اعتبار کتاب بحارالانوار

سؤال

لطفاً در مورد کتاب بحارالانوار و اعتبار آن توضیح دهید؟

اعتبار کتاب بحار الانوار که زیر نظر علامه مجلسی نگارش و تدوین شده است محل بحث است. این کتاب دارای روایات صحیح و نیز ضعیف است اما با توجه به اینکه بنای این کتاب جمع‌‌آوری روایات و مانع شدن از نابودی آن بوده، دیگر به سند روایات توجه نشده است. با این وجود این مجموعه دایره‌المعارفی از روایات شیعه است که توانسته بسیاری از معارف اسلامی و شیعی را در خود نگهداری نماید.

اعتبار روایات

برخی از صاحب نظران معتقدند که علامه مجلسی احادیث را جمع‌آوری کرده تا از تلف شدن در امان باشند و در واقع به سبک دائره‌المعارف بوده که انتخاب درست و نادرست در آن معیار نبوده است.

کتاب بحارالانوار، همانند هر کتاب روایی دیگری دارای روایات صحیح و معتبر و نیز روایات ضعیف السند است. شاید غیر از قرآن کریم، هیچ کتاب دیگری را نتوان یافت که تمام محتوای آن صددرصد صحیح و قطعی باشد.

امام خمینی(رض) در توصیف این کتاب می‌فرماید: کتاب «بحارالانوار» که تألیف عالم بزرگوار، محدث عالی مقام، محمد باقر مجلسی است، مجموعه‌ای است از قریب چهارصد کتاب و رساله که در حقیقت یک کتابخانه‌ کوچکی است که با یک اسم نام برده می‌شود. صاحب این کتاب چون دیده کتاب‌های بسیاری از احادیث است که به واسطه کوچکی و گذشتن زمان، از دست می‌رود، تمام آن کتاب‌ها را بدون آن که التزام به صحت آنها داشته باشد در یک مجموعه به اسم بحارالانوار فراهم کرده است.

لازم به ذکر است که این کتاب، شامل کل روایات معصومین(ع) نیست و شاهد بر این مدعا، کتاب «مستدرک» است که بعدها نوشته شده است. علاوه بر آن علامه مجلسی از کتب مشهور و متواتر، مانند کتب اربعه، صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و … روایات کمتری نقل کرده است.

معتبرترین کتاب‌های حدیثی شیعه، «کتب اربعه» است و این کتب اربعه برگرفته از ۴۰۰ کتاب به نام اصول اربعمأه که صحابه و تابعین آن را جمع‌آوری کرده‌اند می‌باشد. کتب اربعه شامل کتاب‌های ذیل است:

• '''الکافی فی الاصول و الفروع و الروضه'''؛ این کتاب از نخستین جوامع حدیثی شیعه است که در زمان غیبت صغری شکل گرفت و توسط ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، در سه بخش، اصول، فروع و روضه و مشتمل بر ۱۶۱۹۹ حدیث است.

• '''من لا یحضره الفقیه'''؛ ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق، و مشتمل بر ۵۹۶۳ حدیث فقهی است.

• '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه'''؛ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، که مشتمل بر روایات حاوی احکام شرعی است.

• '''الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار'''.

کتاب اخیر نیز تألیف شیخ طوسی است. تهذیب مشتمل بر ۱۳۵۹۰ حدیث و استبصار مشتمل بر ۵۵۱۱ حدیث است.

در نتیجه باید گفت، بحارالانوار نقش واسطه را ایفا می‌کند و چون منابع و مصادر آن از اعتبار یکسانی برخوردار نیست، بر این پایه در بررسی روایات آن، سه جهت مهم را باید مورد توجه قرار داد، اول: منابعی که کتاب از آن‌ها استفاد کرده؛ دوم سند روایت؛ سوم بررسی محتوایی روایت.

مطالعه بیشتر

• آشنایی با بحار، احمد عابدی.
• علم الحدیث، دکتر سید رضا مؤدب.
• آشنایی با حدیث، مهریزی.