تسبیح

سؤال

تسبیح خداوند و حقیقت آن چیست؟

تسبیح خداوند به معنای منزه دانستن خداوند از هرگونه صفات سلبی و عیب و نقص، و از پرکاربردترین مفاهیم در قرآن است. خداوند در قرآن بارها بندگانش را به تسبیح خود فرامی‌خواند. بر اساس آیات قرآن همه موجودات عالم مشغول تسبیح خداوند هستند. تسبیح خداوند معانی متعددی میان مفسران دارد. ذکر اذکار خاص و نام‌های خداوند، نماز، حمد و ستایش خداوند به صورت زبانی و قلبی و مهم‌تر از همه، تنزیه خداوند از هر عیب و نقصی و باور و ایمان قلبی به آن، از مفاهیم تسبیح شمرده می‌شود.

معنا و مفهوم تسبیح

تسبیح در اصل از ماده «سبح» به معنی حرکت سریع در آب و هوا است. به همین منظور در مورد خداوند نیز به معنی حرکت سریع، در مسیر عبادت پروردگار است. حقیقت تسبیح، نفی هرگونه عیب و نقص و گواهی موجودات جهان به پاکی و یکتایی خداوند است.

تسبيح، تنزيه خداوند متعال در ذات و صفات و افعال، از همه كاستى‌ها و ناشايستگى‌هاست. خداوند در قرآن خود را منزه می‌شمرد. حضور صفات ‌تنزیهی همراه با تسبیح ‌الاهی در عبارات قرآنی، نشان ‌از مفهوم سلبی در تسبیح ‌دارد: تسبیح از شرک، تسبیح از اینکه فرزندی بگیرد، تسبیح از اینکه به وعده‌اش عمل نکند.

در قرآن تسبیح خداوند عبادت شمرده شده است تسبیح در قرآن همراه با ذکر و حمد آمده است. از ابن عباس روایت آمده است که مقصود از تسبيح در ساعات شب، نماز شب است‏. مفسران مصادیق و معانی زیادی برای تسبیح ذکر کرده‌اند از جمله نمازهای پنچ‌گانه، مطلق نماز، و مطلق تسبيح و حمد كه يا با يادآورى و تحميد قلبى باشد و يا با زبان، گفتن سبحان اللَّه و الحمد للَّه صورت گيرد و يا اعم از ذكر قلبى و زبانى باشد. برخی هم می‌گویند محصور در اذکار خاص است. بر این اساس تسبیح از یک باور قلبی نشأت می‌گیرد که خداوند را تنزیه می‌کند از هر عیب و نقص و ظلمی. از این جهت است که در آیه ۱۳۰ سوره طه پس از سفارش تسبیح به پیامبر، می‌گوید باشد که به مقام رضا برسی: ﴿لَعَلَّكَ تَرْضَىٰ؛ باشد كه خشنود گردى.﴾ چون این تنزیه و تسبیح خداوند، نشان‌دهنده تسلیم در برابر خداوند است و انسان به رضای قضا و قدر نائل می‌شود.

مفسران تسبيح‌گوى حقيقى را كسى می‌دانند كه باور كرده كه خداوند متعال در ذات و صفات و افعال، هيچ گونه كاستى‌اى ندارد و عظمت اين معنا را درك نموده است. بنا بر اين، كسى كه حتى در دل، بر مقدّرات الهى اعتراض دارد، نمى‌تواند در گفتن ذكر تسبيح، صادق باشد.

امر به تسبیح خداوند در قرآن

در قرآن هفت سوره به تسبیح خداوند شروع شده است که به مسبحات مشهور است.در قرآن بارها به پیامبر(ص) سفارش شده است خداوند را تسبیح گوید. بخصوص پیش از غروب و طلوع آفتاب و قسمتی از شب و روز: ﴿وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ؛ به ستايش پروردگارت تسبيح گوى﴾(ق:۳۹) دستور به تسبیح خداوند خطاب به مؤمنان هم آمده است. و نیز زمانی که به زکریا نوید تولد یحیی را داد امر به تسبیح خداوند کرد.

فضیلت تسبیح

در قرآن پس از اینکه به پیامبر گفته می‌شود خدا را تسبیح گوید نتیجه آن را می‌گوید که ﴿لَعَلَّكَ تَرْضَىٰ؛ باشد كه خشنود گردى.﴾(طه:۱۳۰) مفسران گفته‌اند هركس خدا را در دنيا خشنود كند، خدا او را در آخرت خشنود می‌كند. و فضیلت این تسبیح را خشنودی از سوی خداوند به بنده می‌دانند.

امام صادق(ع) می‌فرماید عظمت ثواب دعا و تسبيحى را كه بنده ميان خود و خودش انجام مى‌دهد، جز خداى ـ تبارك و تعالى ـ كسى نمى‌داند.

تسبیح همه موجودات عالم

آیات مختلف قرآن، از تسبیح و حمد موجودات عالم سخن گفته‌ است. بر اساس آیات قرآن، تمامی موجودات عالم و آسمان‌های هفتگانه مشغول تسبیح خداوند هستند. و کسانی که نزد خداوند هستند( فرشتگان و مقربان) و هرچه در آسمان و زمین وجود دارد مشغول سجده و عبادت هستند. در قرآن از تسبیح فرشتگان کوه‌ها و پرندگان و رعد سخن گفته شده است.

تسبیح در اینجا، فعلی تکوینی، فطری و واکنش هستی در مقابل جلال الاهی است.