر صادق(ع) برده نمي­شد كه آن حضرت تا شب تبسمى نمايد.

آن بزرگوار مي­فرمود: «امام حسين سبب اشك هر مؤمنى مي­باشد».[2]

3-  امام رضا(ع) می­فرماید: «فَعَلَى‏ مِثْلِ‏ الْحُسَيْنِ‏ فَلْيَبْكِ‏ الْبَاكُونَ‏ فَإِنَّ الْبُكَاءَ عَلَيْهِ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظَام»‏ ؛‌ »پس گريه‏كنندگان‏ بايد بر شخ            صى مثل حسين(ع)‏ گريه كنند، زيرا گريه براى آن حضرت باعث آمرزش گناهان بزرگ خواهد شد».

چنین نیست که هنگام ذکر نام امام حسین(ع) حتماً باید گریه کرد، بلکه منظور این است که نکند کسی گریه کردن بر امام حسین را کاملاً کنار بگذارد، چنانکه برخی که به ظاهر ادّعای روشنفکری دارند، گریه بر امام حسین را کاری  بیهوده تلقّی می­کنند، غافل از آن که، گریه بر امام حسین آثار و برکات روحی و معنوی، دنیوی و اُخروی فراوانی دارد که خود را از آن محروم کرده­‌اند.